Konya ve Edirne Kentlerindeki Klasik Osmanlı Dönemi Tek Kubbeli Camilerinin Yapısal Karşılaştırması

Osmanlı Devleti’nin geniş bir coğrafyada hakimiyet sürmesi, aynı dönem içerisinde farklı kentlerde günümüze dek taşınan önemli ve özgün mimari eserler ortaya koymasını sağlamıştır. Bu eserlerdeki benzerlik veya farklılıklar, günümüzde Osmanlı Devleti’nin izlerinin görülmesini ve medeniyetlerin yapısal gelişimlerini takip etmede araştırmacılara yol göstermektedir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin hakimiyetine girerek uzun yıllar önemli bir başkenti olan Edirne ile Selçuklu Devleti’nden sonra Osmanlı Devleti’nin hakimiyetine girerek önemli İslami eserlere ev sahipliği yapan Konya kentlerindeki Osmanlı Devleti’nin klasik dönemine ait tek kubbeli cami yapılarının mimari ve yapısal özelliklerinin karşılaştırılmalı olarak incelenmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda Edirne’deki Osmanlı Klasik Dönemi olarak değerlendirilen tek kubbeli camilerden Keşan Hersekzade Cami, Lari Cami, Kadı Bedrettin Cami, Süle Çelebi Camii, Hıdır Ağa Camii, Defterdar Mustafa Paşa Camii, Şeyh Çelebi Camii, Yahya Bey Camii ile Konya’daki Akşehir Hasan Paşa İmaret Camii, Piri Mehmet Paşa Camii, Yağmapınar Mescidi, Karapınar Sultan Selim Camii ve Ilgın Lala Mustafa Paşa Camileri ele alınmıştır. Bu camiler, yapıların kubbe genişliği, kubbe geçiş ögeleri, kubbe kasnağı biçimi, son cemaat yeri düşey taşıyıcıları, yapı malzemeleri ve duvar yapım teknikleri ile kemer tipleri bakımından karşılaştırılmıştır. Çalışmanın sonucunda Osmanlı Devleti’nin Edirne’de ve Konya’da bıraktığı Klasik Dönem eserleri karşılaştırıldığında kubbe açıklıkları ile malzeme ve duvar yapım tekniği bakımından Konya’daki eserlerin daha gelişmiş olduğu görülmüştür. Konya ve Edirne kentlerinde Osmanlı Devleti’nin Klasik Dönemi’nde inşa edilen tek kubbeli camilerinde görülen en büyük farkların duvar örgüsünde ve kubbe çaplarında olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Klasik Dönemi, Tek Kubbeli Camiler, Yapısal Karşılaştırma, Konya, Edirne

Structural Comparison of Classic Ottoman Period Single-Domed Mosques in Konya and Edirne Cities

The Ottoman Empire's dominance in a wide geography enabled it to produce important and original architectural works that have been carried to the present day in different cities in the same period. The similarities or differences in these works lead researchers to follow the traces of the Ottoman Empire and the structural developments of civilizations today. This study aimed to be analyzed comparatively the architectural and structural features of the single-domed mosque structures belonging to the classical period of the Ottoman Empire in the cities of Edirne, which was an important capital for many years after entering the domination of the Ottoman Empire, and Konya, which came under the domination of the Ottoman Empire after the Seljuk Empire and hosted important Islamic artifacts. In this context, Keşan Hersekzade Mosque, Lari Mosque, Kadı Bedrettin Süle Çelebi Mosque, Hıdır Ağa Mosque, Defterdar Mustafa Paşa Mosque, Şeyh Çelebi Mosque, Yahya Bey Mosque in Edirne and Akşehir Hasan Paşa Imaret Mosque, Piri Mehmet Pasha Mosque, Yağmapınar Masjid, Karapınar Sultan Selim Mosque and Ilgın Lala Mustafa Pasha Mosques in Konya are among the single-domed mosques that are considered as the Ottoman Classical Period are discussed. These mosques were compared in terms of dome width, dome transition elements, dome drum shape, vertical structures of last prayer holl, building materials and wall construction techniques and arch types. As a result of the study, when the Classical Period mosques of the Ottoman Empire in Edirne and Konya were compared, it was seen that the mosques in Konya were more developed in terms of dome openings, materials and wall construction techniques. It has been determined that the biggest differences seen in the single-domed mosques are in the wall construction and dome diameters that built in the Classical Period of the Ottoman Empire in the cities of Konya and Edirne.

Keywords:

Ottoman Classical Period, Single Domed Mosques, Structural Comparison, Konya, Edirne,

PDF

___

Abrurrahman Hıbri. (1996). Enisü’l-Müsamirin (Edirne Tarihi), çev. Ratıp Kazancıgil, Edirne Valiliği Yayınları, Edirne.
Ahmet Badi. (2014). Riyaz-ı Belde-i Edirne/ Edirne Şehri Bahçeleri (Edirne Şehri Tarihi), çev. Ratıp Kazancıgil, C. I, Trakya Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Anılır, Y. (1987). Akşehir Tarihi ve Tarihi Eserleri. Dil-Bil Ofset Basımevi. Konya.
Aslanapa, O. (2014). Edirne’de Osmanlı Dönemi Abideleri, 3. Baskı, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul.
Arseven, C. E. (1984). Türk Sanatı, Cem Yayınevi, İstanbul.
Baş, A. (2003). Konya’daki Osmanlı Camileri. Editör. Yusuf Küçükdağ. Osmanlı Döneminde Konya. T.C. Konya Valiligi İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. Konya. 251-276.
Baş, A. (2006). Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı Yapıları, Yeni İpekyolu Konya Kitabı IX, Editör: Haşim Karpuz, Osman Eravşar. Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, s. 215-233.
Baykal, B. S. (1993), “Edirne’nin fethi, 1361”, Edirne Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 179-195.
Baykara, T. (2002). Konya, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26. s. 182-187. İstanbul.
Bayrakal, S. (2001). Edirne’de Tek Kubbeli Camiler. TC Kültür Bakanlığı Yayınevi. Ankara.
Cantay, T. (1988a). Osmanlı Devletinin Kuruluşundan İstanbul'un Fethine Kadar Osmanlı Sanatı, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1, Editör: Sadi Bayram, T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Türkiye Vakıflar Bankası Genel Müdürlüğü, İstanbul, s. 53-68.
Cantay, T. (1988b). Fetihten Sonra Mimar Sinan'a Kadar Osmanlı Sanatı, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1, Editör: Sadi Bayram, T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Türkiye Vakıflar Bankası Genel Müdürlüğü, İstanbul. s. 69-90.
Cantay, G. (2002). “Erken Osmanlı Dönemi Mimarisi”, Türkler, C. XII, Editör: Hasan Cemal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 86-103.
Çaycı, A. (2006). Osmanlı Seyyahlarının İzlenimleriyle Konya ve Çevresi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21(21): 115-146.
Darkot, B. (1993), “Edirne: Coğrafî Giriş”, Edirne Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 1-12.
Çobanoğlu, A. V. (2003). Ilgın Lala Mustafa Paşa Külliyesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , C. 27, s. 75-77. İstanbul.
Çobanoğlu, A. V. (2007). Osmanlılar (Mimari Dönemler), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, s. 580-589. İstanbul.
Demiralp, Y. (1990). Akşehir ve Köylerindeki Türk Anıtları. Doktora tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.
Duran, R., Apa, G., Bozkurt, T. ve Çetinaslan, M. (2006). Konya’daki Geç Dönem Osmanlı Yapıları, Yeni İpekyolu Konya Kitabı IX, Editör: Haşim Karpuz, Osman Eravşar. Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, s. 235-263.
Dündar, A. (2007). Edirne Şehri ve Tarihi (1968) Yılına Ait Bir Haritaya Göre. Dini Araştırmalar. C. 10, S. 28, s. 119-140. Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, 2013-2023.
Edirne Valiliği İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü. (2013). Edirne Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. C. 2. Edirne.
Evliya Çelebi. (2012). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi (3. bs.), (3. Cilt, 1. Kitap). Derleyen: S. A. Kahraman, & Y. Dağlı, Yapı Kredi Yayınları. İstanbul.
Eyice, S. (1965). Sultaniye Karapınar’a Dair. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 15, s. 117-156.
Eyice, S. (1993). “Bizans Devrinde Edirne ve Bu Devire Ait Eserler”, Edirne Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 39-76.
Eyice, S. (1994). Edirne Mimari Bölümü. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 10, s. 435-436. İstanbul.
Eyice, S. (1998). Hersekzade Ahmed Paşa Camii. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 17, s. 237-238. İstanbul.
Gökbilgin, M. T. (1993). “Edirne Şehrinin Kurucuları”, Edirne Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 161-179. Gündoğdu, H. (1983). Karapınar ve Kayalı Köyü Yakınlarındaki Yağmapınar Mescidi Hakkında. Vakıflar Dergisi. S. 17, s. 141-146. İnalcık, H. (1993). “Edirne’nin fethi, 1361”, Edirne Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 138-160. Kahraman, G. (2022). Konya Camilerindeki Örtü Sisteminin Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Döneminde Gelişimi. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi Araştırma makalesi. MBUD 7 (1), s. 82-100. e-ISSN: 2548-0170 Karademir, M., & Kunt, İ. (2020). Keşan Hersekzade Ahmet Paşa Camii Haziresinde Bulunan Mezar Taşları. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(19), s. 147-168. Karpuz, H. (2009). Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Karpuz, H. & Dülgerler, O. N. (2006). Konya’daki Ozmanlı Camiilerinin Mimari Özellikleri ve Plan Tipleri. XV. Türk Tarih Kongresi Bildiri Kitabı. IV. C. V. Kısım. Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara. Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, 2023. Konyalı, İ. H. (1964). Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Yeni Kitap Basımevi, Konya. Kuban, D. (2007). Osmanlı Mimarisi, YEM Yayın, İstanbul. Kuran, A. (1986). Mimar Sinan, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul. Kuran, A. (1988). Mimâr Sinan'ın Camileri, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1, Editör: Sadi Bayram, T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Türkiye Vakıflar Bankası Genel Müdürlüğü, İstanbul. Küçükdağ, Y. (1989), Lale Devrinde Konya, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Küçükdağ, Y. (1992). Konya'da Bîr Mevlevî Manzumesı (Piri Mehmed Paşa Zaviyesi ve Vakfiyesi). s. 159-178.
Küçükdağ, Y. (1997). Karapınar Sultan Selim Külliyesi, Karapınar Belediyesi Kültür Yayınları, Konya. Küçükdağ, Y. (2009). Sultan Selim Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, C. 37. s.518-519. Meriç, R. M. (1963), Edirne’nin Tarihi ve Mimari Eserleri Hakkında, Berksoy Matbaası, İstanbul. Muşmal, H. (2006). 1640-1650 Yılları Arasında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayata Dair Bazı Tespitler. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 20, s. 201-232. Müderrisoğlu, M. F. (1993). 16.yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İnşa Edilen Menzil Külliyeleri, Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Necipoğu, G. (2017). Sinan Çağı Osmanlı İmparatorluğunda Mimari Kültür, 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Onur, O. (1972). Türk Mimari Vesikalarından Edirne Minareleri, İstanbul. Önder, M. (1971). Mevlana Şehri Konya. Yeni Kitap Basımevi, Ankara. Özer, M. (2006). Edirne’de Osmanlı Dönemi Kültür Mirası, 2. Uluslararası Sinan Sempozyumu, Edirne. 159-178. Peremeci, O. N. (2011). Edirne Tarihi. Bellek Yayınları. İstanbul. Rifat Osman Tosyavi-zade. (1999). Edirne Evkaf-ı İslamiyye Tarihi-Camiler ve Mescitler, Osmanlıcadan sadeleştiren Ülkü (Ayan) Özsoy, T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. Rifat Osman Tosyavi-zade. (2013). Edirne Rehnüması, Osmanlı Alfabesinden Günümüz Diline Aktaran Ratip Kazancıgil, 3. Baskı. Edirne Valiliği Kültür Yayınları. İstanbul. Soyman, F. & Tongur, İ. (1944). Konya Eski Eserler Klavuzu, Yeni Kitabevi. Konya. Tuluk, Ö. İ. (2006). Osmanlı Camilerinde Mekan Kurgusu Açısından Kare Tabanlı Baldaken Varyasyonları (15.-17.yy.). Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi. C. 21, No 2, s. 275-284.