Fatih BAŞPINAR

17. yy. Şairi Beyânî’nin Tasavvufi Sâkînâme’si

17. yy. klasik Türk edebiyatı şairlerinden Beyânî, hacimli bir divana sahiptir. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde bulunan müellif hatlı, gayrimürettep nüshaya istinaden doktora tezi olarak hazırladığımız Divan’ında Türkçe 9 kaside, 850 gazel ile Farsça 110 gazel ve 2 kıta yer almaktaydı. Ancak varlığından daha sonra haberdar olduğumuz ve Medine’de Şeyhülislam Arif Hikmet Kütüphanesine 811/245 numara ve Külliyâtü Beyânî adıyla kayıtlı yazmaya göre ise şiirlerinin sayısı çok daha fazladır. Yine müellif hatlı ve fakat mürettep olan bu nüshada Türkçe 8 kaside, 1030 gazel, 140 (137’si beyit, 3’ü kıta) muamma, 1 sâkînâme (mesnevi), 2 pendnâme (mesnevi), 24 matla, 50 tarih (1’i Arapça gazel, 49’u kıta) yer almaktadır. Farsça şiirler ise 2 kaside, 164 gazel, 13 kıta, 1 müfredden müteşekkildir. Ayrıca bir de Arapça gazel bulunmaktadır. Beyânî Külliyâtı içinde yer alan Sâkînâme, 300 beyitlik tasavvufi bir mesnevidir. Klasik mesnevi tertibine uygun olarak tevhid, na‘t, mucizât, varlığın yaratılışı, mirâç, sahabe övgüsü, Hz. Peygamber’in şeriatı kısımlarından oluşan 120 beyitlik bir giriş bölümüne sahiptir. Asıl konu bölümüne şair elest bezminin şarabıyla sarhoş olan rindi meyhane yoluna çağırarak başlar. Bundan sonra alt başlıklar hâlinde meyhanenin yolu, meyhanenin kendisi, kandili, kapısı, meclisi, bâdesi, kadehi anlatılır. Ardından hakiki şarabın vasıfları sıralanır. Bundan sonra ise hakiki şarap bezminin sâkîsine sıra gelir. Bu kısmın sonunda sâkîden istimdat ve iltimas mahiyetinde yazılmış sâkîye hitap eden iki kısım gelmektedir. Eserin sonlarına gelirken şair kendi mahlasını zikrederek sâkîye varmasını ve hakiki şaraptan hissedar olmasını kendi kendine tavsiye eder. Sonrasında günah yolunun yolcusuna da bu bâdeden içip dalaletten kurtulmasını öğütler. Sade bir hâtime sayabileceğimiz son bölümü ise Beyânî münacat olarak kaleme almıştır. Burada eserin yazılışıyla ilgili herhangi bir yer yahut tarih bilgisine rastlamıyoruz. Beyânî’nin Sâkînâme’sinde kavramlar kısaca meyhane=varlık âlemi, bezm=bezm-i elest, bâde=aşk, sâkî=mürşid-i kâmil/Allah eşitliğinde karşımıza çıkmaktadır diyebiliriz. Ayrıca eserin sonundaki münacatta şair, günah kadehi içindeki bâdeden ayılmayı ve elest şarabı ile neşeye ermeyi dileyerek eserde bahsolunan şarabın elest şarabı olduğunu bir kez daha vurgulamaktadır. Bütün bu özellikleri ile Beyânî’nin Sâkînâme’si tasavvufi sâkînâmeler arasında zikredilmelidir. Ayrıca şairin meyhane, bezm, şarap, sâkî gibi kavramları hangi anlamlarda kullandığından hareketle Divan’ında yer alan öteki şiirlerde de aynı manaları öncelikle kastettiğini söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler:

Beyânî, klasik Türk şiiri, mesnevi, sâkînâme

Beyani, who is a poet of classical Turkish literature in 17th century, has a great divan. Referring to manuscript with his own handwriting which is recorded in Istanbul University Rare Books Library and which we prepared a PhD thesis on it, divan contains 9 qasidahs, 850 ghazals in Turkish, and 110 ghazals, 2 qit‘ahs in Persian. But with regard to another copy of manuscript with Beyani’s own handwriting, which is recorded in Shaikh al-Islam Arif Hikmet Library in Madinah with the name of Külliyâtü Beyâni and the number 811/245, he has much more poems. This copy contains 8 qasidahs, 1030 ghazals, 140 (137 of them are couplets and 3 of them are qit‘ahs) enigmas, 1 saqinamah (mathawi), 2 pendnamahs (mathnawi), 24 couplets, 50 date poems (1 of them is ghazal in Arabic and 49 of them are qit‘as). Also there are 2 qasidahs, 164 ghazals, 13 qit‘as, 1 couplet in Persian and 1 ghazal in Arabic. Saqinamah which is in Corpus of Beyani (Külliyâtü Beyânî), is a mystical mathnawi of 300 couplets. It has an introduction which contains the parts of tawheed, praise of Prophet, creation of existence, ascension of Prophet, praise of companions of Prophet, sharia of Prophet. This introduction is formed in 120 couplets. Beyani enters the main subject section by calling rind, who has drunk with the wine of bazm-i alast, to the road of winehouse. Then he tells the road of winehouse, winehouse, candle, door, convocation, wine and goblet of winehouse. Afterward Beyani mentions true wine and saqi of convocation of true wine. At the end of this part he writes two Call for Saqi sections asking for help from saqi. As he comes to the end of his Saqinamah, Beyani remaks his penname and advices himself to go to saqi and to drink true wine. He also advices the passenger of road of sins to drink this wine and to escape from aberration. Beyani wrote Hatimah section by begging to Allah as munacat. In this section we can not find any information about when or where he wrote Saqinamah. In Saqinamah of Beyani, winehouse, convocation, wine, saqi correspond to the realm of existence, bazm-i alast, love and perfect guide/Allah sequentially. Besides in munacat section at the end of Saqinamah, Beyani remaks that the wine in his Saqinamah is wine of alast as he wants to soper up from wine in goblet of sins and to rejoice with the wine of alast. With all these spesifications Saqinamah of Beyani should be mentioned in mystical saqinamahs. Moreover, we can say that in the other poems in the Divan, the same manners are primarily mentioned in terms of the meaning of poetry such as winehouse, convocation, wine and saqi.

Keywords:

Beyani, classical Turkish poetry, mathnawi, saqinamah,

PDF

___

Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Ali Sâtı‘ Efendi, Süleyman Besim Efendi (2001). Hadîkatü’l-Cevâmi‘. Haz. Ahmet Nezih Galitekin. İstanbul: İşaret. Başpınar, F. (2008). 17. yy. Şairlerinden Beyânî’nin Dîvân’ı. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. İstanbul. Canım, R. (1998). Türk Edebiyatında Sâkînâmeler ve İşretnâme. Ankara. Akçağ. İsmâîl Belîğ (1985). Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübdetü’l-Eş‘âr. Haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. Özcan, A. (haz.) (1989). Şekâiku’n-Nu’maniye ve Zeyilleri. 3. C: Şeyhî Mehmed Efendi Vekayiü’l-Fudalâ I. İstanbul: Çağrı. Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâ’ilî Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. 1. C. Haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı. Ankara: Bizim Büro. Yılmaz, K: (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu ‘arâ’sı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.