MEVLEVÎ MÛSİKİŞİNASLAR (XVIII. YÜZYIL)

XVIII. yüzyılda Osmanlı/Türk mûsikisine katkı sunan Mevlevî mûsikişinasları tespit etme amacıyla kaleme alınan bu makale, musiki yazım ve kuramına ilişkin eser kaleme alan müellifler, bestekârlar ve icrâcılar kategorilerinde toplam 44 mûsikişinası incelemektedir. Diğer çalışmalardan farklı olarak mûsikişinasların Mevlevî kimliğinin tespitine odaklanan bu makale, onları Mevlevilik statüleri, irtibatlı oldukları mevlevihaneler, eser sayıları gibi çeşitli açılardan analiz etmektedir. Bu çerçevede, çile çıkarmış mûsikişinasların büyük çoğunluk teşkil ettiği saptanmış ve mevlevihane sakini olmak ile mûsikide kudret elde etme arasında doğru bir orantı kurulabileceği neticesine varılmıştır. Bununla birlikte bestekâr-icrâcı-teorisyen vasıflarıyla Nâyi Osman Dede ve Abdülbâki Nâsır Dede’nin XVIII. yüzyıl Mevlevî mûsikişinasları arasında temayüz ettikleri ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Mevlevi Âyini, Mevlevilik, Mûsiki, Mûsikişinas, Mevlevî Bestekâr

Mawlawī Musicians (18th Century)

This article examines 44 musicians in total under the titles of “Mawlawī rite composer”, “performer” and “theoretician” with the purpose of shedding light on their contributions to Ottoman/Turkish music. Aside from other studies, this article focuses on determination of Mawlawī identity of the Ottoman musicians and analyzes them with various aspects such as Mawlawī ranks, cities they live, Mawlawī lodges they attended, and number of works they produced. In this context it has been detected that Mawlawī musicians, who have the rank of dede and dervish, which indicates competence in the mystical path, are more than the others. In this perspective, it can be said that dwelling in Mawlawī lodges influences musical talent positively. On the other hand Nayi Uthman Dede, the shaykh of Galata Mawlawī Lodge and Abd al-Baqi Nasır Dede, the shaykh of Yenikapi Mawlawī Lodge, come to the fore among the 18th century Mawlawī musicians with the framework of their triple features, namely theoretician, performer, and Mawlawī rite composer.

Keywords:

Ottoman Music Mawlawiyya, Mawlawī Musician, Mawlawī Rite, Whirling Dervish Ceremony, Composer,

PDF

___

Ağa, Hızır. Tefhîmu’l-makâmât fî tevlîdi’n-nağamât. Haz. Ersu Pekin. İstanbul: 2010.
Ahmed Bâdî Efendi. Riyâz-ı Belde-i Edirne: 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si. Haz. Niyazi Adıgüzel - Raşit Gündoğdu. Edirne: Trakya Üniversitesi, 2014.
Ahmed Dede, Kösec. et-Tuhfetü’l-behiyye fi’t-tarîkati’l-Mevleviyye Tercümesi (Zâviye-i Fukarâ). Haz. Ali Üremiş. Trabzon: Serander Yayınları, t.y.
Ahmed Efendi. Rûznâme. Haz. Sema Arıkan. Ankara: TTKY, 1993.
Arel, H. Sadettin. “Mevlevî Musikîsi ve Âyinleri”, Tasavvuf Kitabı. Haz. Cemil Çiftçi. İstanbul: Kitabevi, 2003.
Arel, Sadettin. “Mevlevî Musikîsi ve Âyinleri”. Tasavvuf Kitabı. Haz. Cemil Çiftçi. İstanbul: Kitabevi, 2003.
Arpaguş, Sâfi. Mevlevilikte Mânevi Eğitim. İstanbul: Vefa Yayınları, 2009.
Ayvansarayî. Vefeyât-ı Ayvansarâyî. Haz. Ramazan Ekinci. İstanbul: Buhara Yayınları, 2013.
Başer, Fatma Adile. “Tahrîr u Tahrîriyye Işığında Mevlevî Ayini Formu”. Uluslararası Düşünce ve Sanatta Mevlana Sempozyum Bildirileri. 456-459. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2006.
Başer, Fatma Adile. Abdülbaki Nasır Dede ve Tetkîk ü Tahkîk. Yüksek Lisans Tezi, MÜSBE, 1988.
Başer, Fatma Adile. Türk Musikisi Sistemci Okul Geleneğinde Abdülbaki Nâsır Dede. Doktora Tezi, MÜSBE, 1995.
Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. Haz. A. Fikri Yavuz - İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972.
Can, Halil. “Künhî Abdurrahîm Dede Efendi’nin Hicaz Âyin-i Şerifi”. Mevlâna Güldestesi. Ankara: Konya Turizm Derneği, 1966.
Can, Halil. “Tasavvuf Musikîsi”, Tasavvuf Kitabı. Haz. Cemil Çiftçi. İstanbul: Kitabevi, 2003.
Esrâr Dede. Tezkire-i Şuarây-ı Mevleviyye. Haz. İlhan Genç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2000.
Sâkıb Dede. Sefine-i Nefise-i Mevleviyân. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1866.
Ekinci, M. Uğur. Kevserî Mecmuası: 18. Yüzyıl Saz Müziği Külliyatı. İstanbul: Pan Yayınları, 2015.
Ekmeleddin İhsanoğlu v.dğr., Osmanlı Musiki Literatürü Tarihi (İstanbul: IRCICA, 2003).
Erdemir, Avni. Anadolu Sahası Musikişinas Divan Şairleri. Ankara: Türk Sanatı ve Eğitimi Vakfı Yayınları, 1999.
Erguner, Süleyman. Ney “Metod”. İstanbul: Erguner Müzik, 2002.
Ezgi, Suphi. Nazari ve Ameli Türk Musikisi. İstanbul: İstanbul Konservatuarı, 1933.
İnançer, Ö. Tuğrul. “Mevlevi Musikisi ve Semâ”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 5: 420-1. İstanbul: Tarih Vakfı, 1994.
Judetz, E. Popescu. Türk Musiki Kültürünün Anlamları. Trc. Bülent Aksoy. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1998.
Kalaitzidis, Kyriakos. Post-Byzantine Music Manuscripts as a source for Oriental Secular Music (15th to Early 19th Century), Trc. Kiriaki Koubaroulis-Dimitri Koubaroulis. Würzburg: Orient-Institut Istanbul, 2012.
Kaya, Bayram Ali. Tekke Kapısı: Yenikapı Mevlevîhânesi’nin İnsanları. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
Koçu, Ekrem. “Ali Dede Efendi (Nâlizâde)”, İstanbul Ansiklopedisi 2: 644 İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat, 1959.
Kutlar, Fatma Sabiha “Mustafa Sâmî Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 31: 354-356 Ankara: TDV Yayınları, 2006.
Müstakimzâde. Mecelletü’n-nisâb. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 2000.
Müstakimzâde. Tuhfe-i Hattatîn. Haz. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
Nâsır Dede, Abdülbaki. Tedkik u Tahkik. Haz. Yalçın Tura. İstanbul: Pan Yayınları, 2006.
Nutkî Dede, Ali. Defter-i Dervişân. Haz. Sezai Küçük -Bayram Ali Kaya. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2011.
Osman Dede, Nâyî. Rabt-ı Tâbirât-ı Mûsikî. Haz. Fares Hariri - Onur Akdoğu. İzmir: y.y., 1991.
Özcan, Nuri. “Ali Dede, Arapzâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2:386. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Özcan, Nuri. “Derviş Ali, Kudümzen”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 9:192 Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Özden, Erhan. Osmanlı Maârif’inde Mûsikî. Ankara: TTK Yayınları, 2015.
Öztuna, Yılmaz. Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi I:30. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1999.
Öztuna, Yılmaz. Türk Musiki Ansiklopedisi II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1974.
Sami, Şemseddin. “Şeyda Dede”. Kâmusu’l-a‘lâm. 4: 2895; 5: 1596. İstanbul: Mihran Matbaası, 1894.
Süreyya, Mehmet. Sicill-i Osmânî.3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1348.
Şakir, Ziya. Hazret-i Mevlâna. Nşr: Muallim Fuat Gücüyener. İstanbul: Anadolu Türk Kitap Deposu, 1943.
Şardağ, Rüştü. Mustafa Itrî Efendi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
Şeyh Gâlib. es-Sohbetü’s-sâfiyye. Arapça Yazmalar, 3408: 1b-13a. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler.
Tanrıkorur, Cinuçen. Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
Tekin, Abdülkadir. Türk Mûsikîsinde Nağmeler ve Makamlar. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2015.
Tumac. “Türk Müziği Akademik Çevresi”. Erişim: 15 Eylül 2018. http://tumac.org/1775-1925-arasinda-yenikapi-mevlevihanesi-neyzenbasilari/.
Uslu, Recep. “XVII. Yüzyılın Büyük Bestekârlarından Itrî”. Osmanlı. Ed. Güler Eren. 595-599. Ankara: YTY, 1999.
Uslu, Recep. Mehmed Hafîd Efendi ve Musiki. İstanbul: Pan Yayınları, 2001.
Uygun, M. Nuri. “Kütahya Mevlevîhanesi’nin Musikî Tarihimize Etkileri”. İSTEM 8/15 (2010): 253-258.
Uzunçarşılı, İsmail. Osmanlı Tarihi. 2. Baskı. Ankara: TTK, 1983.
Vâsıf Efendi. Mecmu’a-i Medâyih-i Mevlâna: Osmanlı Şiirinde Mevlâna ve Mevlevîlik Övgüleri, Haz. Ahmet Mermer - Selahattin Hidayetoğlu - Mustafa Erdoğan. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
Ziya, Mehmed. Yenikapı Mevlevihanesi. Haz. Murat Karavelioğlu. İstanbul: Ataç Yayınları, 2005.