Sözlük bilimi açısından değer taşıyan eserler: Osmanlı dönemi tıp kitapları

Tıp, çok eski çağlardan günümüze kadar gelen önemli bir bilim dalıdır. Bu bilim dalının gelişimini görmek için çağlar boyunca yazılmış eserlerin incelenmesi gerekmektedir. İlaçlardan hastalık adlarına kadar kullanılan tıp terimleri, tarihî tıp araştırmaları açısından son derece değerlidir. Bu bilgiler, tıp alanındaki değişimi ve ilerlemeyi de gösterecektir. Türk dilinin farklı dönemlerinde yazılmış tıp kitapları bu değişimi gösterir niteliktedir. Bu dönemlerden bir tanesi de Osmanlı dönemidir. Osmanlı döneminde yazılmış tıp kitapları dil yönünden önemli bir yere sahiptir. Bu kitaplar, gerek tıp terimlerini gerekse de o dönemin günlük konuşma dilini göstermesi bakımından oldukça zengindirler. Bir kelimenin birçok dilde karşılığının verilmesi bu zenginliği arttırmaktadır. İşte bu durum sözlük bilimi araştırmacıları için verimli bir alan oluşturmaktadır. Çünkü kullanılan ve başka dilde karşılığı verilen her kelime, sözlük bilimi çalışmalarına bir katkı sağlayacaktır. Tıp metinlerinin içerisinde sözcüğün başka dildeki karşılığının verilmesinin yanında terimlerin tanımları yapılmakta ve bu tanımlar farklı açıklamalarla desteklenmektedir. Bu sebeple üslubu farklı olsa da her metin kendi içerisinde bir sözlük mahiyeti kazanmaktadır. Bu durum günümüzde yazılan tıp terimleri sözlükleri için de değerlidir. Çalışmada Osmanlı döneminde yazılmış tıp metinleri incelenecektir. Bilhassa 15. ve 19. yüzyıllar arası yazılmış tıp metinlerinde sözcük dağarcığı değerlendirilecektir. Aynı zamanda bu eserlerin Türkçe sözlük çalışmalarına ne gibi katkı sağlayacağı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Sözlük bilimi, tıp, Osmanlı

The works that are important for lexicology: Ottoman medical books

Medicine is an important science since ancient times. In order to see the development of this discipline, the works written throughout the ages should be examined. Medical terms used from drugs to disease names are very valuable for historical medical research. This information will also show the change and progress in the medical field. Medical books written in different periods of the Turkish language indicate this change. One of these periods is Ottoman period. Medical books written during Ottoman period have an important place in terms of language. These books are rich in terms of both medical terms and the daily spoken language of that period. The equivalent of a word in many languages increases this wealth. This is an efficient field for lexicography researchers. Because every word used and given in another language will contribute to dictionary studies. In medical texts, the definitions of the terms are made in addition to the equivalence of the word in another language and these definitions are supported by different explanations. For this reason, although the style is different, each text is a dictionary in itself. This situation is also valuable for medical dictionaries written today. In this study, the medical texts written during the Ottoman period will be examined. Especially vocabulary will be evaluated in medical texts written between 15th and 19th centuries. At the same time, the contribution of these works to Turkish dictionary will be discussed.

Keywords:

Lexicology, medicine, Ottoman,

PDF

___

Akkuş, M. (2008). Siyâhî Karamanî Larendevî’nin Mecmâ-i Tıp Adlı Eseri (Gramer-Metin-Sözlük), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri. Akkuş, M. (2018). Ali Münşi’nin Tercüme-i Ebubekir er-Râzi Adlı Eseri (Söz Dizimi ve Anlambilim İncelemesi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Kırıkkale. Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu. Altınbaş, A.; Saki, O. (2003). Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr, İstanbul: Merkez Efendi ve Halk Hekimliği Derneği, Yerküre. Altınbaş, A.; Okutan, Y. vd. (2004). Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr, İstanbul: Merkez Efendi ve Halk Hekimliği Derneği, Yerküre. Argunşah, M. (1999). Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî Tuhfe-i Murâdî (İnceleme-Metin-Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu. Bayat, A.H. (2016). Tıp Tarihi, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Canpolat, M; Önler, Z. (2016). İshak bin Murâd – Edviye-i Müfrede, Ankara: Türk Dil Kurumu Dinar, T. (2013). Muderris Hasan Efendi’nin “GÀyetü’l-MuntehÀ fi-Tedbìrü’l-MerzÀ”sı (Hastalıkların Tedavisinde En Son Nokta) (İnceleme-Metin-Dizinler), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Denizli. Doğan, Ş. (2009). Terceme-i Akrabâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Sakarya Doğan, Ş. (2012). Ebulfeyz Mustafa Efendi Risâle-i Feyziyye fî Lügâti’l-Müfredâti’t-Tıbbiyye, İstanbul: Değişim. Doğuer, B. E. (2013). Hekim Bereket Tuhfe-i Mübarizi (Metin-Sözlük), Ankara: Türk Dil Kurumu. Şahin H. (2007). AbdulvehhÀb Yÿsuf ibn-i Ahmed el-MÀrdÀni – Müntehib, Bursa: Uludağ Üniversitesi. Karasoy, Y. (2018). Tutmacı, Tabiatnâme, Ankara: Türk Dil Kurumu. Küçüker, P. (2010). Mücerreb-nâme Şerefeddin Sabuncuoğlu, Ankara: Kültür Ajans. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu. Murad, S. (2009). Lügat-ı Müşkilât-ı Eczâ Derviş Siyâhî Lârendevî (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Sakarya. Önler, Z. (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifâ (Giriş - Metin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yaınları. Özçelik, S. (2001). Kitabü’l-Mühimmât, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. Parlatır, İ. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı. Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu. Yelten, M. (1993). Şirvanlı Mahmud – Kemâliyye, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.