ŞEYHÜLİSLAM SÂDEDDİN EFENDİ’NİN FETVALARI ÇERÇEVESİNDE OSMANLI HUKUKUNDA KAZAÎ HÜKMÜN KAYNAKLARI

Makalede Şeyhülislam Sâdeddin Efendi’nin fetvaları çerçevesinde Osmanlı Hukukunda yargı kararının kaynaklarını tespite çalıştık. Yargı kararlarına şekil veren tespit ettiğimiz kaynaklar; fetva, sultanın iradesi, örf, kadı’nın takdiri ve vâkıfın şartıdır. Osmanlı ilmiyesi, kadıların Hanefi fıkıh geleneği içerisindeki fetvaya esas kabul edilen görüşle hüküm vermeleri ilkesini benimsemiştir. Osmanlı Hukukunun yazılı kısmını oluşturan sultanın iradesinin de yargı kararının önemli bir kaynağı olduğunu belirtmek gerekir. Bu iki temel kaynağın dışında kadı’nın takdir yetkisi ve örfün de özellikle dava konusu meselenin tespiti noktasında tali de olsa yargı kararlarına kaynaklık ettiklerini söyleyebiliriz. Vâkıfın şartı ise bir mülkünü vakfeden şahsın, ilgili vakfa dair şartları belirlemeyle sınırlı olarak bir nevi kadı’nın vereceği hükmü belirlemesi olarak görülebilir.

Anahtar Kelimeler:

Kazaî hüküm, Sâdeddin Efendi, Osmanlı Hukuku, Fetva, Sultanın İrades

The Sources of Judicial Verdict in Ottoman Law in Accordance with Shaykh al-Islām Sâdeddin Efendi’s Fatwās

In this article we tried to find the sources of judgement in Ottoman Law in accordence with Shaykh al-Islam Sâdeddin Efendi’s fatwas. The sources we found that designate the judgement are: fatwa, will of sultan, custom, discretion of judge and endower’s condition. The Ottoman Scholars adopted for the judges the principle of handing out a decision in accordance with the comment which has been taken as a basis whitin the Hanafi fiqh. It needs to be spelled out that the will of the sultan which is forming the statutory part of the Ottoman law system is playing an important role as a source in judgement. Besides the two mentioned before it may be said, even if to be subsidiary, the discretion of the judge and custom created a recource for juridical decisions specifically in terms of stating the matter in dispute. Finally, the endower’s conditions could be accepted as the assignment of the judges decisions but limited with the setting of conditions of a founder concerning his or her foundation.

Keywords:

Sâdeddin Efendi, Judgement, Ottoman Law, Fatwā, Will of Sultan,

PDF

___

Akgündüz, Ahmet. “İslam Hukukunun Osmanlı Devleti’nde Tatbiki: Şer’iye Mahkemeleri ve Şer’iye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 14 (2009): 13- 48.
-------------------------. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı, 1990.
Akifzâde, Abdurrahim b. İsmail b. Mustafa Akif el-Amasî. Mecelletü’l-mehâkim. Kasidecizde, 274: 1a- 378b. Süleymaniye Kütüphanesi.
Akman, Mehmet. “Örf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 93- 94. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi. 14. Baskı. İstanbul: Beta Yayınları, 2017.
Bilge, Necip. Hukuk Başlangıcı. 32. Baskı. Ankara: Turhan Kitabevi, 2014.
Bilmen, Ömer Nahusi. Hukuk-ı İslamiye ve Istılahat-ı Fıkhiye Kamusu. 2. Baskı. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
Dönmez, İbrahim Kafi. “Örf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 87- 93. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Ebussuûd Efendi. Ma‘ruzât. Nşr. Pehlul Düzenli. İstanbul: Klasik, 2013.
Ergüney, Hilmi. Mecelle Küllî Kaideleri. İstanbul: Yenilik Basımevi, 1965.
Gerber, Haim. "Osmanlı Hukukunda Şeriat, Kanun ve Örf 17. Yüzyıl Bursa'sı Mahkeme Kayıtları". Trc. Mehmet Akman. Hukuk Araştırmaları. 8/1-3 (1994): 265- 291.
Gözübüyük, A. Şeref. Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. 12. Baskı. Ankara: Turhan Kitabevi, 1998.
Günay, H. Mehmet. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 475- 479. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. Dürru’l-muhtâr. 1. Cilt. Beyrut: Daru’l-fikr, 1992 (Reddu’l-muhtâr ile birlikte).
İlmiyye Salnâmesi. 1. Baskı. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1334.
İskilibî, Velî b. Yusuf (v. 998, der.). Mecmau’l-fetâvâ. Esad Efendi, 1099: 1a- 532b. Süleymaniye Kütüphanesi.
Kaya, Süleyman. “Akifzâde’nin Mecelletü’l-mehâkim İsimli Fetva Mecmuası Çerçevesinde Osmanlı’da Fetva-Kaza İlişkisi”. Osmanlı’da Fıkıh ve Hukuk. Ed. Süleyman Kaya, Haşim Şahin. 103-113. İstanbul: Mahya Yayınları, 2017.
---------------------. “Osmanlı Tatbikatında Tek Mezhebe Bağlılık”. Uluslararası Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri Sempozyumu (25-27 Mart 2016 Karaman). Ed. Halit Çalış v.dğr. 112-113. Konya: Karamaonoğlu Mehmetbey Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Derneği Yayınları, 2016.
Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. 2. Baskı. İstanbul: Kronik Baskı, 2016.
Sâdeddin Efendi, Sâdeddin b. Hasan Can b. Muhammed. Mecmûu’l-Fetâvâ. Şehit Ali Paşa, 2728: 1a- 113a. Süleymaniye Kütüphanesi.
Turan, Şerafettin. “Hoca Sâdeddin Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18: 196- 198. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK, 1988.
Yenişehirli, Şeyhülislam Ebu’l-Fazl Abdullah Efendi (v. 1156/1743). Behcetü’l-fetâvâ. Der. Mehmed Fıkhî el-Aynî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1266.