Tuva Türkçesinde Başlık Kısaltmalar ve Karmalar

Her dil, değişen sosyal koşullar nedeniyle yeni kelimelere ihtiyaç duyar. Her dilin kendine has yeni kelime türetme yolları vardır. Türk dilinde söz yapımında başlıca şu yollar kullanılmaktadır: türetme, geri türetme, birleştirme, örnekseme, ödünçleme, tekrar ödünçleme, çocuk dili, halk etimolojisi, doğrudan kopyalama vb. Kısaltmalar, Türk dilinde diğer dillere kıyasla yaygın bir kelime türetme yolu değildir. Kısaltmalar, başlık kısaltma, karma ve kırpma başlıkları altında incelenebilir. Başlık kısaltma kişi, kurum ve diğer kavramları oluşturan isimlerin ilk harflerinden oluşturulur: NATO (North Atlantic Treaty Organisation). İki ayrı sözcüğün kısaltılarak tek bir kavramda ifade edilmesine karma adı verilir: Eurovision (European Televison). Kırpma ise bir sözcüğün bir parçasının atılması yolu ile yeni sözcük türetmektir: demo (demonstration). Tuva Türkçesi Türkiye Türkçesine göre genç bir yazı dili olarak kabul edilebilir. Tuvalar 20. yüzyılın başından beri Rus hâkimiyeti altında yaşamaktadır. Sovyetler Birliği döneminde Tuva Türkçesine komünizm ile ilgili pek çok kısaltmalar girmiştir. Biz bu bildiride Tuva Türkçesinde yer alan bazı kısaltmalar inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Tuva Türkçesi, söz yapımı, kısaltma, kırpma, karma, Sovyetler Birliği

Acronyms and Blendings in Tuvan Turkish

Every language needs new words due to changing social conditions. Each language has its own ways of deriving new words. In Turkish language, there are some ways of word formation: derivation, backformation, compunding, analogy, borrowing, reborrowing, children language, child language, folk etimology, calque etc. Abbreviations are not a common way of deriving new words in Turkish language compared to other languages. Abbreviations consist of clipping, blending and acronyms. Certain constructions formed by taking and combining the initial letters of words that are either names of persons, organizations or objects are called acronyms: NATO (North Atlantic Treaty Organisation). Blends are deliberate formations in which the compund words are blended by removing at least one element of the orginal segments: Eurovision (European Televison). Clipping is the word formation process which consist in the reduction of a word to one of its parts: demo (demonstration). Tuva language can be regarded as a young writing language compared to Turkish language. The Tuvans have been living under Russian domination since the early 20th century. During the period of the Soviet Union, a plenty of abbreviations about communism entered the Tuvan language. In this paper, we will examine some of the abbreviations in Tuvan Turkish.

Keywords:

Tuvan Turkish, word formation, abbreviation, clipping, blending, Soviyet Union,

PDF

___

Akalın, Ş. H. (2015), Türkçede Söz Yapımı Yolları ve Sözlükselleşme, XI. Milli Türkoloji Kongresi Bildirileri Kitabı, 11-13 Kasım 2014, C1. S.831-841, İstanbul. Anonim (1951), Orfograftıg Slovar’, Tıva Oblastıŋ Nom Ündürer Çeri, Kızıl. Arıkoğlu, Ekrem (1997), Tuva Türkçesinin Tarihi Gelişimi ve Üzerinde Yapılan Çalışmalar, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.4, s.152-161, Ankara. Bauer, L. (2004), A Glossary of Morphology, Edinburgh University Press, Edinburgh. Bayrav, S. (1998), Filolojinin Oluşumu, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul. Biçeldey, K. A. (2001), Tıva Şın Adalganıŋ Ündezinneri, Kızıl. Bozkurt, F., (2017), Sözlükselleşme, Genel Sözlükler İçin Sözlük Birim Seçimi, Kesit Yay., Ankara. Beznosova, O. (2017), The Ukranian Evangelicals Under Pressure from NKVD, Ethnic and Religious Miniroties in Stalin’s Soviet Union, s. 175-199, (Ed Kotljarchuk ve Sundstrom), Elendars, Stockholm. Bussmann, H. (2006), Routledge Dictionary of Language and Linguistics, Routledge, New York and London. Campbell, L. (1999), Historical Linguistics, An Introduction, The MIT Press, Cambridge/Massachusetts Cannon, G. (1989), Abbreviations and Acronyms in English Word-Formation, American Speech, Vol. 64, No:2, s.99-127. Çadamba V. F. (Red.), (1995), Respublikanıŋ Niitilel-Politiktig Solunu, Şın, Kızıl. Darbaa, O. (2010), Tıva Dugayında 99 Aytırıgga Harıılar, Abakan. Demirci, K. (2015), Kelime Bilgisi El Kitabı, Anı Yay. Ankara. Eker, S. (2009), Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yay. Ankara. Gelderen, E. v. (2006), A History of English Language, Jean Benjamins Publishing Company, Amsterdam/Philadelphia. Gül, R. (2017), Rus ve Türk Dilinde Kullanılan Kısaltmaların Tarihi Üzerine Bir İnceleme, İdil Dergisi, C.6, S. 30, s. 485-496. Hendrickson, R. (2008), The Facts On File Encyclopedia of Word and Phrase Origins, Fourth Edition, Fats on File, New York. İmer, K. (vd.) (2011), Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul. İshakov F. G., Palmbah, A. A. (1961), Grammatika Tuvinskogo Yazıka, Fonetika i Morfologiya, Moskva, 1961 Jablonski, S. (2005), Jablonski’s Dictionary of Medical Acronyms and Abbreviations, 6th Edition, Saunders Elseiver, Philadelphia. Karaağaç, G. (2013), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, TDK Yay. Ankara. Kenin-Lopsan, M. (2000), Çitken Urug, Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri, Kızıl. Khabtagaeva, B. (2009), Mongolic Elements in Tuvan, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden. Killi Yılmaz, G. (2010), Kuzey ve Güneydoğu Sibirya Türklerinin Dil Durumu, Köksav Yay., Ankara. Korkmaz, Z. (2007), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay, Ankara. Kudajı, K. K. Irjım Buluŋ, Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri, Kızıl. Kudajı, K. K. (2007), Bistiŋ Üyeniŋ Maadırı, Tıvanıŋ Yu. Ş. Kyünzegeş Attıg Nom Ündürer Çeri, Kızıl. Malmkjær, K. (2002), The Linguistics Encyclopedia, Second Edition, Routledge, London/New York. Monguş, D. A. (Red.), (1980), Russko-Tuvinsky Slovar, Moskva. Monguş, D. A. (Red.), (2003), Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı, CI, Nauka, Novosibirsk. Monguş, D. A. (Red.), (2011), Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı, CII, Nauka, Novosibirsk. Ölmez, M. (2007), Tuwinischer Wortschatz Mit Alttürkischen Und Mongolischen Parallelen / Tuvacanın Sözvarlığı - Eski Türkçe Ve Moğolca Denkleriyle”, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden. Öztürk, S. (1994), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Siyakat Yazısı ve Tarihi Gelişimi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay., Ankara. Palmbah, A. A. (1955), Tuvinsko-Russkiy Slovar, Moskva. Partridge, E. (2006), Origins, A Short Etymological Dictionary of Modern English, Routledge, London/New York. Rajimwale, S. (2006), Handbook of Linguistic Terms, Sarup and Sons, New Delhi. Raistrick, D. (2008), Index to Legal Citations and Abbreviations, Sweet and Maxwell, London. Richards J. C., Schmidt R. (2002), Dictionary of Language, Teaching and Applied Linguistics, Longman. Rigdon, J. C., (2016), Dictionary of Computer Acronyms and Abbreviations, Volume 2 Sarıg-ool, S. A. (2008), Aŋgır-oolduŋ Toojuzu, Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri, Kızıl. Sat, Ş. Ç., Salzıŋma E. B. (1980), Amgı Tıva Literaturalıg Dıl, Kızıl. Sat, Ş. Ç. ve Kunaa, A. Ç. , (2001), Tıva Orfografiyanıŋ Bolgaş Punktuatsiyanıŋ Dürümneri, Kızıl. Sürün-ool, S., (1994), Tıvalaar Kuuskun, Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri, Kızıl. Tanova, E. T. (2008), Kara-Bay, Tıvanıŋ Yu. Ş. Kyunzegeş Attıg Nom Ündürer Çeri, Kızıl. Tenişev, E. R. (1968), Tuvinsko-Russkiy Slovar, İzdatel’stvo, Sovyetskaya Ensiklopediya, Moskva. Vardar, B. (2002), Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul. İdam-Sürüŋ, (2007), Çoptun-ool Oglu Çoçagar, Ulug Hem, Tıva Çogaalçılarnıŋ Setküülü, No:3-4, s. 3-34, Kızıl. Yıldız, H. (2010), Türk Dilinde Kısaltmalar Üzerine Bir İnceleme: Uzun Lafın Kısası, Müjgan Cunbur Armağanı, TKAE Yay., s. 259-282, Ankara.