Edebiyat Tarihçiliğinin Ana Sorunsalı: Öncü Kim, Ölçüt Ne?

Edebiyat tarihi belli kabullerle zemini oluşturulan bir sosyal bilimler alanı olarak dikkat çeker. Bu kabullerin ortaya çıkmasını daha çok devrin ideolojisi, edebi moda ve akımlar, bakış açısı, sosyal koşullar, bireysel tercihler gibi unsurlar belirler. Bu unsurlardan baskın olan birinin veya birkaçının bir araya gelmesi bir yazarı, eseri, akımı, dönemi öne çıkarmaya (yüceltme) neden olabilir. Yine bu unsurlardan birinin veya birkaçının değer kaybetmesi/değişmesi bir yazarı, eseri, akımı, dönemi gündemin uzağına (değersizleştirme) itebilir. Bu olumlu veya olumsuz gelgitleri, yer değiştirmeleri her zaman sosyal bilimlerin nesnel ölçüleriyle açıklamak çok da mümkün olmayabilir. Bütün bu problemlerin ortaya çıkışlarının arkasındaki temel neden sosyal bilimlerdeki “ölçü” sorunudur. Bu bahsin Türk edebiyatındaki en çarpıcı örneklerinden biri Yunus Emre’dir. Yunus Emre’nin alt yüz yıllık bir zaman diliminde aydın kesimin hemen hemen hiç ilgisini çekmemesi ile yirminci yüzyılın başında birden bire değer kazanması nesnel ve estetik ölçülerle izahı çok da kolay olan bir durum gibi görünmez. Öncü ve ölçüt bahsinde bu ve buna benzer durumlar birçok şahıs, eser, akım ve dönem için de geçerlidir, denilebilir. Bu bildiride bugüne kadar öncü olarak kabul edilen şahıs, eser, akım ve dönemlerin bu imtiyazı elde etme veya kaybetmelerinde kabul gören ölçütler Berna Moran’ın “beğeni yargıları” ve “değer yargıları” kavramlaştırmaları bağlamında eleştirel bir gözle ve somut örneklerden hareketle ele alınıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Edebiyat tarihi, edebiyatta öncü ve ölçüt, beğeni ve değer yargıları

The Main Problematic of Literature Historiography: Who is the Pioneer, What is the Criterion?

Literature history attracts attention as a social sciences area that is formed by certain acceptances. The emergence of these acceptances are mostly determined by elements such as ideology of period, literary fashions and trends, perspective, social conditions, individual preferences. The combination of one or a few of these elements may cause to foregrounding (dignification) an author, a work, a trend and an era. And also, the decrease in value/change of one or a few of these elements can drive an author, a work, a trend and an era away (trivializing) from the order. It can not be always possible to explain these positive or negative tides, relocations in the way of the objective criterions of social sciences. The main reason behind the emergence of all these problems is the “criterion” issue. One of the most striking examples of this subject in Turkish literature is Yunus Emre. The lack of interest of intellectual segment towards Yunus Emre, in a period of six-hundred years and a sudden appreciation of him at the beginning of the twentieth century do not seem to be a fact to be explained with objective and aesthetical criterions. In the case of the pioneer and the criterion, it can be said that these and similar situations are also effective for many people, works, trends and periods. In this article, the criterions that are accepted in obtaining or loosing a privilege of people, works, trends and eras which are respected as a pioneer until today, will be reviewed in the context of Berna Moran’s conceptions of “appreciation judgments” and “worth judgments” by a critical eye and with reference to concrete examples.

Keywords:

iterature history, the pioneer and the criterion of literature, appreciation and worth judgments,

PDF

___

Akün, Ö. F. (1994). Divan Edebiyatı. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (s. 389). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Andı, M., F. (2017). Şiirin Ufku Hz. Peygamber’i Şiirle Sevmek. İstanbul: Şule. Belge, M. (2018). Şairaneden Şiirsele Türkiye’de Modern Şiir, İstanbul: İletişim. Cansever, E. (2012). Şiiri Şiirle Ölçmek, Şiiri Şiirle Ölçmek Şiir Üzerine Yazılar, Söyleşiler, Soruşturmalar, (D. Dirlikyapan, Yay. haz.) İstanbul: YKY. Dayanç, M. (2016). Yeni Türk Edebiyatının Kaynakları, Yeni Türk Edebiyatına Giriş, Anadolu Üniversitesi Yayınları, s. 39. Enginün, İ (2008). Hayal Şiir Yahya Kemal Beyatlı Şiiri Üzerine Makaleler. İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür. Esen, N. (2006). Modern Türk Edebiyatı Üzerine Okumalar. İstanbul: İletişim. Lanson, G. (1937) İlimlerde Usul Edebiyat Tarihi (Y. Şerif, Çev.) İstanbul: Remzi. Moran, B. (1994). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem. Naci, F. (1986). Türk Romanında Ölçüt Sorunu Eleştiri Günlüğü I (1980-1986). İstanbul: YKY. Naci, F. (2002 ). Gücünü Yitiren Edebiyat-Eleştiri Günlüğü II (1986-1990). İstanbul: YKY. Sarraute, N. (1985 ). Kuşku Çağı. (B.Kösemihal, Çev. ) İstanbul: Adam. Şengül, A. (2006). Değişimin Öncüleri: Model Şahıslar ve Türk Edebiyatına Yansımaları Erdem Dergisi, 47, 129-154. Tanpınar, A. H. (2000). Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergah. Tanpınar, A., H. (2000). Yaşadığım Gibi. İstanbul:Dergâh. Taşçıoğlu, Y. (2008). Modern Türk Şiirinin Oluşumunda Yahya Kemal’in Yeri, İstanbul Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası V, İstanbul: İstanbul Yahya Kemal Enstitüsü Neşriyatı, 749-753. Tunç, M., Ş. (1938, 9 Ekim). Tanrı Şair. Cumhuriyet, s.-- Uğurcan, S. (2006). Merhaba Ey Muharrir –Ahmet Mithat Üzerine Eleştirel Yazılar, (N.Esen-E. Köroğlu, Yay. haz.) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi. Uslucan, F. (2002, Mayıs-Haziran-Temmuz) Öncü Roman Kavramı Açısından Bereketli Topraklar Üzerinde, Hece -Türk Romanı Özel Sayısı 65-66-67, 622-641. Ünlü, M. (1997). Türkçede Yazınsal Eleştiri. İstanbul: İnkılap. Wellek, R. ve Warren, A. (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri (A. E. Uysal Çev.) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Zariç, M. (2014, Ekim). Abdullah Şinasi Hisar’ın Öncü Kişiliği, Sanatı ve Eseri Üzerine Notlar, Hece, 214 139-146.