Bu yazı, James Smith’in Asian Theatre Journal’da 2004 yılında yayımladığı “Karagöz and Hacivat: Projections of Subversion and Conformance” adlı makalesinin tercümesidir. Smith, İslam dünyasında tiyatro temsillerinin tarihini kısaca anlattıktan sonra, sözü Türklerde karagöz, Yunanlarda karagiozis adıyla bilinen gölge oyunlarına getirir. Bu oyunlara dair kısa tanıtıcı bilgiler verdikten sonra, Peter Burke’ün Popular Culture in Early Modern Europe (Erken Modern Avrupa’da Popüler Kültür) adlı eserinde hemen her karnavalda görüldüğünü söylediği “yemek, cinsellik ve şiddet” unsurlarına karagöz oyunlarından örnekler verir. Akabinde, gölge oyununu Mikhail Bakhtin’in dinsel eğlence teorisi çerçevesinde inceler. Bilhassa, sözü edilen teoride yer alan “bir maskaraya taç giydirilip kral yapılması ve karnavalın sonunda sahte kralın tahttan indirilmesi hadisesi” ile “Hacivat tarafından önemli bir mevkie getirildikten sonra çevresindekileri alt etmeye çalışan ve sonunda bütün gücü elinden alınan Karagöz’ün durumu” arasında ciddi bir benzerlik olduğu kanısına varır. Son aşamada, gölge oyununun, ezilen toplum kitlesinin özkimliğini yeniden oluşturmadaki rolüne değinerek, meseleyi Türk ve Yunan halkları üzerinden örneklendirir. Bu yazı, hem Batılı eğlence kuramlarının karagöz ve karagiozis oyunlarına uygulanmış olması, hem de bu oyunların yeni bir özkimlik oluşturmada nasıl bir görev üstlendiğini göstermesi bakımından önemlidir.

This paper is the translation of James Smith’ article named “Karagöz and Hacivat: Projections of Subversion and Conformance” published in Asian Theatre Journal in 2004. Smith, after expressing history of theatre representations in Islamic world shortly, leads up to shadow puppetry known as karagöz in Turks, karagiozis in Greek. After giving brief introductory information about these plays, he gives examples of “food, sex, violence” in karagöz plays, which are the elements told as actual in nearly all carnivals according to Peter Burke in his book Popular Culture in Early Modern Europe. Subsequently, he analyzes shadow puppetry within the frame of Mikhail Bakhtin’s religious amusement theory. Peculiarly, he surmises that there is a serious similarity between the scene “enthronement of a fool and in the end of the carnival the fake king’s dethronement” in the aforementioned theory and “situation of Karagöz, who is brought to an important position by Hacivat and then try to beat surrounding people, and in the end all of his power taken from him”. In the final phase, Smith deals with the role of shadow puppetry to re-form self-identity of disadvantaged groups in the society and exemplify the issue over Turk and Greek societies. This paper is significant in terms of both Western amusement theories’ implementation on karagöz and karagiozis plays, and how these plays play role in forming a self-identification process.