Cavidannâme Mütercimi Derviş Murtaza Bektaşi’nin mesnevisinde Hurufi unsurlar

Bu çalışmamızda Konya Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesi El Yazmaları 15063 numarada kayıtlı Derviş Murtaza Bektaşi’nin 119 beyitlik Mesnevisi ele alınmıştır. Derviş Murtaza Bektaşi’nin söz konusu eseri Hurufiliğin Alevi-Bektaşiliğin düşünce ve kültür dünyasına etkiler yapması bakımından önemlidir. Bu makalede Hurufiliğin ana kaynağı Câvidannâme’nin muhtasarı olan Câvidan-ı Sağîr’i 1048/1639’da Dürr-i Yetîm olarak tercüme eden XVI. XVII. yüzyıllarda yaşamış, Hurufi çevrelere önemli katkılarda bulunmuş görünüşte Bektaşi ancak gerçekte Hurufi olan Derviş Murtaza Bektaşi’nin Mesnevisi ele alınmıştır. Derviş Murtaza Bektaşi’nin anlamları gizlemek için yaptığı kısaltmalar ve sembollerle dolu olan eseri Hurufilik bağlamında irdelenip, Hurufi terimler açılarak metne anlam açısından girilmeye çalışılmış ve Hurufiliğin Bektaşiliğe etkileri üzerinde durulmuştur. Osmanlı coğrafyasında Cavidannâme’nin Türkçeye çevrilmesi ile daha da meşhur hâle gelen Hurufiliğin Derviş Murtaza Bektaşi’nin gayretleriyle bir yandan Anadolu inançlarına tesirleriyle varlığını idame ettirirken diğer yandan nasıl etkileşimlere uğradığı da tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Derviş Murtaza Bektaşi, Hurufi, Bektaşi, Alevi, mesnevi, sembol, mana

Hurufi elements in Masnavi of Cavidanname (a basic book deemed as a source for hurufis) translator Dervish Murtaza

In this study, the Mesnevis of 119 couplets of Derviş Murtaza Bektaşi registered in Konya Koyunoğlu Museum Library Handwriting 15063 were handled. Dervish Murtaza Bektashi's work is important in that Hurufism affects the world of thought and culture of Alevis-Bektashism. In this article masnavi of Dervish Murtaza Bektashi who was apparently Bektashi but in reality he was Hurufi who had significant contributions on Hurufi people, liven 16th – 17th centuries, translated Cavidan-ı Sağir which is the brief part of Cavidanname in 1048/1639 as Durr-i Yetim will be focused and his work full of abbreviations and symbols in order to hide the meanings within the scope of Hurufism. Hurufi terms will be tried to embedded to text for meaning and effects of Hurufism on Bektashism will be focused. Hurufism, which has been familiar in ottoman geography after the translation of Cavidanname to Turkish will be tried to determine what kind of changes it realized while Hurufism continue its existence with the strives of Dervish Murtaza Bektashi with the effects of Anatolian beliefs.

Keywords:

Dervish Murtaza Bektashi, hurufi, Bektashi, masnavi, symbol, meaning,

PDF

___

Aksu, Hüsamettin (1998). Hurufilik. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., C.18,s. 408-412. Aksu, Hüsamettin (1981). Hurufilik. Türk Dili Ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler. İstanbul: Dergâh Yay., C.4, s. 272-274. Attar, Aygün (2005). Hurufiliğin Dini ve İdeolojik Boyutları ve Seyyid İmaddü’d-din Nesimi. I. Uluslararası Seyyid Nesimi Sempozyumu Bildirileri (17-19 Haziran), Ankara, s.31-46. Ayan, Hüseyin (1990). Nesîmî Divanı. Ankara: Akçağ Yay. Ballı, Hasan Hüseyin (2010). Fazlullah Hurufi Ve Hurufilik. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Ballı, Hasan Hüseyin (2013). Hurûfiliğin Doğuşu ve Fazlullah Hurufi. İstanbul: Hikmetevi Yay. Ballı, Hasan Hüseyin (2015). “Vîrânî Baba’nın İlm-i Cavidan/Fakrnâme’sinde Hurufî Unsurlar”.e.makâlât Mezhep Araştırmaları VIII/2,s. 43-66. Bayat, Fuzuli (2004). “Hurufilik Merkezleri ve Anadolu’da Hurufilik”. Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri. Ankara: Tüksev Yay. Demirli, Ekrem (2015). Fütûhât-ı Mekkiyye Harflerin Sırları. İstanbul: Lıtera Yay. Derviş, Murtaza Bektaşi. Mesnevi-yi Murtaza Bektaşi. Konya Koyunoğlu Kütüphanesi El Yazmaları No: 15063. Devellioğlu, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay. Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Edebiyatı Antolojisi Bektaşî Şairleri ve Nefesleri. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi. Fığlalı, Ethem Ruhi (2014). Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yay. Gibb, E.J.Wilkinson (1998). Osmanlı Şiir Tarihi I-II. Çev. Ali Çavuşoğlu. Ankara: Akçağ Yay. Gölpınarlı, Abdülbaki (1973). Hurufilik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Gölpınarlı, Abdülbaki (2017). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp Yay. Gölpınarlı, Abdülbaki (1969). Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: Gerçek Yay. İyiyol, Fatih(2013). Alevî-Bektaşî Geleneğinde Düvâzlar-Düvâzimamlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.27,s. 228-250. Köprülü, Orhan Fuad (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Kürkçüoğlu, Kemal Edib (1985). Seyyid Nesîmî Divanı’ndan Seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Melikoff, İrene (2011). Kırklar’ın Cemi’nde. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Demos Yay. Schimmel, Annemarie (2012). İslamın Mistik Boyutları. Çev. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Kabalcı Yay. Şenödeyici, Öner (2009). Hurufiliği Ön Yargıdan Arındırmak Bağlamında Ferişteoğlu’nun Hidayetnâmesi’nin Tetkiki ve Neşri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S.3, s. 87-146. Teber, Ömer Faruk (2013). “Vücûd-Nâme” Örneğinde Bektâşi Erkânnâmelerinde Hurufi Unsurlar. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.13(1), s.57-72. Tunç, Abdüsselam ve Kahraman Necati (2015). Kuran-ı Kerim ve Satır Arası Renkli Kelime Meali. İstanbul: Temel Neşriyat. Uludağ, Süleyman (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yay. Usluer, Fatih (2012). Fazlullah Esterâbâdî Câvidân-Nâme Dürr-i Yetîm İsimli Tercümesi. İstanbul: Kabalcı Yay. Üzüm, İlyas (2004 a). Kültürel Kaynaklarına Göre Alevîlik, İstanbul: Horasan Yay. Üzüm, İlyas (2004 b). Şâh-ı Merdân Murtazâ Ali: Kültürel Alevî Kaynaklarına Göre Hz. Ali Tasavvuru. İslâm Araştırmaları Dergisi. S.11,s.75-104.