BİR KAVRAMIN ANALİZİ: HADİS İLİMLERİ AÇISINDAN “SÂHİBU HADİS”

Rivâyet geleneğinin merkezinde yer alan râvîleri tanıtması, rivâyetlerin bilgi değerini ortaya koyması açısından isnâd, hadis ilminin temel yapı taşıdır. Cerh-tadil terimleri ve biyografik kaynaklardaki bilgiler isnâd sistemini destekleyen verilerdir. Kullanılan cerh- tadil lafızları hadis ilimleri çerçevesinde râvîye yönelik yapılan kritiğin sonuçlarıdır. Bu lafızlar, kabul ve red açısından rivâyetin âkibetini belirlemektedir. Bunun yanında cerh ve tadil terimleri olarak değerlendirilmeyen ancak râvînin tanıtımında kullanılan farklı lafızlar bulunmaktadır. Râvînin daha çok rivâyet tarihindeki genel kimliğine işaret eden bu lafızlar, cerh- tadil terimlerine eşlik ettiği gibi müstakil olarak da kullanılmıştır. Sâhibu hadis söz konusu lafızlardan biridir. Daha çok bir düşünce sistemi ve tavrın adı olan Ashâb-ı hadis kullanımıyla bilinen bu kavrama, cerh- tadil türü eserlerde ve biyografik kaynaklarda râvî tanıtımlarında sıklıkla başvurulmaktadır. Bu tanıtımların çoğunda söz konusu kavram aracılığı ile râvînin; rivâyet geleneğindeki özellikleri, rivâyet birikimi, rivâyet ettiği veya senedinde yer aldığı hadisler, rivâyet birikimini elde ettiği râvîler ve beldeler gündeme getirilmektedir. Böylece hadis rivâyet olgusu açısından söz konusu râvînin kimliği hakkında bilgilendirme yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, İsnâd, Ricâl, Cerh - Tadil, Tabakât, Sâhibu hadis

An Analysis of a Concept: “Ṣāḥib ḥadīth” in Terms of Hadith Sciences

The isnād is the main building block of the science of hadith in terms of introducing narrators who in the centre of the narrative tradition and revealing the information value of the narrations. Jarḥ taʿdīl terms and informations in biographical sources are supporting datum the isnād system. Jarḥ-taʿdīl terms used are the results of the critiques intended for narrator within the framework of ḥadīth sciences. These terms determine the fate of the narration in terms of acceptance and rejection. In addition, there are different concepts that are not used as terms of jarḥ and taʿdīl but used in introducing of narrator. These concepts, point to the general identity of the narrator in the history of narration, accompanied the jarḥ-taʿdīl terms as well as used detachedly. Ṣāḥib ḥadīth is one of the mentioned concepts. This concept, which is more known with the use of Aṣḥāb ḥadīth that is the name of a system of thought and attitude, is frequently used in works of jarḥ taʿdīl and sources of biographical. In most of these introductions, are raised through the mentioned concept; the features of narrator in the tradition of narration, the narration accumulation of him, the ḥadīths which he narrated or he was mentioned in the isnāds and the narrators and towns which he obtained the narration accumulation. Thus it is informed about identy of mentioned narrator because of phenomenon of the ḥadīth narration.

Keywords:

Ḥadith, İsnād, Rijāl, Jarḥ-Taʿdīl, Ṭabaqāt, Ṣāḥib ḥadīth,

PDF

___

Ahatlı, Erdinç. “Yahya b. Maîn’in Eserleri ve Kullandığı İhtilaflı ve Garib Lafızlar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1(1996): 211-232.
Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: MÜİF Yayınları, 2011.
Begavî, Ebu’l-Kâsım. Mu’cemu’s-sahâbe. Nşr. Muhammed el-Emîn b. Muhammed Mahmûd Ahmed. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetü Dâru’l-Beyân, ts.
Beyhakî, Ebû Bekir. Şuabu’l-îmân. Nşr. Abdülalî Abdühamîd Hâmid. 14 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’l-müsnedü’s-sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr. Haz. Muhammed Abdulmuîd Hân. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâmiyye, ts.
Cûzekânî, Ebû İshak İbrahim. Ahvâlu’r-ricâl. Nşr. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
Dârekutnî, Ebu’l-Hasen. el-Mu’telef ve’l-muhtelif. Thk. Muvaffık b. Abdillah b. Abdilkâdir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-Hadis, 1406/1986.
Ebû Bekir Kâfî. Menhecü’l-İmam el-Buhârî fî tashîhi’l-ehâdîs ve ta’lîlihâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1422/2000.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as. Sünen. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
Ebû Nuaym, Ahmed el-İsbehânî. Târîhu İsbehân. Thk. Seyyid Hüsrev Hasen. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed. el-Câmi’ li-ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi’. Thk. Mahmûd Tahhân. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, ts.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed. Şerefu ashâbi’l-hadis. Thk. M. Saîd Hatîboğlu. Ankara: DİB Yayınları, 1991.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed. Târîhu Bağdâd. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2002.
Herevî, Ebu’l-Fadl. el-Mu’cemu fî müştebehi esâmi’l-muhaddisîn. Thk. Nazar Muhammed el-Fâreyâbî. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1411/1991.
İbn Abdülhâdî, Ebû Abdillah ed-Dımeşkî. Tabakâtü ulemâi’l-hadis. Thk. Ekrem el-Bûşî, İbrahim ez-Zebîk. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1996.
İbn Adî, Ebû Ahmed el-Cürcânî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd, Muhammed Muavviz, Abdülfettah Ebû Sünne. 8 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1418/1997.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım. Târîhu Dımeşk. Thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman. el-Cerh ve’t-ta’dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Haydarâbâd, 1372/1953 tarihli baskının ofseti.
İbn Ebû Hayseme, Ebû Bekir. et-Târîhu’l-kebîr. Thk. Salâh b. Fethî Hilâl. 4 Cilt. Kahire: el-Fâru’l-Hadîsiyye, 1427/2006.
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl el-Askalânî. en-Nüket alâ kitâbi İbni’s-Salâh. Nşr. Rebi’ b. Hâdî Umeyr. Riyâd: Dâru’r-Râye, 1415/1994.
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl el-Askalânî. Lisânu’l-Mîzân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-İlmî, 1390/1971.
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. Thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1406/1986.
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatü Dâireti’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1326/1910.
İbn Hibbân, Muhammed el-Büstî. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duafâ ve’l-metrûkîn. Thk. Mahmûd İbrahim Zâyid. 3 Cilt. Halep: Dâru’l-Va’y, 1396/1986.
İbn Hibban, Muhammed el-Büstî. Sikât. 9 Cilt. Haz. Muhammed Abdülmuîd Hân. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
İbn Maîn, Ebû Zekeriyya Yahya. Ma’rifetü’r-ricâl. Thk. Muhammed Kâmil el-Kassâr. 2 Cilt. y.y. 1405/1985.
İbn Receb, Zeynuddin Abdurrahman el-Hanbelî. Şerhu İleli’t-Tirmîzî. Thk. Hemmâm Abdurrahîm Saîd. Zerkâ: Mektebetü’l-Menâr, 1407/1987.
İbn Sa’d, Ebû Abdillah. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388/ 1968.
İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer. Târîhu esmâi’s-sikât. Thk. Subhî es-Sâmerrâî. Kuveyt: Dâru’s-Selefiyye, 1404/1984.
İbnu’s-Salâh, Ebû Amr eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-hadis. Thk. Nureddin Itr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. ed-Duafâ ve’l-metrûkîn. Thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felâh el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Thk. Muhammed el-Arnavut. 11 Cilt. Dımeşk, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
İbnü’l-Kayserânî, Ebu’l-Fadl. Mes’eletü’l-uluv ve’n-nüzûl fi’l-hadis. Thk. Salâhuddin Makbûl Ahmed. Kuveyt: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
İclî, Ebu’l-Hasen. Târîhu’s-sikât. Mekke: Dâru’l-Bâz, 1405/1984.
Kâdî Iyâz, Ebu’l-Fadl. Tertîbu’l-medârik ve tarkrîbu’l-mesâlik. Thk. İbn Tâvît et-Tancî v. dğr. 8 Cilt. Mağrib: Matbaatü Faddâle el-Muhammediyye, 1385-1403/1965-1983.
Kâsimî, Cemâleddin. Kâvâidü’t-tahdîs min fünûni mustalahi’l-hadis. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Mizzî, Yûsûf b. Abdirrahman. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
Muallimî, Abdurrahman el-Yemânî. el-Envâru’l-kâşife li mâ fî kitâbi Advâ ale’s-sünne mine’z-züleli ve’t-tadlîl ve’l-mücâzefe. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1406/1986.
Nesâî, Ebû Abdirrahman. Tesmiyetü meşâyihi Ebî Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali en-Nesâî ellezîne semia minhum ve zikru’l-müdellisîn. Nşr. eş-Şerif Hâtim b. Arif el-Avnî. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1423/2003.
Ömer, Beşir Ali. Menhecü’l-İmam Ahmed fî ileli’l-hadis. 2 Cilt. Riyâd: Vakfu’s-Selâm, 1425/2005.
Râmehurmûzî, el-Hasen b. Abdurrahman. el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâî. Nşr. Muhammed Accâc el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1391/1971.
Safedî, Salâhuddin Halil. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Thk. Ahmed el-Arnavut, Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1420/2000.
Sehâvî, Şemseddin. Fethu’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-Irâkî. Thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Msır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
Sem’ânî, Abdülkerim b. Muhammed. Edebü’l-imlâ ve’l-istimlâ. Thk. Max Weisweiler. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
Suyûtî, Celâleddin. Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. Thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâreyâbî. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Kevser, 1415/1995.
Sülemî, Muhammed b. el-Hüseyin. Tabakâtu’s-sûfiyye. Thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
Şâkir, Ahmed Muhammed. el-Bâisu’l-hasîs şerhu ihtisârî Ulûmi’l-hadis. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1416/1995.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım. el-Mu’cemu’l-kebîr. Thk. Hamdi b. Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
Vâsitî, Eslem b. Sehl. Târîhu Vâsıt. Thk. Kurkis Avvâd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1406/1986.
Zehebî, Şemseddin. Mîzânu’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1382/1963.
Zehebî, Şemseddin. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1427/2006.
Zehebî, Şemseddin. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1424/2003.
Zehebî, Şemseddin. Tezkiratu’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.