NAHİVCİLERİN İSTİSNAÎ DURUMLARLA İLGİLİ YAYGIN İZAH BİÇİMLERİ

Arap dilcileri dil kurallarını vaz ederken kuralların genel, kapsamlı, tutarlı ve işlevsel olmasına özen göstermişlerdir. Bu çerçevede dilin bütününe hâkim olan sistemli kurallara ulaşmışlardır. Ancak kimi zaman dilin doğal yapısı gereği genel kuralların dışında kalan istisnâî durumlarla karşılaşmışlardır. Dil bilginleri söz konusu özel durumların dilin genel çerçevesine dâhil olduğunu, vaz edilen genel kuralların bütünüyle dışında kalmadığını ve özel durum oluşturması nedeniyle yeni bir kural vazını gerektirmediğini düşündüklerinden bu kullanımlarla ilgili çeşitli izah ve gerekçelendirme yollarına başvurmuşlardır. Bu çalışmada dil bilginlerinin dil kurallarının arkaplanında yatan gerekçeleri izah (ta‘lîl) süreci hakkında kısaca bilgi verilecek, ardından gerekçelendirmede başvurdukları yaygın açıklama biçimlerine yer verilecektir. Bunun yanında istisnâi bir durum oluşturmayan ancak dilin muhataplarının zihinlerinde soru işaretlerine neden olan kullanımların arkaplanı hakkında yer alan çeşitli yorumlar da söz konusu edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Nahiv, Nahiv Usûlü, Ta‘lîl, İstisnâî Durumlar

Common Explanatory Forms of Arabic Linguistic Scholars on Exceptional Situations

Arabic linguistic scholars have taken care to ensure that the rules are general, comprehensive, consistent, and functional when they put the language rules. In this framework they have reached the systematic rules that dominate the whole language. However, sometimes depending on the natural structure of the language they has encountered exceptional circumstances which are beyond the general rules. Arabic linguistic scholars have resorted to various explanations and justifications about these uses because they think that the specific exceptions are in the general framework of the language and these exceptions are not entirely excluded of general rules and they do not need to set a new rule for these. In this study, we are going to give a brief information about description process of the linguistic scholars on the reasons behind the language rules. Then, we are going to mention about common forms of explanation they applied in the justification of the rules. Besides i am going to examine about various interpretations of the background of the uses which do not create an exceptional situation, but which raise question marks in the minds of the language partners.

Keywords:

Nahw, Usūl al-nahw, Ta‘līl, Exceptional Situations,

PDF

___

Afgânî, Saîd. el-Mûciz fî kavâıdi’l-lugati’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2003. (el-Mûciz)
Azâvî, Niame Rahîm. “Difa‘ ‘ani’n-nahvi’l-‘Arabî.” el-Mevrid, sy. 2 (1986) (Difa‘)
Beşer, Kemâl. el-Lugatu’l-Arabiyyetu beyne’l-vehmi ve sûi’l-fehm. Kahire: Dâru garîb, 1999. (el-Luga)
Dayf, Şevki. el-Medârisu’n-nahviyye. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1968.
Endelûsî, Ebû Hayyân. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi Kitâbi’t-Teshîl. Neşreden Hasan Hindâvî. 3 cilt. Dımaşk: Dâru’l-kalem, tsz. (et-Tezyîl ve’t-tekmîl)
Endelûsî, Ebû Hayyân. İrtişâfu’d-darb min lisâni’l-Arab. Neşreden Receb Osman Muhammed, Ramazan Abduttevvâb. 5 cilt. Kahire: Mektebetu’l-hancı, 1998. (İrtişâfu’d-darb)
Ezherî, Halid b. Abdullah. Şerhu’t-tasrîh ale’t-tavzîh. Neşreden Muhammed Bâsıl Uyunu’s-Sûr. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000. (Şerhu’t-tasrîh)
Hafâcî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Saîd b. Sinân. Sirru’l-fesâha. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ılmiyye, 1982.
Harîrî, Ebû Muhammed Kāsım b. Alî b. Muhammed. Dürretu’l-gavvâs ve şerhuhâ ve havâşîhâ ve tekmiletuhâ. Neşreden Abdülhafîz Fergalî Ali el-Karanî. Beyrut: Dâru’l-cîl & Kahi-re: Mektebetu’t-turâsi’l-İslâmî, 1996. (Dürretu’l-gavvâs)
Hasan, Abbâs. “Sarîhu’r-ra’y fî’n-nahvi’l-Arabî: Dâuhû ve devâuhû.” Mecelletu risâleti’l-İslâm, sy. 42 (tsz.) (Sarîhu’r-ra’y VII)
Hasan, Abbâs. el-Lugatu ve’n-nahvu beyne’l-kadîm ve’l-hadîs. Kahire: Dâru’l-maârif bi Mısra, 1966. (Beyne’l-kadîm ve’l-hadîs)
Hasan, Abbâs. en-Nahvu’l-vâfî. 4 cilt. Kahire: Dâru’l-maârif bi Mısr, tsz.
Hulvânî, Muhammed Hayr. Usûlü’n-nahvi’l-Arabî. Rabat: en-Nâşir el-Atlasî, 1983.
İbn Bâbeşâz, Ebû’l-Hasen Tâhir b. Ahmed b. İdrîs. Şerhu’l-Mukaddimeti’l-muhtesibe. Neşreden Hâlid Abdulkerîm. Kuveyt: el-Matbaatu’l-asriyye, 1977.
İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. el-Hasâis. Neşreden Muhammed Ali Neccâr. 3 cilt. Kahire: Mektebetu’l-ilmiyye, 1952.
İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. el-Munsif şerhu kitâbi’t-tasrîf. Neşreden Abdullah Emin İbrahim Mustafa. 3 cilt. Kahire: İdâratü’l hayâti’t-türâsi’l-kadîme, 1954. (el-Munsif)
İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. Sirr’u sınâti’l-i‘râb. Neşreden Hasan Hindâvî. 2 cilt. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1993.
İbn Dürüsteveyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Ca‘fer. Tashîhu’l-fasîh ve şerhıhî. Neşreden Muhammed Bedevî el-Mahtûn. Kahire: Meclisu’l-a’lâ li şüûni’l-İslâmiyye, 1998.
İbn Fâris, Ebul Hüseyin Ahmed. es-Sâhibî fî fıkhı’l-lugati’l-arabiyyeti ve mesâilihâ ve süneni’l-arabi fî kelâmihâ. Neşreden Ahmed Hasan. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997. (es-Sâhibî)
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullah Cemâlüddîn. Evdahu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Neşreden Muhammed Muyhiddîn Abdülhamid. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, tsz. (Evdahu’l-mesâlik)
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullah Cemâlüddîn. Şerhu Katru’n-nedâ ve bellu’s-sadâ. Neşreden Muhammed Muyhiddîn Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, 1963. (Şerhu Katru’n-nedâ)
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullah Cemâlüddîn. Şerhu Şuzûri’z-zeheb fî ma’rifeti kelâmi’l-arab. Neşreden Muhammed Muyhiddîn Abdülhamid. Kahire: Dâru’t-talâ’, 2004. (Şerhu Şuzûri’z-zeheb)
İbn Kâsım, Abdurrahman b. Muhammed. Hâşiyetu’l-Acrûmiyye. Yyy: yy, 1988.
İbn Madâ, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Abdurrahman b. Muhammed. Kitâbu’r-red ale’n-nuhât. Neşreden Şevki Dayf. Kahire: Dâru’l-maârif, 1982. (Er-red ale’n-nuhât)
İbn Mâlik, Cemâlüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Îycâzu’t-ta‘rîf fî ılmi’t-tasrîf. Neşreden Muhammed Osman. Kahire: Mektebetu’s-sekâfeti’d-diniyye, 2009. (Îycâz)
İbn Mâlik, Cemâlüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Şerhu’t-teshîl li İbn Mâlik. Neşreden Abdurrahman Seyyid ve Muhammed Bedevî el-Mahtûn. 4 cilt. Kahire: Hicr li’t-tıbâa ve’neşr, 1990.
İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. Neşreden Abdülhüseyin el-Fetlî. 4 cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1996.
İbn Vellâd, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-İntisâr li Sîbeveyh ‘ale’l-Müberred. Neşreden Züheyr Abdulmuhsin Sultan. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1996. (el-İntisâr)
İbn Yaîş, Ebû’l-Bekâ Yaîş b. Ali. Şerhu’l-mufassal li’z-Zemahşerî. Neşreden Emîl Bedi' Yakub. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001. (Şerhu’l-mufassal)
İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. el-İnsâf fî mesâili’l-hılâf beyne’l-basriyyîn ve’l-kûfiyyîn. 2 cilt. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 2007. (el-İnsâf)
İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. Esrâru’l-Arabiyye. Neşreden Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn Ebû’s-Seâdât el-Mübârek b. Muhammed b. Eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Bedî’ fî ılmi’l-Arabiyye. Neşreden Fethî Ahmed Aliyyüddin. 2 cilt. Mekke: Câmiatu Ummu’l-kurâ, 1420.
Müberred, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. Neşreden Muhammed Abdulhâlik Udayme. 4 cilt. Kahire: yy., 1994.
Nâzıru’l-Ceyş, Muhammed b. Yusuf b. Ahmed. Temhîdu’l-kavâıd bi şerhi Teshîli’l-fevâid. Neşreden Ali Ahmed Fahir ve diğerleri. 11 cilt. Kahire: Daru’s-selam, 2007. (Temhîdu’l-kavâıd)
Sabbân, Ebu’l-İrfan Muhammed b. Ali. Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Üşmûnî ‘alâ Elfiyyeti’bni Mâlik & Şerhu’ş-şevâhid li’l‘Aynî. Neşreden Tahâ Abdurraûf Sa‘d. 4 cilt. Yyy: el-Mektebetu’t-Tevfîkıyye, tsz. (Hâşiyetu’s-Sabbân)
Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. Neşreden Abdüsselâm Muhammed Hârun. 5 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1988.
Sîrâfî, Hasan b. Abdullah b. Merzübânî Ebû Saîd. Şerh’u Kitâb’i Sîbeveyh. Neşreden Ali Seyyid Ali, Ahmed Hasan Mehdelî. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2008.
Süheylî, Ebû’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah. Netâicu’l-fiker fi’n-nahv. Neşreden Adil Ahmed Abdulmevcud, Ali Muhammed Muavvad. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992. (Netâicu’l-fiker)
Süyûtî, Celâlüddîn. el-İktirâh fî usûli’n-nahv. Neşreden Abdulhakîm Atıyye. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 2006. (el-İktirâh)
Süyûtî, Celâlüddîn. el-Müzhir fî ulûmi’l-lugati ve envâihâ. Neşreden Muhammed Ahmed Câd el-Mevlâ ve diğerleri. 2 cilt. Kahire: Mektebetu Dâri’t-turâs, tsz. (el-Müzhir)
Süyûtî, Celâlüddîn. Hem’u’l-hevâmi’ fî şerhi cem’ı’l-cevâmi’. Neşreden Ahmed Şemsüddîn. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998. (Hem’u’l-hevâmi’)
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsa. el-Mekâsıdü’ş-şâfiye fî şerhı’l-hulâsati’l-Kâfiye. Neşreden Ayyâd b. Îd es-Sübeytî. 10 cilt. Mekke: Câmiatu Ummu’l-kurâ, 2007. (el-Mekâsıd)
Ukberî, Ebû’l-Bekâ Abdullah b. Hüseyin. el-Lübâb fî ıleli’l-binâi ve’l-i‘rab. Neşreden Abulilâh Nebhân. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr el-muâsır, Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1995. (el-Lübâb)
Verrâk, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Abdullah. ‘Ilelu’n-nahv. Neşreden Mahmud Câsim Muhammed Dervîş. Riyâd: Mektebetu’r-rüşd, 1999.
Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım Abdurrahman b. İsmail. Ahbâru Ebî’l-Kâsım ez-Zeccâcî. Neşreden Ab-dulhüseyin el-Mübârek. Bağdat: Daru’r-raşîd li’n-neşr, 1980.
Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım Abdurrahman b. İsmail. el-Îdâh fi ‘ileli’n-nahv. Neşreden Mâzin el-Mubarek. Beyrut: Dâru’n-nefâis, 1979. (el-Îdâh)