Siyaset ve Hilâfet Arasında Bir Eyyûbî Meliki: El-Melikü’l-Muizz İsmâil

Yemen coğrafyası farklı etnik kimlik ve mezheplerle karmaşık bir yapıya sahip olsa da Eyyûbî hâkimiyetine girmesiyle beraber siyasî istikrara kavuşmuştur. Öte yandan Eyyûbî melikleri Tûranşâh ve Tuğtegin dönemlerinde sağlanan düzen Tuğtegin’in ölümüyle birlikte yerine geçen oğlu el-Melikü’l-Muizz İsmâil döneminde bozulmaya başlamıştır. Bu zatın iktidara geldiği ilk günden itibaren emîrlerine ve memlûklerine karşı sergilediği menfi tutumları bölgedeki imamlar ile mahallî hanedanlıkların işine yaramış ve bunlar Yemen’deki Eyyûbî hâkimiyetine son vermek için faaliyetlere girişmişlerdir. Etrafındaki muhaliflerin artmasıyla git gide yalnızlaşan el-Muizz iktidarının son yılında halifeliğini ilan ederek halkı ve aile üyelerini kendisine biat etmeye çağırmıştır. Mamafih onun hilâfet iddiası da işe yaramamış uyguladığı yanlış ve sert politikalar yüzünden memlûkları tarafından öldürülmüştür. Bu çalışmada Eyyûbîlerin Yemen’deki hakimiyetlerinin sarsılmasında etkili olan el-Melikü’l- Muizz’in siyasî faaliyetleri ve hilâfet iddiası ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Eyyûbîler, el-Melikü’l-Muizz İsmâil, Yemen, Zeydîyye, İmam Mansûr

An Ayyubid Malik Between Politics and Khilafat: Al-Malik Al-Mu'izz Ismail

Although Yemen had a complex structure with different ethnic identities and sects, it achieved political stability with the Ayyubid domination. On the other hand, the order established during the reigns of the Ayyubid maliks Tūranshāh and Tugtegin began to deteriorate during the reign of his son al-Malik al-Muizz Ismāil, who succeeded Tugtegin after his death. His unfavorable attitude towards his emirs and mamlūks from the first day he came to power played into the hands of the imams and local dynasties in the region, and they started activities to put an end to the Ayyubid rule in Yemen. In the last year of his rule, al-Muizz, who became increasingly isolated due to the increase of opponents around him, declared his caliphate and called on the people and members of his family to pledge allegiance to him. However, his claim of caliphate did not work and he was killed by his mamelukes due to his wrong and harsh policies. In this study, the political activities and caliphate claim of al-Malik al-Muizz, who was instrumental in shaking the Ayyubid rule in Yemen, will be discussed.

Keywords:

Ayyubids, Malik al-Muizz Ismāil, Yemen, Zaydîyya, Imam Mansûr,

PDF

___

Abdul’âl, M. A. (1989). el-Eyyûbiyyûn fi’l-Yemen. İskenderiye: Dârü’l-Ma’rifeti’l-Câmiyye.
Abdûlî, C. (1999-2000). el-Yemen fi’l-Ahdi’l Eyyûbî (Doktora Tezi).
Abdülmecîd el-Yemânî, T. A. b. (2012). Behcetü’z-Zaman fî târihi’l-Yemen. Abdullah Muhammed Habeşî (thk.). Riyad: Dârü’s-Sumay’î.
Algül, H. (1997). Hadramut, İslâm Ansiklopedisi (C. 15, s. 65-68). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Bâ Mahreme, E. M. A. et-T. b. A. (1991). Târîhu Sağir ‘Aden (C. 1/2). Oscar Löfgren ( thk.). Kahire: Mektebetü Medbuli.
Basuğay, B. (2021).Yemen Eyyûbîleri Tûranşâh ve Tuğtegin Dönemleri, Ankara: İlâhiyât Yayınları.
Bilge, M. L. (2009). San‘a, İslâm Ansiklopedisi (C. 36, s. 88-90). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Ebû Firâs b. Di‘sem. (2019). es-Siretü’ş-Şerîfetü’l-Mansûriyye: Sireti’l-İmâm Abdullah b. Hamza (C. 1). İbrahim Yahya el-Dersî el-Hamzî ( thk.). Yemen: ed-Dirâsetü’l-İslâmiyye.
Ebû Şâme, el-M. (1997). Kitabu’r-Ravzateyn fî Ahbâr-ı Devleteyn: en-Nûriyye ve es-Salâhiyye (C. 2). İbrahim ez-Zeybek (thk.). Beyrut.
Ebu’l- Fidâ, el-M. M. İ. İ. b. A. b. M. Ö. b. Ş. b. E. (1997). el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer (C. 2). Beyrut: Darü’l-Kütûbi’l-İlmiyye.
ed-Devâdârî, E. B. b. A. b. A. (1972). Kenzü’d-Dürer ve Câmiü’l-Gurer (ed-Dürerü’l-Matlûb fî ahbâr-ı devleti Benî Eyyûb) (C.7). Saîd Abdulfettâh Âşûr (thk.). Kahire.
el-Cenedî, E. A. B. M. b. Y. b. Y. (1993). es-Sülûk fî tabakati’l-ulemâ ve’l-Mülûk (C. 1). Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin el-Ekve el-Hivâlî (thk.). San’a: Mektebetü’l-İrşâd.
el-Hanbelî, E. B. A. b. İ. (1978). Şifâu’l-Kulûb fî Menâkıb-i Benî Eyyûb, Nazım Reşid( thk.). Bağdad: Darü’l-Hürriyye.
el-Sürûrî, M. A. M. (2008). Târîhu’l-Yemeni’l-İslâmî. San‘a: Darü’l-Kütübi’l-Yemeniyye.
el-Yemânî, T. A. b. A. (2012). Behcetü’z-Zaman fî târihi’l-Yemen. Abdullah Muhammed Habeşî (thk.). Riyad: Dârü’s-Sumay’î.
eş-Şüvey‘ir, M. b. A. b. A. (2007). es-Sirâü’s-Siyasî ve’l-Fikrî fî Yemen Hilâle’l-asri’l-Eyyûbî. Riyad.
Gökalp, Y. (2007). Zeydiyye Mezhebinin Doğuşu, Teşekkül Süreci ve Tarihçesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 7 , 55-93.
Hazrecî, E-H. b. H. (1981). el-‘Ascedü’l-Mesbûk fî men Tevelle’l-Yemen mine’l-Mülûk. San‘a: Vezaretü’l-‘Alâm ves-Sakâfe.
İbn Aybek es-Safedî, S. H. (2000). Kitabu’l-Vâfî bi’l-Vefeyât (C. 9). Ahmed el-Arnavud-Türkî Mustafa ( thk.). Beyrut: Darü İhyai’t-Turasi’l-Arabî.
İbn Cübeyr, E-H. M. (2017). Rihletü İbn Cübeyr: Tezkiretü bi’l-Ahbâr‘an İttifâkâti’l-Esfâr (Güler, İ. Çev). İstanbul: Selenge Yayınları.
İbn Hallikân. (t.y). Vefayâtü’l-A’yân ve Enbâ’u Ebnâ’i’z-Zamân (C. 2-5). İhsan Abbas (thk.). Beyrut.
İbn Hâtim. (1974). B. M. b. A. b. İ. b. el-F. el-Y. el-H., Kitâbü’s-Sımtı’l-Gâli’s-Semen fî Ahbâri’l-Mülûk mine’l-Guz bi’l-Yemen.. G. R. Smith-J. W. Memorial (haz.). London.
İbn Huseyn, Y. b. K. b. M. b. A. (1968). Gâyetü’l-Emânî fî Ahbâri’l-Kutri’l-Yemânî. Sâid Abdülfettah Aşur (thk.). Kahire: Dârü’l-kitabi’l-Arabi.
İbn Şeddâd, B. (2021). en-Nevâdır es-Sultâniye ve’l-Mehâsin el-Yûsufiyye (Usta, A. Çev). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
İbn Vâsıl (1953-1960). Müferric el-Kürûb fî Ahbâri Benî Eyyûb (C. 3). Cemaleddin Şeyyal (nşr.). Kahire.
İbnü’d-Deyb’a, A. ez-Z. (t.y). Bugyetü’l-Müstefîd fî târihi Medîneti Zebîd. Abdullah b. Muhammed el-Habeşî (thk.), San’a: Merkezü’d-Dîrasât ve’l-Buh’us.
İbnü’d-Deyba’. (1988). Kurretü’l-Uyûn bi Ahbâri’l-Yemeni’l-Meymûn. Muhammed b. Ali b. el-Huseyn el-Ekva’ (thk.). San’a.
İbnü’l-Adîm, E-K. K. Ö. b. A. el-U. el-H. (1954). Zübdetü’l- Haleb fî târîhi Haleb (C. 2). Sami Dehhan (nşr.), Dımaşk.
İbnü’l-Esîr (2003), el-Kâmil fi’t-Târîh (C. 10). Muhammed Yusuf Dekkâke (thk), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İmâdeddîn Kâtib el-İsfahânî (2004). el-Fethü’l-Kussî fi’l-fethi’l-kudsî. Kahire: Dârü’l-Menar.
Kennedy, H. (2019). Hilafet ( M. Murtaza Ö. Çev). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Makrîzî, E. M. T. A. b. A. A. (1997). es-Sülûk li marifeti düveli’l-mülûk (C. 1). Muhammed Abdülkadir Atâ (nşr.), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Sıbt İbnü’l-Cevzî. (2013). Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârihi’l-A‘yan (C. 21). İbrahim ez-Zeybek (thk.), Dımaşk Dârü’-Risâleti’l-Âlemiyye.
Şeyyâl, C. (1966), Târîhu Mısri’l-İslâmî: Asru’l-Eyyûbî (C. 2). Kahire: Darü’l-Maarif.
Tomar, C. (2013). Zebîd, İslâm Ansiklopedisi (C. 44, s. 165-176). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Yâkût el-Hamevî, E. A b. A er-R. (1977). Mu‘cemü’l-Buldân (C. 3). Beyrut: Dâru’s-Sâdr.
Zebâre, M. b. Y. (t.y). Târîhu’l-E’imme el-Zeydîyye fî Yemen. Kahire: Mektebetü’s-Sakâfiyye ed-Dîniyye.
Zehebî, E. A. Ş. M. B. A. b. O. (1960). el-İber fî Haberi men Gaber (C. 4). Salahaddin Macit (thk.). Kuveyt: et-Turasi’l-Arabî.