TÜRK KÜLTÜRÜNDE GÜVERCİNLİK VE KUŞ EVLERİ VE GÜNÜMÜZE YANSIMALARI

Farklı medeniyetlerde tarih boyunca kuşlara önem verilmiştir. Uçabildikleri için kutsal sayılmış ve değerli görülmüşlerdir. Toplumların sanat eserlerinde, bayraklarında ve paralarında yer almışlardır. Kuşlardan düzenli ve sistematik olarak besin ve gübre elde edilmesi için güvercinlikler meydana getirilmiştir. Örnekleri Osmanlı Dönemi yapılarında görülen kuş evleri ise sadece kuşların barınması için yapılmaları ile güvercinliklerden farklıdır. İnsanlara ait yapıların cephelerinde yer alırlar. Cami, konut, köşk ya da saray gibi gösterişli yapılara benzer şekilde gerçekleştirilenleri vardır. Türk Toplumu’nun hayvanlara duyduğu önemi yansıtmış, dönemin mimari üslup özelliklerini göstermiş, mimari yapılar için ek belge niteliği taşımış ve yapıları estetik açıdan bütünlemişlerdir. Kuşlar için meydana getirilmiş yapılar, günümüzde bakımsızlık nedeniyle yok olmaktadırlar. Yeni yapılanlar ise sınırlı uygulamalar şeklindedir. Makale kapsamında önce güvercinlikler ve kuş evlerinin yapım amaçları, çeşitleri, mimari özellikleri, yapımlarında kullanılan malzemeler, zaman içinde değişimleri hakkında bilgi verilmiştir. Ardından yurt dışı ve yurt içinde gerçekleştirilen güncel tasarımlar aktarılmıştır. Kuş evlerinin günümüzde yapılmama nedenleri, geçmiş ve günümüz koşulları üzerinden tartışılmıştır. Seri olarak üretilebilecek, yapım maliyetini arttırmayacak, bakım ve onarım masrafı olmayacak, mevcut yapım teknikleri ile uyumlu bir kuş evi önerisi üzerinde durulmuştur. Tasarım, İtalya’da 2012 yılında gerçekleştirilen Double Track, the Tenth International Trieste Contemporanea Design Contest (Onuncu Uluslararası Trieste Çağdaş Tasarım Yarışması’nda) özel mansiyon (special mention) ödülü almış ve çeşitli etkinlikler kapsamında sergilenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kuş Evi, Güvercinlik, Kültür, Tasarım, Mimarlık

DOVE COTES AND BIRD HOUSES IN TURKISH CULTURE AND THEIR CURRENT REFLECTIONS

Birds have been considered important in different civilizations throughout the history. They were considered sacred and valuable because they can fly. They have been featured in societies’ artworks, flags and currencies. Dove cotes have been created to obtain food and fertilizers regularly and systematically from birds. Bird houses, which are seen in Ottoman Period buildings, are different from dove cotes because they were only built to be a shelter for birds. They are located on the facades of human dwellings. Some of these bird houses are flamboyant structures that look like mosques, residences, pavilions or palaces. They reflected the importance Turkish society paid to animals, showed the architectural style features of the period, became an additional document for architectural buildings and integrated with the structures aesthetically. The structures which were created for birds are being destroyed due to the raggedness at the present time. The new ones are limited applications of the previous ones.Within the scope of the article, first of all, information is given about the purposes of construction of dove cotes and bird houses, their types, architectural features, materials used in their construction, and their changes over time. Afterwards, current designs made in Turkey and abroad are mentioned. The reasons of why bird houses are not built today are discussed over the past and present conditions. The study suggests a bird house which can be produced as mass production, does not increase the construction cost, and does not need maintenance and repair cost, is also compatible with the current construction techniques. The design was awarded with a special mention award in Double Track, Tenth International Trieste Contemporary Design Competition that was held in Italy in 2012 and exhibited within the scope of various events.

Keywords:

BirdHouse, DoveCote, Culture, Design, Architecture,

PDF

___

• Afyon Haber (4 Ekim 2016). Kırılan Kiremitlerin Yerini “Kuş Evleri” Alacak. Afyon Haber. https://www.afyonhaber.com/ kirilan-kiremitlerin-yerini-kus-evleri-alacak/145980/ (Erişim tarihi: 23.12.2019).
• Akalın, Ş. (2002). Kuşevi. İslâm Ansiklopedisi, 26, (s. 472-473). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Akay, F. (2004). Kuş Evleri. Skylife, (3), 108-114.
• AnaBritannica (1989). Kuş Evi. AnaBritannica, (14), (s. 100). İstanbul: Ana Yayıncılık A.Ş. ve Encyclopaedia Britannica INC.
• Atak, E. (2017). Tokat Tarihi Yapılarındaki Kuşevleri. The Journal of Academic Social Science Studies, Autumn I, (59), 323- 342.
• Atalay Aktuğ, C. (2010). Seramik Eserlerde Evin Anlamı. Sanat ve Tasarım Dergisi, (6), 23-33.
• Aycı, M. (ed.) (2009). Şefkat Estetiği Kuşevleri. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Barışta, H. Ö. (1994). Kuş Evi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 5, (s. 133-134). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Barışta, H. Ö. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Dönemi İstanbul Camilerinden Kuşevleri. Din ve Hayat, (14), 130-133.
• Barışta, H. Ö. (tarihsiz). Osmanlı İmparatorluğu Döneminden Kuşevleri. https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=384317 (Erişim tarihi: 09.07.2019).
• Bekleyen, A. (2007). Diyarbakır Kırsalındaki Güvercin Evleri: Boranhaneler, Karaçalı (Tilalo) Köyü. Trakya Univ J Sci, 8 (2), 99-107.
• Bektaş, C. (2003). Kuş Evleri (Bird - Houses). İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Bitters, S. (tarihsiz). Stan Bitters Web Sayfası. http://www.stanbitters.com/ (Erişim tarihi: 20.12.2019).
• CNN Türk (13 Mayıs 2010). 100. Yılında Füreya Koral Anılıyor. https://www.cnnturk.com/2010/kultur.sanat/di- ger/05/13/100.yilinda.fureya.koral.aniliyor/576098.0/index.html (Erişim tarihi: 20.12.2019).
• Çalışkan, C. İ. ve Koç, E. (2019). Kuşevleri ve 3 Boyutlu Baskı Yöntemi ile Üretimi. İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (13), 167-185.
• Çolak, İ. (2019). Osmanlı Zamanının Mutlu Hayvanları. Zafer Bilim Araştırma Kültür Sanat Dergisi, (506) Şubat, 40-44.
• Çolak, İ. (tarihsiz.a). Osmanlı’da Hayvan Sevgisi ve Hayvan Hakları 1. Yenidünya Dergisi, https://yenidunyadergisi.com/ osmanlida-hayvan-sevgisi-ve-hayvan-haklari-1/ (Erişim tarihi: 08.07.2019).
• Çolak, İ. (tarihsiz.b). Osmanlı’da Hayvan Sevgisi ve Hayvan Hakları 2. Yenidünya Dergisi, https://yenidunyadergisi.com/ osmanlida-hayvan-sevgisi-ve-hayvan-haklari-2/ (Erişim tarihi: 08.07.2019).
• Çorağan Karakaya, N. (2014). Kayseri’nin Gesi Beldesi, Küçük Bürüngüz (Subaşı) Köyü İle Ağırnas Vadisi’ndeki Bizans Dönemine Ait Sivil-Zirai Kaya Yapıları. Turkish Studies, 9 (10) Fall, 335-358.
• Ferri, M. (2018). Ancient Artificial Nests to Attract Swifts, Sparrows and Starlings to Exploit them as Food. Birds as Food: Anthropological and Cross-disciplinary Perspectives, Duhart F, Macbeth H. (Ed), The International Commission on the An- thropology of Food and Nutrition (ICAF). 217-239.
• Fey, D. (tarihsiz), Douglas Fey Web Sayfası. http://douglasfeypottery.com/ (Erişim tarihi: 13.12.2019).
• Hasol, D. (1998). Kuş Evi, Kuş Köşkü. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. (s. 284). İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• İmamoğlu, V., Korumaz, M. and İmamoğlu, Ç. (2005). A Fantasy in Central Anatolian Architectural Heritage: Dove Cotes and Towers in Kayseri. METU Journal of the Faculty of Architecture, 22 (2), 79-90.
• İnan, T. ve Azmanoğlu, R. (2016). Belgesel Fotoğrafçılık Tekniğiyle Osmanlı Dönemi Kuş Saraylarının İncelenmesi. Turkish Studies, 11 (2) Winter, 583-610.
• İşçen, Y. (2007). Gesi Bağları Güvercinlikleri. Peribacası Kapadokya Kültür ve Tanıtım Dergisi, (Ekim).
• İşçen, Y. (2009). Kapadokya ve Güvercinlikler. Peribacası Kapadokya Kültür ve Tanıtım Dergisi, (Ağustos).
• Kurtuluş, M. (2012). Yaşar Kemal’in Kuşlar da Gitti Romanında Kuşçuluk Geleneğinin İşlevi. Millî Folklor, (96), 105-115.
• Küçükşahin, E. (28 Nisan 2017). Gesi Bağları’nın Tarihi Güvercinlikleri Sahiplerini Bekliyor. Milliyet, Kayseri Haberleri, Yerel Haber. http://www.milliyet.com.tr/gesi-baglari-nin-tarihi-guvercinlikleri-kayseri-yerelhaber-2006297/ (Erişim tarihi: 16.07.2019). 258
• McDowell, M. (tarihsiz), Michael McDowell Web Sayfası. https://www.etsy.com/people/mudpuppy (Erişim tarihi: 13.12.2019).
• Merey, L. Ş. (1978). Kuşevleri – Serçesarayları. Fifth International Congress of Turkish Art, 1975, Budapest, s. 605-608.
• Müderrisoğlu, F. (2009). Kuşevleri. M. Aycı (Ed.). Şefkat Estetiği Kuşevleri içinde (s. 149-169). İstanbul: Zeytinburnu Beledi- yesi Kültür Yayınları.
• Nasr, S. H. (Prof. Dr. Seyyid Hüseyin Nasr ile söyleşi) (2009). M. Aycı (Ed.). Şefkat Estetiği Kuşevleri içinde (s. 253-259). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Neftçi, A. (2010). İstanbul’un 100 Kuşevi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Onur Erman, D. (2009). Seramik Sanatında Kuş Figürü Üzerine Deneysel Uygulamalar. Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Eseri Çalışması Raporu. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Onur Erman, D. (2014). Bird Houses in Turkish Culture and Contemporary Applications. Procedia - Social and Behavioral Sciences, (122), 306-311.
• Oruç, S. (2009). Kuş Evleri, Almadan Verebilmenin Sembolü. ODTÜ Kuş Gözlem Topluluğu (OKGT), https://www.trakus. org/kods_bird/pdf/22856.pdf (Erişim tarihi: 09.07.2019).
• Önge Y. (1995). Anadolu’nun Tarihi Güvercinlikleri. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, 23-27 Eylül 1991, İstanbul; Bildiriler Cilt: III, Ankara, s. 27-29
• Özçakı, M. (2012). Alvar Aalto’nun Paimio Sanatoryumu. Mimar.ist, (44) Yaz, 90-93.
• Özen, R. (2012). Bird Shelters in Turkey: Birdhouses and Dovecotes. Journal of the Faculty of Veterinary Medicine, Kafkas University, 18 (6), 1079-1082.
• Plaskoff Horton, R. (06 Ocak 2013). Birdhouse Roof Tiles. Urban Gardens. https://www.urbangardensweb.com/2013/01/06/ birdhouse-roof-tiles/ (Erişim tarihi: 23.12.2019).
• Schatz, J. (tarihsiz). Jim Schatz Web Sayfası. https://jschatz.com/ (Erişim tarihi: 13.12.2019).
• Serim, Ö. R. (2016). Anadolu Medeniyetinde Kuş Evleri ve Güvercinlikler. Ankara: Eurasian House.
• Sönmez, N. (Küratör); Haydaroğlu, M. (Edt.) (2016). Paylaşım Metaforları, İnci Furni’nin “Üç Şaka” Projesi. fragMENta- TION 25. https://docplayer.biz.tr/58099582-Erisim-tarihi.html (Erişim tarihi: 13.12.2019).
• Sözen, M. (Prof. Dr. Metin Sözen ile söyleşi) (2009). M. Aycı (Ed.). Şefkat Estetiği Kuşevleri içinde (s. 195-202). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Şanlıurfa63 (18 Eylül 2016). Şanlıurfa’da Kuş Takaları. Şanlıurfa63. https://www.sanliurfa63.com/sanliurfa-da-kus-taka- lari/1926/ (Erişim tarihi: 23.11.2019).
• Şölenay, E. ve Çelikoğlu, Ö. (2012). Bir Malzeme Olarak Seramiğin Kuşevlerinde Kullanılması. Anadolu Üniversitesi Sanat & Tasarım Dergisi, (2), 41-51.
• Tanyeli, U. (2011). Rüya, İnşa, İtiraz, Mimari Eleştiri Metinleri. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• Thema Larousse Tematik Ansiklopedi (1993-1994). Kuş Evleri. Thema Larousse Tematik Ansiklopedi, 6, (s. 292-293) Larousse, Milliyet.
• Ülgen, A. (1994). Türk Mimarîsinin Minyatür Yapıları: Kuş evleri. Tarih ve Medeniyet, (7) Eylül, 55-58.
• Ürgüplü, G. (2013). Derin Ekoloji Bağlamında Kentte Sokak Hayvanlarıyla Birlikte Yaşamak Olgusunun İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Vural, T. ve Özen, R. (2017). Geçmişten Günümüze Şanlıurfa Evlerindeki “Kuş Takaları”. XIII. Türk Tıp Tarihi Kongresi, Program ve Bildiri Özetleri Kitabı, 18-21 Ekim 2017, Sivas, s. 128.
• Yarışma (2018), Nesilden Nesile Kuş Evleri Tasarım Yarışması.
• Yörükoğlu, S. (2008). Kültürel Mirasın Yeni Nesile Aktarılması Amacıyla Kuş Evlerinin Görsel Sanatlar Dersi Programında Kullanılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.