XVI. Yüzyıl Kudüs Sancağı’nda Bir Köy: Beytülahm

Hem Yahudi hem de Hristiyanlık geleneğinde mühim bir yere sahip olan Beytülahm, Filistin bölgesinin fethi sonrasında İslam egemenliğiyle tanışmıştır. Osmanlılar buraya hâkim olduklarında karşılarında Hristiyan karakteri güçlü bir köy bulmuşlardır. Nitekim Müslümanların karyeye yerleşme teşebbüsüne rağmen burası bu özelliğini muhafaza etmiş ve on altıncı yüzyılın sonlarında bu iskân denemesi tamamen başarısızlığa uğramıştır. Önemli bir hac mekânı olarak varlığını koruyan ve Hristiyan hacıları cezbeden köyde, muhtelif Îsevî mezhepler dini ehemmiyetini göz önünde bulundurarak kendilerine çeşitli mabetler inşa etmişlerdir. Kutsal gördükleri dini mekânlara hâkim olma arzusu, zaman içinde bazı tartışmaların ve sürtüşmelerin ortaya çıkmasına yol açmış ve bu ihtilaflarda Osmanlı Devleti, problemin halli için bir hâkim ve hakem olarak davet edilmiştir. Mevcut statükonun muhafazası ve herkesin rahat bir biçimde ibadetlerini eda etmeleri, yöneticilerin krize yaklaşımlarını belirleyen esaslar olmuştur. Beytülahm, Yavuz Sultan Selim’in (1512-1520) ilhakından 1917 senesine kadar Osmanlı idaresinde kalmıştır. Osmanlı arşivlerinden köyün on altıncı yüzyıldaki durumuna ilişkin bilgi edinmek mümkündür. Bu makalede başta tahrir defterleri olmak üzere Mühimme kayıtlarıyla diğer belgeler rehberliğinde günümüzde artık bir şehre dönüşmüş olan Beytülahm’in adı geçen asırdaki mazisine ışık tutulacak, böylece Filistin tarihinin bir kısmının anlaşılmasına katkı sağlanmış olunacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Filistin, Kudüs, Beytülahm, Hristiyan, Müslüman.

BETHLEHEM, A VILLAGE IN THE THE JERUSALEM DISTRICT IN THE SIXTEENTH CENTURY

Bethlehem, which holds an important place in Jewish and Christian tradition, came under Islamic suzerainty after the conquest of Palestine. When the Ottomans ruled the region, they found a village with a strong Christian character. Despite the attempts of Muslims to settle in this village, it preserved its Christian character and at the end of the sixteenth century the settlement attempt failed. A number of Christian denominations built various temples in the village, which has maintained its existence as an important pilgrimage site, attracting Christian pilgrims. Over time, the desire to dominate the religious sites they held sacred led to disputes and friction. In these conflicts, the Ottoman Empire was invited to act as judge and arbitrator to resolve the problem. Preserving the status quo and making worship convenient for all were the principles that governed the administrators' actions during the crisis. Bethlehem was ruled by the Ottoman Empire from the time Yavuz Sultan Selim (1512–1520) annexed it until 1917. The Ottoman archives contain details regarding the village's circumstances in the sixteenth century. This article contributes to the body of literature on the history of Palestine by shedding light on the circumstances of Bethlehem, which has since become a town, in the sixteenth century using mühimme records and other materials, particularly the tahrir registers.

Keywords:

The Ottoman State, Palestine, Jerusalem, Bethlehem, Christians, Muslims.,

PDF

___

BM, Bethlehem Municipality. “History of Bethlehem”. Erişim 15 Ekim 2022. https://www.bethlehem-city.org/en/history-of-bethlehem
BOA, Osmanlı Arşivi. Kamil Kepeci Defterleri [KK.d]. No. 74_01. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
BOA, Osmanlı Arşivi. Kamil Kepeci Defterleri [KK.d]. No. 75_01. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
BOA, Osmanlı Arşivi. Kamil Kepeci Defterleri [KK.d]. No. 0103. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
BOA, Osmanlı Arşivi. Kamil Kepeci Defterleri [KK.d]. No. 216. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
BOA, Osmanlı Arşivi. Tapu Tahrir Defterleri [TT.d]. No. 289. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
BOA, Osmanlı Arşivi. Tapu Tahrir Defterleri [TT.d]. No. 427. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
BOA, Osmanlı Arşivi. Tapu Tahrir Defterleri [TT.d]. No. 1015. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
Jastrow, Morris Jr-Buhl, Frants. “Beth-Lehem-Judah”. Jewish Encyclopedia. Erişim 15 Ekim 2022. https://www.jewishencyclopedia.com/articles/3212-beth-lehem-judah
Kudüs Mahkeme Kayıtları (945). İSAM, No. 9, 15. http://ktp.isam.org.tr/?url=kaynaksicil/
Kudüs Mahkeme Kayıtları (961-962). İSAM, No. 29, 27. http://ktp.isam.org.tr/?url=kaynaksicil/
Kudüs Mahkeme Kayıtları (963-966). İSAM, No. 32, 151. http://ktp.isam.org.tr/?url=kaynaksicil/
Kudüs Mahkeme Kayıtları (972-978). İSAM, No. 47, 156. http://ktp.isam.org.tr/?url=kaynaksicil/
Küçük, Abdurrahman. "Beytülahm". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Ekim 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/beytulahm
Öksüz, Mustafa. “Osmanlı İdaresi’nin İlk Yüzyılında Kudüs-i Şerîf Sancağı’nda Yahudi Nüfusu”. Journal of Islamicjerusalem Studies 16 (Winter 2016), 1-24.
Öksüz, Mustafa. “XVI. Yüzyıl Kudüs’ünde Yahudi Mabetleri ve Osmanlı Devleti”. İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi 2 (Yaz 2018), 9-32.
Öksüz, Mustafa. “Kudüslü Bir Sûfî: Ahmed ed-Decânî”. Osmanlı Döneminde Kudüs’te İlmi Hayat ve Eğitim Uluslarası Sempozyum Bildirileri. ed. Zekeriya Kurşun vd. 25-47. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2019.
Öksüz, Mustafa. “XVI. Yüzyıl Filistin Nüfusuna Bir Bakış”. İnsanlığın Kırmızı Çizgisi Kudüs. ed. Mefail Hızlı vd. 214-228. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı, 2019.
Öksüz, Mustafa. “Kanûnî Devrinde Kudüs Sancağı: İnşa ve İhya”. Kanûnî Sultan Süleyman ve Dönemi Yeni Kaynaklar Yeni Yaklaşımlar/Suleyman The Lawgiver and His Reign, New Sources, New Approaches. ed. M. Fatih Çalışır vd. 151-168. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi, 2020.
Öksüz, Mustafa. “Kuruluş Yıllarında Kudüs Haseki Hürrem Sultan İmareti Envanterine Bir Bakış”. Kudüs’ün Melikesi Haseki Sultan Vakfı (Kuruluşu, Yönetimi ve Mülkleri). ed. Zekeriya Kurşun vd. 27-53. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, 2022.
Pamuk, Şevket. Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
Seyyid, Muhammed Seyyid. "Deşîşe". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Ekim 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/desise
Sicillâtu Mahkemeti’l-Kudsi’ş-Şer’iyye (sicil rakam 78). haz. İbrahim Rabaia. İstanbul: IRCICA, 2015. https://www.ircica.org/tr/yayinlar
TKG, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi. Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Tapu Tahrir Defterleri [KK.TTd]. No. 112. https://www.tkgm.gov.tr/sites/default/files/2020-12/4-KUYUD-I%20KAD%C4%B0ME%20AR%C5%9E%C4%B0V%20KATALO%C4%9EU.pdf
TKG, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi. Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Tapu Tahrir Defterleri [KK.TTd]. No. 178. https://www.tkgm.gov.tr/sites/default/files/2020-12/4-KUYUD-I%20KAD%C4%B0ME%20AR%C5%9E%C4%B0V%20KATALO%C4%9EU.pdf
Turgut, Bahattin. “İslam Medeniyetinde Vakfiye: Hz. Ömer Örneği”. İlted: İlahiyat Tetkikleri Dergisi/Journal of Ilahiyat Sesearches 50 (Aralık/December 2018/2), 271-293. https://doi.org/10.29288/ilted.460649
Uluskan, Murat vd. Al-Quds in Muhimme Registers/Mühimme Defterlerinde Kudüs I (1545-1594). İstanbul: IRCICA, 2016.