Büyük Selçuklular Döneminde Azerbaycan

Orta Çağ ana kaynaklarında, özellikle Selçuklu Devleti dönemini araştırdığımızda, Azerbaycan bölgesinin Türkmenler için ne kadar önemli olduğunu görmekteyiz. XI. yüzyılın başlarından itibaren Oğuzların (Türkmenlerin) nüfusunun artması ile sadece İran coğrafyası değil Anadolu toprakları da bu iskân edilecek bölgelerden biri haline gelmişti. Bu yüzden bu bölgelere kalabalık göç dalgalarını zaman içerisinde görebiliyoruz. Aslında Anadolu topraklarına iskân edebilmek ve şayet o dönemin düşüncesinde Bizanslarla mücadele edebilmek için, Azerbaycan bölgesini bir askeri üst bölgesi haline getirebilmenin ne kadar önemli olduğu, daha sonraki süreçlerde etkilerini gösterecekti. Azerbaycan bölgesinin coğrafi ve siyasi bakımından özelliklerini göz önünde bulundurduğumuzda Selçuklu Devleti hükümdarları için bu bölgenin ne kadar önemli olduğunu görebiliyoruz. Bu araştırmada dönemin ana kaynaklarını da inceleyerek Selçuklu hükümdarlarının hem göç politikasında Türkmenleri yerleştirebilmek için, hem de Anadolu topraklarına geçebilmek için Azerbaycan bölgesini nasıl değerlendirdiklerini inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan, Selçuklu, Anadolu, Orta Çağ, Türkmen, Kafkasya

Azerbaijan during the Great Seljuk Period

When we research the main sources of the Middle Ages, especially the period of the Seljuk State, we see how important the Azerbaijan region was for the people of Turkmen origin. With the increase in the population of Oghuzs (Turkmen) from the beginning of the 11th century, not only the geography of Iran but also the Anatolian lands became one of these regions to be settled. That's why we can see crowded migration waves to these regions over time. In fact, how important it was to make the Azerbaijan region a military upper zone in order to be able to settle in Anatolian lands and to fight against the Byzantines in the thought of that period would show its effects in the later processes. When we consider the geographical and political characteristics of the Azerbaijan region, we can see how important this region was for the rulers of the Seljuk State. In this research, we will examine the main sources of the period and examine how the Seljuk rulers evaluated the Azerbaijan region both in order to settle the Turkmen in their immigration policy and to pass to the Anatolian lands.

Keywords:

Azerbaijan, Seljuk, Anatolia, Middle Ages, Turkoman, Caucasus,

PDF

___

Adilov, A. (2021). Revvâdîler (IV-V-XI. Yüzyıl). Kahramanmaraş: Samer Yayınları.
Bosworth, C. E. (1968). The Political and Dynastic History of the Iranian World. The Cambridge History of Iran (The Saljuq And Mongol Periods), Vol. V, (John Andrew Boyle, ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Buniyatov, Z. M. (1991). Azerbaycan. DİA, (C. IV, s. 317-322), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
El-Mukaddesî, M. A. (2015). İslam coğrafyası (Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-akâlîm). (Ahsen Batur, çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
Furuzani, E. (1393). Selcukiyan ez ağaz ta fercam. Tahran: Semt Yayınevi.
İbn-i Havkal, M. (1366). İran der süretü’l-‘arz-ı İbn-i Havkal. (Cafer Şüar, çev.). Tahran: Emir Kebir Yayınevi.
İbnü’i-Esir, İ. (1385). Tarih-i kamil-i İran ve İslam. C. XIII, (Hamid Rıza Ajir, çev.). Tahran: Esatir Yayınevi.
İbnü’l-Esîr, İ. (2016). İslam tarihi (el-Kâmil fi’t-Tarih). C. VIII, (Heyet, çev.). İstanbul: Ocak Yayıncılık.
Kaymaz, N. (1993). Malazgirt savaşı ile Anadolu’nun fethi ve Türkleşmesine dair. Malazgirt Armağanı. Ankara: Türk Tarih Yayınevi.
Köymen, M. A. (2016). Büyük Selçuklu imparatorluğu tarihi (Alp Arslan ve zamanı), C. III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
Mateos, U. (2019). Urfalı Mateos vekayi-nâmesi (952-1136). (Hrant Andreasyan, çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Meşkûr, M. C. (1352). Tarih-i Tebriz ta payan-i karn-i nohom-i hicri. Tahran: Asar-ı Milli Yayınevi.
Minorski, V. (1337). Tarih-i Tebriz. (Abdulali Kareng, çev.). Tahran: Ketabfuruşi Tahran Yayınevi.
Mükrimin H. Y. (2020). Türkiye tarihi Selçuklular devri, C. I, (Refet Yinanç, yay haz.)., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
Nîşâbûrî, Z. (1332). Selcûknâme. Tahran: Kelaleye Haver Yayınevi.
Öğün Bezer, G, (2010). Şeddâdîler. DİA, (C. XXXVIII, s. 409-411), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Sattarzadeh, M. (1392). Selçukiyan (431-590). Tahran: Sazıman-ı Mutalie ve Tedvin-i Kotob-i Ulum-i İnsani Danişgahha.
Sevim, A. (2019). Malazgirt meydan savaşı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
Sevim, A., Merçil, E. (1995). Selçuklu devletleri tarihi, siyaset, teşkilat ve kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Sümer, F. (1989). Ahlatşahlar. DİA, (C. II, s. 24-28), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Tale’i, A. - İmam-i, M. (1391). Nakş-ı Azerbaycan der feth-i Anatoli tevessüt-i Selcukiyan (Ba tekid ber faaliyethaye Türkimanan Gazi). Tarih-i İran, C. XII, Tahran, s. 137-162.
Taşağıl, A. (1998). Hazarlar. DİA, (C. XVII, s. 116-120), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Tomar, C. (2008). .Revvâdîler. DİA, C. XXXV, s. 36-379, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Turan, O. (2009). Selçuklular tarihi ve Türk-İslâm medeniyeti. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
Turan, O. (2002). Selçuklular zamanında Türkiye siyasi tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Yazıcı, T. (1998). Hemedan. DİA, (C. XVII, s. 183-185). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Yazıcızâde, A. (2014). Selçuk-nâme. Abdullah Bakır, çev.). Ankara. Türk Tarih Kurumu Yayınları.