CUMHURİYET MODERNLEŞMESİNİN PERİFERİDEKİ TANIKLARI; GİRESUN KAMU YAPILARI

Cumhuriyet modernleşmesi, modern ve ulusal bir devlet sisteminin temsili olarak; Anadolu’nun sahip olduğu içsel bileşenlerin, toplumsal yapının, topoğrafik özelliklerin ve en önemlisi zamansal bileşenlerin belirlediği yeniden inşa sürecinin ideolojik temelini oluşturur. Bu kapsamda merkezin ardından sınırlı bir içerikle ve ardıl zamanlarda periferi kentlerinde; farklı anlamlarla varlık bulan, yerellikleri ile harmanladıkları kendi modern oluşlarını ortaya koyan bu uygulamalar, Cumhuriyet ideolojisinin evrimini anlatırken modern mimarlık ve planlama tarihinin de tanıklığını yapmışlardır. Bugün, Anadolu’nun periferisine bakarak merkezi anlamak ya da zamansal ardıllıkları bağlamında tersine bir okuma gerçekleştirmek mümkündür. Bu nedenlerle çalışmanın amacı; homojen, ölçülebilir, genellenebilir kabuller içeren merkez odaklı mimarlık yazımının dışında; çelişkileri, karmaşıklıkları, bilinmezleri ile periferideki yerel odaklı modernleşme deneyimini açığa çıkarmak ve modern mimarlık tarihine katkı sağlamaktır. Anadolu’nun periferisindeki Giresun çalışmanın odağına yerleştirilmiş, 1930- 1980 aralığında inşa edilmiş kamu yapıları ve kentsel düzenlemeler Cumhuriyet modernleşmesinin uygulamaları olarak merkez-periferi paradigması ekseninde değerlendirilmiştir. Bu kapsamla kentte halen varlığını sürdüren yapılara odaklanan çalışmada yapılar; modernleşme sürecini tanımlayan olguların yereldeki temsili üzerinden “ideoloji”, “ideal” ve “kalkınma” olarak belirlenen üç kavramla ilişkili gruplanmış, her grubun benzeşen ya da farklılaşan yönleri dönemsel gelişmeler bağlamında irdelenmiştir. Böylece, merkezin periferiye müdahalesi ve periferi kentlerde izlenen modernleşmenin yerel açılımları; Giresun odağında tartışılabilmiş, kendine modern mimarlık tarihi araştırmalarında yer bulamayan bir kent ve yapıları literatüre kazandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Cumhuriyet Modernleşmesi, Kamu Yapıları, Giresun, Merkez-Periferi

PERIPHERAL WITNESSES OF THE REPUBLICAN MODERNIZATION: PUBLIC BUILDING IN THE CITY OF GİRESUN

Republic modernization, as a representation of a modern and national state system, forms the ideological basis of the reconstruction process determined by the internal components of Anatolia, social structure, topographic features and most importantly temporal components. In this context, these practices, which come into existence with different meanings and reveal their own modernity that they blend with their localities, have witnessed the history of modern architecture and planning while telling the evolution of the Republican ideology in peripheral cities following the center city with a limited content and in successive times. Today, it is possible to understand the center city or to perform a reverse reading in terms of its temporal consecutives looking at the periphery of Anatolia. For these reasons, the aim of the study is to reveal its contradictions, complexities, unknowns and the locally focused modernization experience in the periphery and to contribute to the history of modern architecture apart from the center-oriented architectural writing that includes homogeneous, measurable, generalizable assumptions. Giresun, located in the periphery of Anatolia, was placed at the center of the study, and the public buildings and urban arrangements built between the years of 1930-1980 were evaluated in the axis of the center-periphery paradigm as the practices of the Republic modernization. In this context, the buildings in the study, which focuses on the buildings that still exist in the city, are grouped in relation to three concepts identified as “ideology”, “ideal” and “development” and the similar or different aspects of each group are examined in the context of periodic developments. Thus, the intervention of the center to the periphery and the local expansions of the modernization observed in peripheral cities are discussed by focusing on Giresun and this city and its buildings that could not find a place in researches of modern architectural history have been brought to the literature.

Keywords:

Republic Modernization, Public Buildings, Giresun, Center-Periphery,

PDF

___

• Ahıska, M. (2006). Türkiye’de ‘Çevresiz Merkez’ ve Garbiyatçılık, Hangi Merkez, Hangi Çevre?. Toplum ve Bilim Dergisi, 11- 29.
• Anonim, (1973). Cumhuriyet’in 50. Yılında Giresun, 1973 İl Yıllığı. Ankara: Giresun Valiliği
• Arıtan, Ö. (2019). Cumhuriyet Modernleşmesi” ve “Kırsal İletişim/ Kalkınma” Eksenleri Bağlamında Mekânsal Bir Model Olarak Eskişehir Çifteler Harası. Tasarım ve Kuram, 15(28), 179-199.
• Altan Ergut, E. (2009). Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı: Tanımlar, Sınırlar, Olanaklar. Türkiye Araştırmaları Literatür Der- gisi, Cilt 7, Sayı 13, s.121-130)
• Asiliskender, B. (2009). Cumhuriyet Sonrası Kalkınma Hareketi olarak Sanayileşme ve Mekânsal Değişim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13), 153-169.
• Balamir, A. (2003). Mimarlık ve Kimlik Terimleri II: Türkiye’de Modern Yapı Kültürünün Bir Profili. Mimarlık, 314, 18-23.
• Baudrillard, J. (2010). Simülakrlar ve Simülasyon. O. Adanır (çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Bekdemir, Ü., Fatsa, M. (2015). Geçmişten Günümüze Giresun, İstanbul: Giresun İl Özel İdaresi Yayınları.
• Belge, M. (2001). Mustafa Kemal ve Kemalizm, Cilt:2, M. Belge, T. Bora vd. (ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemal- izm içinde (29-43). İstanbul: İletişim Yayınları
• Bozdoğan, S. (2008). Modernizm ve Ulusun İnşası. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çalışkan, O. (2014). Mekândaki Kemalizm-II Anadolu’da Bir “Yarı-Çevre Modernite Deneyimi”: Kemalizm’in Şehirciliği. Aydınlanma, 1923, 53-65.
• Çulfaz, M. (2020). İzler. İstanbul: Monogram.
• Deleuze, G. (2013). Müzakereler. İ. Uysal (çev.), İstanbul: Norgunk Yayınları.
• Demirkan, Ö., Karaibrahimoğlu, S. (2018). Tarımsal Bir Ürün Olarak Fındığın Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Giresun Kent Mekânına Yansımaları. İdealkent, 9 (25), 856-884.
• Demirkan. Ö., Karaibrahimoğlu, S. (2019). Kolektif Bellek Anlatıları Üzerinden Aksu-Seka Fabrikasını Yeniden Okumak, IV. Kent Araştırmaları Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı içinde (850-879), Ankara
• Durmuş, S., Gür, Ş. Ö. (2017). Tarih Yazımına Kayıt Düşmek. Yapı Dergisi, Nisan/425, 74-80.
• Düzenli, E. (2009). Cumhuriyet Dönemi’nde (1923-1960) Modernite Düşüncesinin Mekânsal Kuruluşu: Merkez- Periferi Dinamikleri Bağlamında Trabzon Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Trabzon: K.T.Ü, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ersoy, M., Şengül, T. (1997). Kalkınma Kurumlarında Kentler. İktisat Dergisi, Nisan, 70-79.
• Erzen, J. N. (2019). Üç Habitus Yeryüzü, Kent, Yapı. 3. Basım, İstanbul: YKY Yayınları
• Göle, N. (2002). Melez Desenler, İslam ve Modernlik Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gönenç, L. (2006). 2000’li Yıllarda Merkez-Çevre İlişkilerini Yeniden Düşünmek. Toplum ve Bilim, 105, 129-152.
• Göymen, K. (1982). Kentle Bütünleşme Sürecinin Yönetsel Boyutu; Kentle Bütünleşme. Ankara: TGAV Yayını.
• İltar, G. (2014). Giresun Kültür Envanteri. İstanbul: Dönence Basım.
• İstanbul Şehremaneti Mecmuası, (1926). Yeni Belediye Kanunu Layihası, Temmuz:445-450.
• Kabacaoğlu, G., Dervişoğlu, T. (2019). Giresun Belediye ve Başkanları (1869-2014). S. Balcı ve G.İltar (ed.). Ankara: Çınaray Grup.
• Karaibrahimoğlu, S., Demirkan, Ö. (2019). Signature of the Republic in Giresun City Hall and its Contribution to the Identity of City, The Paradigmatic City(VI): Transforming Cities Congress’inde sunulan bildiri, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi (Basım aşamasında)
• Karaibrahimoğlu, S., Demirkan, Ö. (2019). Yeşilgiresun Gazetesi Üzerinden Dönemsel Bir Okuma; Giresun’da Kent ve Mimari. VI. Yıldız Uluslarası Sosyal Bilimler Kongresi, Bildiri Tam Metin Kitabı içinde (s.2646-2656), İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Matbaası.
• Keleş, R., Mengi, A., Özgül, C.G. (2012). Ernst Reuter’in İkinci Vatanı Türkiye’de Çağdaş Kent biliminin Gelişmesine Yaptığı Katkılar (Yayınları Üzerinden Bir Değerlendirme). Mülkiye Dergisi, 26(36), 11-36.
• Koçak, C. (2017). Osman Fikret Topallı Giresun Günlükleri-II, İstanbul:Alfa Yayınları.
• Mardin, Ş. (2009). Türkiye’de Toplum ve Siyaset. M.Türköne, T. Önder (Der), İstanbul: İletişim Y.
• Shils, E. (2002). Merkez-Çevre, (Çev: Y. Z. Çelikkaya). Türkiye Günlüğü içinde (86-96).
• Şinik, B., Yılmaz Uçar, A., Dik, E. (2016). 1924 ve 1926 Tarihli Belediye Kanunu Layihaları: Cumhuriyet Belediyecilik Anlayışının Kurucu Adımları. Çağdaş Yerel Yönetimler, 2(25), 1-27.
• Tanju, B. (2008). Zaman, Mekân ve Mimarlıklar. A.Şentürer, Ş.Ural, Ö.Berber, F.U.Sönmez (ed.), Zaman Mekânları içinde (s.168-185), İstanbul: YEM Yayınları.
• Tanyeli, U. (1998). 1950’lerden Bu yana Mimari Paradigmaların Değişimi ve “Reel Mimarlık”. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık içinde (235-254), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları,
• Tanyeli, U. (2003). Erken Cumhuriyet’te Mimarlık ve “Modernite Projesi” veya Türkler ile Yabancılar. Sanat Dünyamız, 89, 159-167.
• Tapan, M. (2007). Uluslararası Üslup: Mimarlıkta Liberalizm. R. Holod, A.Evin, S. Özkan (Ed), Modern Türk Mimarlığı içinde (109-123), Ankara: Yalçın Matbaacılık.
• Taşçı, H. (2014). Bir Hayat Tarzı Olarak Şehir, Mekân, Meydan. İstanbul: Kaktüs Yayınları
• Tekeli, İ. (2001). Modernite Aşılırken Kent Planlaması. Ankara: İmge Kitabevi.
• Tekeli, İ. (1995). Bir Modernite Projesi olarak Türkiye’de Kent Planlaması. Ege Mimarlık, 16, 51-55.
• Ünal, T. (1987). Merkezi Yönetim ve İmar Konuları. XIV. İskân ve Şehircilik Haftası Konferansları. Ankara, 29-30 Mayıs 1986, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi 560, S.B.F. İskân ve Şehircilik Araştırma Merkezi Yayınları,16, 13-20.
• Vanlı, Ş. (2006). 20. Yüzyıl Türk Mimarlığı. Ankara: Matsa Basımevi.
• Yeşilgiresun Gazetesi, 06 Temmuz 1933, Sene:9, Sayı:299
• Yeşilgiresun Gazetesi, 14 Mayıs 1938, Sene:13, Sayı:535