Eski Uygur Türkçesinde Farklı Bir Birleşik Zaman Çekimi

Türkçe, tarihi süreç içerisinde ses, şekil ve yapı bakımından çeşitli etkenlere bağlı olarak değişim geçirmiştir. Değişime uğrayan hususlardan biri de fiil çekimlerinde görülmektedir. Orhon Türkçesinde görülen geçmiş zaman eki –DI, öğrenilen geçmiş zaman eki –mIş, geniş zaman ve şimdiki zaman eki –Ar, -Ir ve -r, gelecek zaman eki –DAçI, -çI ve –sIk şeklindedir. Eski Uygur Türkçesinde ise zaman ekleri Orhon Türkçesinden farklılıklar göstermeye başlamıştır. Bu farklılıklar hem basit zaman çekimlerinde hem de birleşik zaman çekimlerinde görülmektedir. Eski Uygur Türkçesinde kullanılmış bazı birleşik kipli çekimlerinin Orhon Türkçesinde ve daha sonraki dönemlerde kullanılmadıkları görülmektedir. Bildirimizde Eski Uygur Türkçesi metinlerinde bulunan fakat bu dönemle ilgili gramer çalışmalarının bazılarında geçmeyen birleşik kipli fiil çekimlerine değinilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Eski Uygur Türkçesi, fiil çekimi, birleşik zaman

Conjugation of A Different Kind Compound Tense in Old Uyghur Turkic Language

Turkish language has changed in terms of phonetic, morphological and syntax becuase of various factors during the historical process. One of the the subjects that has changed during the time is verb conjugations. The simple past tense suffix is –DI, the past tense suffix is –mIş, the simple present tense and present tense suffixes are –Ar, -Ir and -r, the future tense suffixes are –DAçI, -çI and –sIk in Orkhon Turkic Language. It is observed that the temporal suffixes for a verb in Old Uyghur Turkish Language has differentiate from Orkhon Turkic Language. These differences are being seen in both simple tense verb conjugations and compound tense verb conjugations. Also, it can be said that some of the conjugations in compound tense used in Old Uyghur Turkic Language are not used in Orkhon Turkic Language and the languages used in next periods. In this study, we will mention about the compound tense suffixes used in Old Uyghur Turkic Language texts, which are neither seen in grammar works.

Keywords:

Old Uyghur Turkic language, verb conjugations, compound tense,

PDF

___

Barutçu Özönder S. (1998). Üç İtigsizler. Ankara: TDK Yayınları. Bulak Ş. (2017). Karşılaştırmalı Tarihi Türk Yazı Dilleri Grameri –Fiil Çekimi-. İstanbul: Kesit. Eraslan K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları. Erdal M. (2004). A. Grammer of Old Turkic. Leiden Boston. Ergin M. (1997). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak. Ercilasun, A. B. (2009). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları. Gabain A. (1995). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları. Kaya C. (1994). Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: TDK Yayınları. Korkmaz Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları. Ölmez M. (2015). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları. Ankara: BilgeSu Yayınları. Özmen M. (2003). Gerek, Gerekmek ve Gereklilik Çekimi. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu 2003 Mustafa Canpolat Armağanı. Yayımlayanlar: Aysu Ata-Mehmet Ölmez, Ankara: Sanat Kitabevi. ss. 177-193. Şen S. (2016). Eski Uygur Türkçesi Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları. Tekin Ş. (1992). Eski Türkçe. TDEK. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Tekin Ş. (1993). Uygurca Metinler I Kuanşi İm Pusar. Ankara: TDK Yayınları. Tekin T. (1993). Irk Bitig: The Book of Omens. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. Tekin T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara: Simug Yayınları. Tekin T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9. Tekin T. (2010). Orhon Yazıtları. 4. baskı. Ankara: TDK Yayınları. Tokyürek H. (2005). Eski Türkçede (VIII YY.- XII. YY.) Yardımcı Fiiller. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Tokyürek H. (2015). Altun Yaruk Sudur IV. Tegzinç. Kayseri: Laçin.(AYS IV.)