Türkçe T- ~ K- denkliğinin Farsçadaki izleri

Fars dilinde t- ile başlayan birkaç sözcük, anlam değişikliğine uğramadan Türkçede k- ile başlar. Yine Farsçada k- ile başlayan birkaç sözcüğün herhangi bir anlam değişikliğine uğramadan Türkçede t- ile başladığı görülür. Bilindiği üzere t ile k ünsüzlerinin ses değerleri birbirinden farklıdır. Bu incelemede Türkçe-Farsça sözcüklerde görülen söz başı t-/k- sorunu ele alınmıştır. Söz başı t-/k- denkliği Türkçenin kendi içinde saptanmış bir denkliktir. Ancak iki farklı dil ailesinden olan Türkçe ile Farsçada görülen söz başı t-/k- denkliği daha önce ele alınmamıştır. Bu nedenle Türkçe ile Farsçada görülen söz konusu denkliği taşıyan sözcüklerin kökeni mercek altına alındı. İncelemede, Türkçe ile Farsçada t-/k- denkliği bulunan kırık “kırık” / terek “çatlak”, / kabar “kabarmış yara” / tāvel “kabarmış yara”, kırış- “kırışmak” / terenc- “kırışmak” gibi sözcüklerin hangi dile ait olduğu sorununa açıklık getirilmek istenmiştir. Bu doğrultuda söz konusu sözcüklerin kökeni dil aileleri düzeyinde ele alındı. Öncelikle t- ve k- denkliği bulunan sözcüklerin eski Türkçe ile eski İranî dillerdeki kullanımı araştırıldı. Daha sonra çalışmaya dâhil edilen Farsça sözcüklerin Hint-Avrupa kökenli olup olmadığı mercek altına alındı. Son aşamada Altay dillerinden Moğol, Tunguz, Japon ve Kore dillerinde, üzerinde durduğumuz Türkçe sözcüklerin kökteşlerinin kullanılıp kullanılmadığı araştırıldı. Böylece karşılaştırmalı yöntemin kullanıldığı bu incelemede sözcüklerin kökeniyle ilgili sonuç çıkarmamızda Altay dil ailesiyle Hint-Avrupa dil ailesi belirleyici oldu.

Anahtar Kelimeler:

Farsça-Türkçe ilişkisi, Türkçe-Farsça t-, k- denkliği, Türk-Fars dil ilişkisi

The traces of Turkish T-/K- equivalence in Persian language

In Persian language there are several words beginning with t- which occur as words beginning with k- in Turkish language without difference in their senses. Moreover, there are several words in Persian language beginning with k- which occur as words beginning with t- in Turkic language without difference in their meanings. As known phonetic values of the t and k consonants are different. Up to now, the problem of initial t-/k- has not been dealt with in the relations of Turkish and Persian languages. In this review we wanted to explain this problem. In our investigation, examining modern and historical Turkic and Persian languages, discusses t-/k- correspondence as it is observed in the words such as kırık “broken”/ terek “fracture”, tāvel “swollen wound” / kabar “swollen wound”, kırış- “to wrinkle” / terenc- “to wrinkle”, kere “butter” / tere “butter”. This study tries to answer the question of the source of this equivalence. Therefore, this equivalence of the words displaying t- and k- in the new Persian and new Turkish dialects are reviewed in ancient and early Persian languages end early Turkish resources too. Also, we searched the root of this words in the Indo-European language family and Altaic language family.

Keywords:

The relationship between Persian and Turkish, equivalence of t-, k- consonants, equivalence consonant in Turkish and Persian,

PDF

___

Ârîyânpûr Kâşânî, Menûçehr (2005). Ferheng-é Rîşéhâ-yé Hénd o Ûrûppâî-yé Zebân-é Fârsî “Fars Dilinin Hint-Avrupa Kökenliler Sözlüğü”, Cehâd-é Dânéşgâhî Yay. İsfahan. Balcı, Mustafa (2014). Türkçe–Farsça İlişkileri Türkçenin Farsça Üzerindeki Etkilerine Dair Bir İnceleme, Çizgi Kitabevi Yay., Konya. Baskakov, N. A. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, (Çev. İsmail Kaynak, Mecit Doğru), Türk Kültür Bakanlığı Yay. Ankara. Behrâmî, Ehsân. (1989). Ferheng-i Vâjeh-yé AEvestâî “Avesta Kelimeleri Sözlüğü”, Tahran. Bolganbayev, Esed; Bayınkol Kaliyev vb. (1999). Kazak Tilinin Sözdigi, Dayk Pres Yay., Almatı. Caferoğlu Ahmet (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitapevi, Ankara. Cheung, Johnny (2007). Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden – Boston. Derleme Sözlüğü (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü), TDK Yayınları, 2009. Doerfer, Gerhard (1963). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I, II, III, Wiesbaden. Emîd, Hasan (2004). Ferheng-e Emîd “Emîd Sözlüğü”, Emir Kebir Yay. Tahran. Esverî, Eddî Şîr Keldânî (2007). Vâjehâ-yé Fârsī-yé Erebī Şode “Arapçalaşmış Farsça Kavramlar”, Farsçaya Çeviren: Hemîd Tebîbîyân, Emir Kebir Yay. Tahran. Ferehveşî, Behrâm (2002). Ferheng-é Zebân-é Pehlevî “Pehlevi Dili Sözlüğü”, Tahran Üniversitesi Yay. Tahran. Ganiyev, Fuat, Rifjat Ahmediyanov, vb. (1997). Tatarca – Türkçe Sözlük, Insan Yay., Kazan-Moskova. Gharib, B. (2004). Sogdian Dictionar, Ferhengân Yay. Tahran. Gülensoy, Tuncay (2007). Türkiye Türkçesindeki Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara. Ḥânlerî, Pervîz N. (1998). Târiḥ-é Zebân-é Fârsî II “Fars Dili Tarihi II”, Ferdos Yay. Tahran. Hassandoust, Mohammad (2016). Farshang-é Rīşéşenāxtī-yé Zebān-é Fārsī I- II- III- IV- V, “Fars Dili Kökenbilgisi Sözlüğü I, II, III, IV, V”, Āsār Yay. Tahran. Jackson, A. V. Williams (1892). Avesta Grammar İn Comparison With Sanskrit, Stuttgart. Karaağaç, Günay (2003). Moğolca Türkçe Sözlük I, II, TDK Yay., Ankara. Kızılözen, Cihangir (2018). Türk Dilinde T-~K- Denkliği, Mavi Atlas Dergisi, Gümüşhane Ün. Yay. Korece-Türkçe Türkçe-Korece, Fono Yay., İstanbul, 2017. Moîn, Mohammed (2002). Ferheng-e Moîn “Moin Sözlüğü” Edenâ Yay. Tahran. Mokaddem, Mohemmed (1963). Râhnémâ-yé Rîşeha-yé Fe’lhâ-ye Îrânî “İranî Fiillerin Kökeni Kılavuzu”, İlmî Matbuat Yay. Tahran. Nefîsî, Ali Ekber (Nâzém-ol Etbâ) (1976). Ferheng-i Nefîsî “Nefîsî Sözlüğü”, Heyyâm Yay., Tahran. Nourai, Ali (2013). An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages I, II, Xlibris Yay. Amerika. Orucov, Eliheyder, Behruz Abdullayev, Nergiz Rehimzadeh (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügati, Bakü. Pokorny, Julius (2007). Proto-Indo-European Etymological Dictionary, elektronik kitap. Starostin, S. A.; A. V. Dybo, O. A. Mudrak (2003). An Etymological Dictionary of Altaic Languages I, II, III, Brill Yay. Hollanda. Toparlı, Recep; Hanifi Vural vb. (2014). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara. Türkmen Dilinin Düşündirilişli Sözlügi, Aşkabat, 2016. Vasiliev, Yurıy (1995). Türkçe – Sahaca (Yakutça) Sözlük, TDK Yay., Ankara. Yudahin, K. K. (2011). Kırgız Sözlüğü, TDK Yay. Çeviren: Abdullah Taymas, Ankara.