İngilizlerin Raporlarında Atatürk’ün İlk İstanbul Ziyareti (1927)

Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal’in Cumhuriyet dönemindeki ilk İstanbul ziyareti, o güne kadarki yurtiçi gezilerinden farklı olarak büyük bir ilgi ve merakla takip edildi. Bu ziya‐ ret, siyasetin olduğu gibi İstanbul ve Ankara basınının da en önemli gündemini oluşturdu. Yaklaşık üç ay kadar sürecek olan ziyaretin her aşaması büyük bir özen ve dikkatle takip edildi. Gazi’nin yaklaşık sekiz yıllık bir aradan sonra İstanbul’a gelmesi, bu tarihlerde Ankara’da olmak yerine İstanbul’da kalmayı tercih eden İngiltere’nin Ankara Büyükelçisi George R. Clerk’ın da çok yakından ilgilendiği bir gelişmeydi. Clerk, ziyaretin yapılacağına dair resmi açıklamalardan hemen sonra gündemine bu son derece önemli gördüğü gelişmeyi alarak Fore‐ ign Office rapor etmeye başlamıştır. Gazi’nin diğer yurt gezileri de İngiliz Büyükelçilik görev‐ lileri tarafından yakından takip edilmiştir. Ancak Cumhuriyet döneminin bu ilk İstanbul ziya‐ reti, Clerk’a göre diğer gezilerden çok daha farklı anlamlar taşıdığından son derece kritik ve önemli bir ziyaretti. Zira Gazi, Clerk’ın ifadesi ile Saltanat ve Hilafeti yıkan genç Cumhuriye‐ tin kurucusu olarak İstanbul’a gelmiştir. George R. Clerk, bu ilk İstanbul ziyaretinin tüm ayrıntılarını Foreign Office rapor etmiş‐ tir. Raporlar aynı zamanda Clerk’ın 1927 yılı Türkiyesine bakışını da ortaya koyacak olan değerlendirmeler içermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Atatürk, George R. Clerk, İstanbul, Gazi’nin sağlık durumu

Atatürk’s Visit to İstanbul in British Reports (1927)

Unlike the domestic trips until that day, President Ghazi Mustafa Kemal’s first visit to İstanbul in the Republican period was followed with great interest and curi‐ osity. This visit created the most important agenda of politics as well as of Istanbul and Ankara press. Each stage of the trip, which would last about three months, was followed with great care and caution. British Ambassador George R. Clerk, who pre‐ ferred to stay in İstanbul instead of being in Ankara, was also closely interested in Ghazi’s visit to İstanbul after a gap of nearly eight years. Immediately after the offi‐ cial statements about the trip, Clerk put this extremely important development on his agenda and began to report to Foreign Office. The other nationwide trips of Ghazi had been followed closely by British Embassy officials. However, according to Clerk the first visit to Istanbul in the Republican period was extremely critical and im‐ portant in terms of bearing different meanings than other trips because Ghazi came to İstanbul as the destroyer of Sultanate and Caliphate and the founder of a new state in Ankara. All the details of this first visit to Istanbul were reported to Foreign Office by George R. Clerk. Besides, the reports include assessments that reveal Clerk’s out‐ look on Turkey in the year 1927.

Keywords:

Ataturk, George R. Clerk, Istanbul, Ghazi’s health status,

___

PRO. FO. 12320/2885 (1927)
PRO. FO. 12320/2935 (1927)
PRO. FO. 12320/2940 (1927)
PRO. FO. 12320/3047 (1927)
PRO. FO. 12320/3049(1927)
PRO. FO.12321/4288 (1927)
PRO. FO.1309/1149 (1928) Annual Report on Turkey, 1927
ALTAY, Fahrettin (1970). 10 Yıl Savaş (1912‐1922) ve Sonrası, İstanbul, İnsel Yay.
ARAR, Dr. İsmail (1958). Son Günlerinde Atatürk, İstanbul, Selek Yay.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1959). Cilt: II (1906‐1938), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayı.
BANOĞLU, Niyazi Ahmet (2012) Atatürk’ün İstanbul’daki Günleri, İstanbul, Alfa Yayınları.
ÖKTE, Ertuğrul Zekai (2000), Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Yurtiçi Gezileri (1911‐1938), Cilt: I, İstanbul, İstanbul Araştırma Merkezi Yay.
ÖNDER, Mehmet (1998). Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ankara, Türkiye İş Bankası Yay.
SOYAK, Hasan Rıza (2004). Atatürk’ten Hatıralar, İstanbul, Yapı Kredi Yay.
ŞİMŞİR, Bilal(2005). İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919‐1938), Cilt: VI, Ankara, Türk Tarih Ku‐ rumu Yay.
ARTUK, Cevriye (1989). “Atatürk’ün 1 Temmuz 1927 Senesinde İstanbul’a Gelişi” IX. Türk Tarih Kongresi, Cilt: III, Ankara, s.2081‐2088.
BAKAR, Bülent (2010). “Cumhuriyet Döneminde Atatürk’ün İlk İstanbul Ziyareti (1 Temmuz‐ 30 Eylül 1927)” Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 188, Ekim 2010, s. 9‐36.
“Gazi Hazretleri Bugün Şehrimizden Müfarekat Buyuruyorlar”, Milliyet, 30 Eylül 1927.
“Gazi Paşa Gelecek mi”, İkdam, 1 Kânun‐ı Sâni 1925.
“Gazi Paşa Hazretlerinin Namzetliklerini İstanbul’dan İlan Etmelerini Bütün İstanbullular Candan Özlemektedir.” Milliyet, 7 Temmuz 1927.
“Gazi Paşamız İzmit’ten Yatla Şehrimize Teşrif Buyuracak”, Cumhuriyet, 19 Haziran 1927.
“Gazi Paşamızı Bağrımıza Basacağız”, Cumhuriyet, 21 Haziran 1927.
“Gazi Paşamızın İstanbul Seyahatleri”, Cumhuriyet, 20 Haziran 1927.
“Gazimizden Bu defa İstanbul’umuzdan Mebus Olması İstirham Edilecek”, Cumhuriyet, 6 Temmuz 1927.
“Gazimizin Mebus Namzetliği ve Ankara”, Cumhuriyet, 20Temmuz 1927.
“Gazinin Daire‐i İntihabiyyesi Bütün vatandır”, Milliyet, 12 Temmuz 1927.
“İstanbul Muhteşem Bir İstikbal Hazırladı”, Cumhuriyet, 1 Temmuz 1927.
KILIÇ, Selami (1989). “Batı Anadolu Gezisi Esnasında Mustafa Kemal Paşa’yı Karşılama Törenleri”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, Cilt: I, Sayı: 3, s.146‐174.
Mustafa Kemal Paşa İstanbul’a Gelecek”, Tevhid‐i Efkâr, 7 Şubat 1924.
Siirt Milletvekili Mahmut, “Yine Gazi ve İstanbul”, Milliyet, 1 Teşrin‐i evvel 1927.
“Üç Aylık Mes’ud Bir Telakiden Sonra Gazi Hazretleri Dün İstanbul’a Veda Etti”, Milliyet, 1 Teşrin‐i Evvel 1927.