TÜRKÇE İŞARET SÖZCÜKLERİNDE GÖNDERGENİN KONTROL EDİLEBİLİRLİĞİ ÜZERİNDEKİ BAZI KISITLAMALAR
Türkiye Türkçesindeki işaret sözcükleri üzerine yapılan yakın zamandaki çalışmalar, edimsel ve anlamsal değiştirgenlerden biri olan, bu ve o sözcüklerinin metne bağlı (artgönderimsel olmayan) kullanımlarını belli bir şarta bağlayan kontrol edilebilirlik kavramına odaklanmıştır. Bu çalışmada, Türkçenin, bu kavram ile tamamen açıklanamayan bir olguya sahip olduğu gösterilerek şu konulara vurgu yapılacaktır: (i) Türkçe işaret sözcüklerinin kullanımında, kontrol edilebilirlik kavramı dışında, artgönderimsel olmayan işaret sözcüklerinin dağılımını belirleyen bazı sınırlandırıcı koşullar bulunmaktadır, (ii) öncül ad ve eşgönderimsel adın birbiriyle değiştirilebilme özelliği, bu ve o’nun artgönderimsel olmayan kullanımlarını belirlemedeki en önemli etmenlerden biridir, (iii) göndergenin konuşucunun kontrol edilebilir alanı içinde olduğu durumlarda; eğer eşgönderimsel ad anlamsal olarak öncül adı kapsıyorsa ‘bu’, eğer öncül ad anlamsal olarak eşgönderimsel adı kapsıyorsa ‘o’ işaret sözcüğü sözkonusu göndergeyi işaretler, (iv) göndergenin konuşucunun kontrol edilebilir alanı dışında olduğu durumlarda, eşgönderimsel adın öncül adı anlamsal olarak kapsayıp kapsamadığına bakılmaksızın ‘o’ işaret sözcüğü göndergeyi işaretlemek için kullanılır, (v) zaman, işaretlenmek istenen göndergenin konuşucunun kontrol edilebilir alanı içinde olup olmadığını belirleyen ikincil bir etmendir.
SOME LIMITATIONS ON THE CONTROLLABILITY OF THE REFERENT IN TURKISH DEMONSTRATIVES
More recent linguistic works on Turkish demonstratives have turned their attention to theconcept of controllability which is one of the pragmatico-semantic parameters and which conditionsthe occurrence of the text-dependent (non-anaphoric) usages of bu and o in the verbal text. In thisstudy, it is shown that Turkish has a phenomenon which cannot be purely explained in terms of thisconcept, and it is argued that (i) there are some limiting conditions determining the distribution ofthe non-anaphoric demonstratives other than this parameter in Turkish demonstrative use, (ii) theinterchangeability between the antecedent noun and the co-referential noun is one of the crucialfactors that are operative in the selection of the appropriate usages of the non-anaphoric bu and o, (iii)on the situation where the intended referent is within the controllable domain of the speaker, ‘bu’ isused to refer to it if the co-referential noun semantically contains the antecedent noun, and ‘o’ is usedto refer to it if the antecedent noun contains the co-referential noun, (iv) on the situation where thereferent is not within the controllable domain of the speaker, ‘o’ refers to it regardless of whether theco-referential noun semantically contains the antecedent noun or not, (v) time is a secondary factorconditioning whether the intended referent is within the controllable domain of the speaker or not.
___
- BALPINAR, Metin (2011), ‚Torukogo shijishi no bunmyaku shiji yōhō ni tsuite: Bunshōōkei toshite no bu, o no yōhō‛ *On the the text dependent use of Turkish demonstratives: the usage of bu and o as sentence anaphor]. Kyōto Daigaku Gengogaku Kenkyū, 30: 71-105.
- BALPINAR, Metin (2012), ‚Torukogo shijishi ni okeru hibunmyaku shiji yōhō to bunmyaku shiji yōhō ni tsuite: bunmyaku shiji yōhō wo chūshin ni‛ *On non-text and text dependent uses of Turkish demonstratives: focusing on text dependent use]. Ajia & Afurika Gengo Bunka Kenkyū, 83: 89-116.
- BALPINAR, Metin (2014), ‚Torukogo shijishi ni okeru hibunmyaku shiji yōhō no saikentō‛ *Re-examination of the non-text dependent use of Turkish demonstratives]. Tōkyō Daigaku Gengogaku Ronshū, 35: 21-39.
- BALPINAR, Metin (2019), Demonstratives and Grammaticalization: A Perspective from Modern Turkish, London and New York: Routledge.
- BANGUOĞLU, Tahsin (2004), Türkçe’nin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu.
- BASTUJI, Jacqueline (1976), Les Relations Spatiales en Turc Contemporain; Étude Sémantique. Paris: Éditions Klincksieck.
- BAYDUR, Memet (2009), Tiyatro Oyunları, İstanbul: İletişim Yayınları.
- ERGİN, Muharrem (1958), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- GENCAN, Tahir Nejat (2001), Dilbilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu.
- GÖKSEL, Aslı - KERSLAKE, Celia (2005), Turkish: A Comprehensive Grammar, London and New York: Routledge.
- HAYASI, Tōru (1985), ‚Torukogo no shijishi‛ *Turkish demonstratives]. Ajia & Afurika Gengo Bunka Kenkyūjo Tsūshin, 53: 55-57.
- HAYASI, Tōru (1989), ‚Torukogo no susume 3: ‘kore-sore-are’ are kore‛ *An invitation to Turkish 3: ‘kore, sore, are’ are kore+. Gengo, 18.1: 96-101.
- HAYASI, Tōru (2004), ‚Türkçe ve Japonca İşaret Sözcükleri Üzerine Bir Deneme‛. Dilbilim Araştırmaları, 2004: 51-62.
- HAYASI, Tōru (2008), ‚Torukogo shijishi şu no tokuchō‛ *Characteristics of the Turkish demonstrative şu]. Tōkyō Daigaku Gengogaku Ronshū, 27: 217-232.
- HAYASI, Tōru (2009), ‚Torukogo shijishi no sentaku ni okeru washa no handan no baratsuki‛ *How variant are the judgments of Turkish speakers on the usage of demonstratives?]. Tōkyō Daigaku Gengogaku Ronshū, 28: 267-282.
- HAYASI, Tōru (2014), ‚Temporal characteristic of the Turkish demonstrative şu,‛ Turcology and Linguistics: Éva Ágnes Csató Festschrift, Nurettin Demir, Birsel Karakoç, Astrid Menz (Eds.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi: 209-218.
- IINUMA, Eizō. (1995), Torukogo Kiso *Basic Turkish+, Tōkyō: Besutosha.
- IRMAK, Coşkun (2002), Siyah Çoraplılar. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
- JANSKY, Herbert (1943), Lehrbuch der Türkischen Sprache, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
- KINSUI, Satoshi – et al. (2002), ‚Shijigo no rekishiteki-taishō gengogakuteki kenkyū: Nihongo-Kankokugo- Torukogo‛ *Historical and comparative linguistic studies of demonstrative words: Japanese, Korean, Turkish], Shirīzu Gengo Kagaku 4 Taishō Gengogaku [Series in linguistic science 4 contrastive linguistics], Naoki Ogoshi (Ed.). Tōkyō: Tōkyō daigaku shuppankai: 217-247.
- KORKMAZ, Zeynep (2009), Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu.
- KORNFILT, Jaklin (1997), Turkish, London: Routledge.
- LEWIS, Geoffrey L. (1967), Turkish Grammar, Oxford: Oxford University Press.
- NISHIOKA, Izumi (2006), Gendai Churuku shogo no shijishi no kenkyū [A study on demonstratives in modern Turkic languages], Fukuoka-Japan: Kyūshū University (unpublished doctoral dissertation).
- ÖZYÜREK, Aslı (1998), ‚An analysis of the basic meaning of Turkish demonstratives in face-to-face conversational interaction,‛ Oralité et Géstualité: Communication multimodale, interaction, Serge Santi, Isabelle Guaïtella, Christian Cavé, Gabrielle Konopczynski (Eds.). Paris: L'Harmattan: 609-614.
- PETERS, Ludwig (1947), Grammatik der Türkischen Sprache, Berlin: Axel Juncker Verlag.
- SWIFT, Lloyd B. (1963), A Reference Grammar of Modern Turkish, Bloomington: Indiana University.
- UNDERHILL, Robert (1976), Turkish Grammar, Cambridge: The MIT Press.
- ISSN: 1300-5766
- Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Selçuk Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
OSMANLI VE CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE MADER-İ MEVLÂNA KÜLLİYESİ’NİN BAKIM VE ONARIM FAALİYETLERİ
YAŞAM İLE ÖLÜM ARASINDA: 17. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİNDE KIRIM TOPLUMUNDA KÖLELER VE ŞİDDET
İKİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI: TARAFSIZLIK, DİPLOMASİ VE DEVLET YÖNETİM
TÜRKÇE İŞARET SÖZCÜKLERİNDE GÖNDERGENİN KONTROL EDİLEBİLİRLİĞİ ÜZERİNDEKİ BAZI KISITLAMALAR