Cumhuriyet Dönemi Özgün Baskıresmi İçinde Litografi (Taşbaskı) Sanatının Gelişimi

Litografi (taşbaskı), imgelerin ve yazıların kağıda çalışır gibi taş yüzeyine resmedilmesine olanak tanıyan bir baskıresim tekniğidir. Diğer baskı tekniklerine göre daha işlevsel yapısı, görsel etki zenginliği ve hızlı basım olanaklarıyla icadından kısa süre sonra bütün dünyaya yayılmıştır. Fazla zaman geçmeden ülkemize, İstanbul’a da getirilmiştir. Avrupalılaşma ideallerinin başlamasıyla, Osmanlı’nın son dönemlerinde ülkemize giren teknik, halk hikayelerinin görselleştirilmesinde önemli bir araç olmuştur. Tasvirin yasak sayılması, litografinin imkanlarında güzel yazı geleneğiyle bütünleşmiş seyirlik resimler ile yıkılmış, batılı resim anlayışının başlangıcı niteliğindeki resimler yaygınlaşmıştır. 1800’lerin sonlarında yurt dışına eğitim için gönderilen yetenekli asker öğrenciler, Avrupa resmini öğrenip İstanbul’a döndüklerinde Türk topraklarında akademik sanat eğitimi ve baskıresmin kurumsallaşmasına öncülük etmişlerdir. Osman Hamdi Bey’in Kurduğu Sanayi-i Nefise Mektebi Alisi akademik sanat eğitiminin ilk önemli kurumu olmuş, Harp Okulu’nda Hoca Ali Rıza Bey litografiyi öğreterek Türkiye’de akademik baskıresmin temellerini atmıştır. 1936’da ülkemize davet edilen Fransız sanat eğitimcisi Leo- pold Lévy Akademi’de, litografi donanımını da bünyesinde barındıran ilk özgün baskıresim atölyesini kurmuştur. Ciddi işleyen bir litografi atölyesi ise ancak 1950’li yıllarda yürürlüğe girmiştir. Bu araştırmada, akademik anlamda ilk sanatsal litografilerin ortaya çıkışı, İstanbul ve Anadolu’da sanat eğitimi kurumlarında atölyelerin yaygınlaşması, 1960’lı yılların başından itibaren ivme gösteren özgün baskıresim içinde, litografinin gelişim hareketleri, öncü sanatçılar ve sanat eğitimi kurumlarının tekniği yaşatma çabaları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Litografi, Taş Baskı, Özgün Baskıresim

Development of Lithography Art In Original Printmaking In Turkish Republican Period

Lithography is a printmaking method of rendering images and text onto stone plates. It spread all over the world shortly after its invention thanks to its superior functionality, richness of visual effects and quick print capabilities. Soon after, it was brought to Istanbul. Adopted by the late Ottoman Empire after flowering of the Europeanization ideals, this method became an important means of visualizing folktales. Ban of imagery was broken thanks to calligraphy refined with eyeful images that lithography has to offer, which made Western sense of painting popular in the Ottoman Empire. Talented military students who were sent Europe in late 1800s learned European painting and came back to Istanbul, pioneering arts education in an academic level and institutionalization of printmaking in Turkish lands. The School of Fine Arts founded by Osman Hamdi Bey became the first academic institution to teach arts. Hoca Ali Rıza Bey taught lithography in the Military Academy, laying the academic foundations of printmaking. French art teacher Leopold Lévy was invited to the Academy in 1936 to establish the first original printmaking workshop with lithography equipment in the Ottoman Empire. First effective lithography workshop went into operation in 1950s. This research will focus on emergence of the first artistic lithographs in academic terms, spread of workshops in art education institutions in Istanbul and the Anatolia, development of lithography and efforts of pioneers and art education institutions to support lithography within the original printmaking following its boom in early 1960s.

Keywords:

Lithography, Printmaking, Original Printmaking,

PDF

___

Atar, Atilla (1995). Başlangıcından Günümüze, Taşbaskı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları Avdan, Hülya (1995).“ Baskıresim Sanatında Soyut Eğilimler”(Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi, Sos- yal Bilimler Enstitüsü. Dalkıran, Ahmet (2012 ).”Leopold Levy’nin Çağdaş Türk Resmine Katkısı” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fak. Der- gisi, Sayı. 22, ss. 1-14 D. Canpolat, Gülşah (2012),.“Mustafa Aslıer’in Sanatı ve Özgün Baskıresme Katkıları”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Dönmez, İrfan (2008).“Türk Baskıresminin Gelişim Sürecine Katkısı olan Kurum ve Sanatçılar”, (Basılmamış Yüksek Li- sans Tezi), Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Esmer, Hayri (2011).“Türkiye’de Baskıresme Bakmak” Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları Ferah, Cihan (2016).“Baskı Resim Üzerine 1” https://imoga.org/blogs/news/baski-resim-uzerine-1 (erişim tarihi: 03. 03. 2017). Hakan Dönmezer, Saime (2012) .“Türkiye’de Baskıresmin Gelişimi Üzerine Bir Analiz” Ankara: Murat Kitabevi Hakan, Saime (1993) .“Taş Baskıda Halk Sanatı ve Akademik Sanat” (Basılmamış Sanatta Yeterlik Tezi), Anadolu Üni- versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Keskin, İsmail (2014). “Matbaa ve Baskıresmin Yeniden Doğuşu Alois Senefelder ve Litografi” rh+artmagazine dergisi, Sayı, 106, ss. 30-35 Keskin, İsmail (2011). “Baskıresimde Renkli Litografinin Plastik Etki Bakımından Ayrıcalığı” (Basılmamış Sanatta Yeterlik Tezi), Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kıran, Hasan (2016). “Çağdaş Baskı Resim Sanatına Genel bir Bakış” Anadolu Üniversitesi, Sanat & Tasarım Dergisi, Sayı, 10, ss. 54-77 Ülüş, Emel (2010). “Atilla Atar’ın Taşbaskı (Litografi) Uygulamaları ve Türk Baskıresim Sanatına Katkısı” (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Gezgin, Ümit (2008), Gerçekliğin Lirik Düzlemi başlıklı yazı, (Saime Hakan Dönmezer, T.C. Ziraat Bankası Tünel Sanat Galerisi Sergi Kataloğu) s. yok. Tomba, E. Tekcan. (2001) “Türkiye’de Özgün Baskının Gelişimi” (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Üniversi- tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. http://turkishpaintings.com/index.php?p=34&l=1&modPainters_artistDetailID=1009 ,Koç, Emin, (erişim tarihi: 10.06.2017)
Görsel Kaynaklar Görsel 1. Leopold Lévy’nin Güzel Sanatlar Akademisi’nde Kurduğu Özgün Baskıresim Atölyesi. Dönmez, İrfan (2008).“Türk Baskıresminin Gelişim Sürecine Katkısı olan Kurum ve Sanatçılar”, (Basılmamış Yüksek Li- sans Tezi), Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Görsel 2. Alaettin Aksoy, 50 x70 cm., Litografi http://meralbostanci.blogspot.com.tr/2013/06/tamev-sergisi-besiktas-cagdas.html (erişim tarihi: 09. 06. 2017 Görsel 3. Gül Derman, “Galata Köprüsü”, Litografi Hakan, Saime (1993) .“Taş Baskıda Halk Sanatı ve Akademik Sanat” (Basılmamış Sanatta Yeterlik Tezi), Anadolu Üni- versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Görsel 4. Mustafa Aslıer, “Annem ve Ben”, 57 x 85 cm, 1981, litografi D. Canpolat, Gülşah (2012),.“Mustafa Aslıer’in Sanatı ve Özgün Baskıresme Katkıları”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Görsel 5. Emin Koç, “Kompozisyon” 99 x 69 cm, 1990, litografi http://turkishpaintings.com/index.php?p=34&l=1&modPainters_artistDetailID=1009 (erişim tarihi: 10.06.2017) Görsel 6. Fevzi Karakoç “İsimsiz” 1989, Litografi http://www.sanatmuzesi.hacettepe.edu.tr/33karakoc.htm (erişim tarihi: 04.03.2017) Görsel 7. Mehmet Özer, “Yaşamı Oynamak”, 1988, litografi https://csmuze.anadolu.edu.tr/eser/%C3%B6zer-mehmet , (erişim tarihi: 15.06.2017) Görsel 8. Devabil Kara “Figüre Dönüş” 30x40 cm.,1988, Litografi https://csmuze.anadolu.edu.tr/eser/kara-devabil, (erişim tarihi: 15.06.2017) Görsel 9. Marmara Üniv., Atatürk Eğitim Fak., Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Özgün Baskı Atölyesi Fotoğraf: İsmail Keskin Görsel 10 . Basri Erdem,“Şaziye”61x30 cm. 1983, Litografi Sanatçının kendi arşivinden Görsel 11 . Basri Erdem,“İsimsiz ”70x100 cm. 1983, Litografi Sanatçının kendi arşivinden Görsel 12 . Mehmet Fırıncı, “İsimsiz”65x87 cm., 2011, Litografi Hakan Dönmezer, Saime (2012) .“Türkiye’de Baskıresmin Gelişimi Üzerine Bir Analiz” Ankara: Murat Kitabevi Görsel 13. Atilla Atar, “Keçiler”, 22x33 cm., 1975, Litografi Ülüş, Emel (2010). “Atilla Atar’ın Taşbaskı (Litografi) Uygulamaları ve Türk Baskıresim Sanatına Katkısı” (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Görsel 14. Atilla Atar, “Dönüşüm”, 50x65 cm., 2016, Litografi http://www.atillaatar.com/donusum.asp (erişim tarihi: 05.03.2017) Görsel 15. Saime Hakan Dönmezer, 52x67cm cm., 2005, Litografi Sanatçının kendi arşivinden Görsel 16. Gonca İlbeyi Demir, “Aslı ile Sureti” 117 x 86 cm., 2011, Karışık Teknik https://tr.pinterest.com/pin/652599802223657551/(erişim tarihi: 18.07.2017) Görsel 17 . Nükhet Atar, 2011, Litografi Hakan Dönmezer, Saime (2012) .“Türkiye’de Baskıresmin Gelişimi Üzerine Bir Analiz” Ankara: Murat Kitabevi Görsel 18. Ahmet Sarı, “Kadılar” 53x74 cm., 2016, Litografi Sanatçının kendi arşivinden.