Osmanlı İstanbul’unda Cenaze ve Defin İşlemleri: H.1117 / M. 1705 Tarihli Sicil Kaydına Göre

Genel olarak İslam medeniyeti ve onun devamı olan Osmanlılarda eşref-i mahlûkāt olarak telakki edilen insana hayattayken olduğu gibi ölümünden sonra da hürmet gösterilmiştir. Bu yaklaşımın bir göstergesi olarak ölümden sonra yerine getirilmesi gereken muamelelerle ilgili bir gelenek oluşmuştur. Müslüman toplumlarda köklü bir geleneğe dönüşen toplumsal uygulamaların yanı sıra İslâm Hukuku’nda konuyla ilgili düzenlemeler de ortaya çıkmıştır. Cenazenin teçhiz ve tekfini, cenaze merasimlerinde kullanılacak tabutun hazırlanması, ölünün defnedileceği mezarlık ve kabirlerin ölçüleri ile ilgili bir fıkıh literatürü oluşmuştur. Bunun yanında kabrin yerini belli etmek için dikilen mezar taşları zamanla tapu görevi ifa eder duruma gelmiştir. Osmanlı döneminde tarihi süreç içinde göstermiş olduğu farklılıklar ile birlikte bu taşların her biri bir sanat eseri hüviyetini haiz olmuştur. Mezarlıklar ve mezar taşlarıyla alakalı pek çok çalışma yapılmıştır. Hala da değişik coğrafyalara ait mezarlıklar ve içindeki mezar taşları tarih, dil ve sanat özellikleri bağlamında değerlendirilmektedir. Ancak bu eserlerin ortaya çıkmasına vesile olan cenazelerin taşındığı tabutların fiyatları ve kabrin ölçüsü ile içine konan malzemelerin fiyatları, mezar taşlarının kıymeti ve bu işleri yapan meslek gruplarının aldığı ücretlerle ilgili arşiv ve sicil merkezli çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Bu çalışmanın temel kaynağını teşkil eden ve nadiren karşılaşılabilecek örneklerden olan H.1117/M.1705 tarihli sicil kaydı bahsi geçen hususlarda içerdiği bilgilerle dikkat çekmektedir. Ayrıca cenaze defin masraflarına ilişkin farklı dönemlere ait çeşitli sicil tutanakları ve narh kayıtları da karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mezar ölçüleri, mezar masrafları, Tabut fiyatları, Osmanlı, İstanbul

Funeral and Burial Procedures in Ottoman Istanbul: According to the Registry Dated H.1117/M. 1705

In general, in the Islamic civilization and its successors in the Ottomans, the person considered as the most honorable creatures was revered after his death as well as in life. As a sign of this approach, there has been a tradition of post-mortem treatment. In addition to social practices that have become a long-established tradition in Muslim societies, relevant regulations have emerged in Islamic Law. A jurisprudence literature has been formed about the craft and coffin of the funeral, the preparation of the coffin to be used in the funeral ceremonies, the cemeteries and graves where the deceased will be buried. In addition to this, the tombstones erected to reveal the location of the grave have become a deed. In the Ottoman period, each of these stones has the identity of a work of art together with the differences it has shown in the historical process.Many studies have been carried out on cemeteries and gravestones. Still, cemeteries belonging to different geographies and tombstones inside are evaluated in terms of history, language and art features. However, archives and registry centered studies are needed for the prices of the coffins where the funerals are carried, and the prices of the grave stones, the value of the tombstones, and the wages received by the occupational groups performing these works. The registry of H.1117 / M.1705, which is one of the rare examples that constitute the main source of this study, draws attention with the information it contains on the mentioned issues. In addition, the various records of the funeral burial costs of different periods and records will be discussed comparatively.

Keywords:

Grave measures, Burial costs, Coffin Prices, Ottoman, Istanbul,

PDF

___

Kaynakça / References
1. Arşiv Kayıtları BOA, A.DVNSMHM, d.5/1405, AE, SMST III, 149/11750, AE; SMSTIII 285/22932, C. EV, 497/25148, C.BLD, 6/254, TS, MA, d. 10396. ÜŞS, no.332, no.396, no.577. 2. Yayınlanmış Belgeler, Araştırma ve İncelemeler Akyıldız, Ali. “Para” DİA İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007. Aydın, Bilgin. vd. İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi, 1 Numaralı Sicil (H. 919-927 / M. 1513-1521) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2008. Baş, Erdoğan- İnci, Salih. Anahatlarıyla Yahudilik Hristiyanlık ve İslam. İstanbul: Erkam Yayınları, 2014. Bozkurt, Fatih. Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim (1785-1875 İstanbul Örneği) Sakarya Üniversitesi SBE, Sakarya 2011. Bozkurt, Fatih. “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 11, Sayı 22, ss. 193-229. Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük,: İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007, Çakmak, Ömer. İstanbul Mahkemesi’ne Ait 201 Numaralı Narh Defteri. Y.lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi SBE, 2012. Çetin, Engin. “1812-1814 Veba Salgının Üsküdar’a Tesirleri”. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2019. Demirci, Kürşat. “Kabir”. DİA. XXIV: 33-35. İstanbul, 2001. Erkal, Mehmet. “Arşın”. DİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991. Eliade, Mircea. Dinler tarihi (inançlar ve ibadetlerin morfolojisi) trc. Mustafa Ünal Konya Serhat Kitabevi 2005. İşli, Necdet. “Tıp Tarihimizle İlgili Birkaç Mezar Kitâbesi” İstanbul: Tıp Tarihi Araştırmaları 1986. İşli, Necdet. "Defterdar Mezar Taşları Makalesi”, Osmanlı Devlet Teşkilatı’nın Kadim Bir Kurumu; Defterdarlık, İstanbul: İstanbul Defterdarlığı 2016. Kallek, Cengiz. “Parmak”. DİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007. Kılıç, Hüseyin. İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refia) 37 numaralı sicil (H. 1047 / M. 1637-1638), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2010. Kucur, Sadi. “İstanbul’un Tarihi Müslüman Mezarlıkları”. Antik Çağdan XXIı. Yüzyıla İstanbul Tarihi:Din. Ed. Coşkun Yılmaz - vd. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2015. Kütükoğlu, Mübahat S. “Narh”. DİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006. Kütükoğlu, Mübahat S. Osmanlılarda narh müessesesi ve 1640 tarihli narh defteri. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1983. Laqueeur, Hans Peter. Hüve’l-baki: İstanbul’da Osmanlı mezarlıkları ve mezar taşları. Trc. Selahattin Dilidüzgün. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 1997. Pamuk, Şevket. “Kuruş” DİA Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002. Ragheb, Youssef. “İslam Hukukuna Göre Mezarın Yapısı”. II. Ankara: CİEPO, 1996. Recep, Fuat. vd. İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil (h. 1138-1151 m. 1726-1738, (İstanbul:Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) 2010. Sahillioğlu, Halil. “Akçe” DİA İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı,1989. Sönmez, Neslihan. Osmanlı Yapı ve Malzeme Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Yem yayınları 1997. Şener, Mehmet. “Kabir” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı 2001. Uzunpostalcı, Mustafa. “Defin” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı 1994. Yunus, Emre. Divan-ı İlahiyat, haz. Mustafa Tatcı, İstanbul: Kapı Yayınları, 2012. Yurdakul, İlhami. “Vakanüvis Ahmed Lütfi’nin İstanbul ve Bilad-ı Selase Müslüman Mezarlıklarına Dair Bir Layihası: Makâbîr-i Müslimîne Dair Hâtıra-ı Kâsıra”. İstanbul, 2006.