Beş asır boyunca Balkanlarda hüküm süren Osmanlı, İslam dini ile birlikte Ehl-i sünnet merkezli itikadın da bu bölgelerde yerleşmesini sağlamıştır. Yaygın olarak açılmış olan mektep ve medreseler Osmanlı ilim geleneğine uygun olarak eğitim veriyordu. Bu şekilde halkın temel dini eğitimi sağlanırken aynı zamanda bu alanda çalışacak kadroların da yetiştirilmesi hedeflenmekteydi. Dînî konularda derinleşmek isteyenler ise eğitimlerini İstanbulʼun ilim merkezlerinde devam etmekteydiler. Osmanlı’nın bu bölgelerden uzaklaşması ile birlikte kendi başına kalan alimler kişisel çabalarıyla bu düzeni devam ettirmeye gayret ettiler. Anavatan ile bağların kopmasıyla birlikte eğitim için farklı ilim merkezlerini tercih edenler de oldu. Bu dönemde İslâm coğrafyasının farklı merkezlerinde neşv-ü nemâ bulan yeni anlayışlar Balkanlar’a da taşınmış oldu. Bu bağlamda C. Efganî-M. Abduh-R, Rıza çizgisinin vücut verdiği modernist eğilimli anlayışların Balkanlar’a taşınmasında etkili olan isimlerden biri de Hüseyin Cozo idi. Diğer taraftan ise Osmanlı ilim geleneğinde yetişmiş olan ulemâ’dan Kemal Aruçi gibi bazıları bu yeni fikirlere karşı çıkmıştır. Makalemizde ele alacağımız Kemal Aruçi’nin “Bir Âyet-i Kerîmenin Glasnik Dergisinde Yazılmış İndî ve Hakikate Tercüman Olmayan Bir Tefsiri Münasebetiyle Bir Cevap” başlıklı yazı hem bu mücadeleye bir örnek teşkil etmesi hem de tevarüs edilen ilmî geleneğe dair fikir vermesi bakımından önemli bir belge olarak elimizde bulunmaktadır.

The Ottoman Empire that governed the Balkans for five centuries promoted both Islam and Itikad centered with Ehli Sunnet. Those mekteps (Ottoman schools) and madrasahs opened during the Ottoman times provided Ottoman type of education. Thus, not only primary religious education of people were satisfied but also religious elite of the future were provided. Those who aimed to develop the level of their religious education had to move to Istanbul and enroll to higher educational centers. After the Ottoman administration, those in former Ottoman lands tried to continue the abovementioned system by themselves on personal basis. As their links with the motherland were cut, some of the ulema chose destinations for higher religious education other than Istanbul. As a result, in this period, new understandings about Islam were transferred from different parts of the Islamic world to the Balkans. In this respect, the modernist understanding of Islam, pioneered by C. Efgani - M. Abduh - R. Riza, was transferred to the Balkans. Huseyin Cozo is one of the leading figures of this transfer of understanding. On the other hand, some ulema with traditional educational background of the Ottomans, such as Kemal Aruci, contradicted to the above-mentioned new ideas of the modernist understanding. This article which focuses on “Bir Âyet-i Kerîmenin Glasnik Dergisinde Yazılmış İndî ve Hakikate Tercüman Olmayan Bir Tefsiri Münasebetiyle Bir Cevap” of Kemal Aruci not only constitutes an example to the aforementioned controversy but also a significant document of tradition of education inherited from the Ottomans.