Öz Balkan halklarının tarih boyunca neredeyse aynı kadere sahip olmaları, aynı zamanda ortak kültürel çizgiler oluşturmalarını da sağlamıştır. Özellikle Müslüman nüfus, ideolojik ve pratik açıdan aynı çizgide ilerlemeyi başarmıştır. Balkan halkları, sahip oldukları birçok eşitliğe ek olarak, bilimsel açıdan da yeterli eğitim ve yetiştirme imkânına da sahiplerdi. Osmanlı İmparatorluğu'nun arşiv belgeleri düzgün bir şekilde araştırıldığında, Balkan coğrafyasında, ünlü bilim adamlarının olduğunu görmekteyiz. Bu dinî bilgilerin derin âlimleri arasında Vildan Faik Dibra da bulunmaktadır. Bu yazıda V. F. Dibra’nın yaşamının iki bölümü ele alınacaktır: Arnavut okuyucu tarafından zaten tanınan ulusal yönü ile az sayıdaki eserde sözü edilen ve Vildan Efendi’nin neredeyse hiç bulunmayan dinî eğitim yönü. Vildan Efendi için Türkçe yayımlanan eserler incelendiğinde, o benzersiz bir entelektüel ve din âlimi, lakin ulusal yönü daha az şöhretli olan birisi olarak karşımıza çıkar; ancak Arnavutça yazılan eserleri incelerken esasen bir “ulusal arnavut yeniden doğuşçu” olarak ortaya çıkmaktadır. Bu yazı, Vildan Efendi’nin Arnavutlara daha çok entelektüel ve ve din âlimi tarafını, Türklere ise daha çok ulusal yönünü tanıtmayı hedeflemektedir.

Abstrakt Vetë fakti se popujt ballkanikë kanë pasur fatin pothuajse të njëjtë gjatë historisë, ata po ashtu kanë arritur të krijojnë edhe vija të përbashkëta kulturore. Veçanërisht kur është fjala për popullsinë myslimane, ata kanë zhvilluar ideologjinë, drejtimin dhe praktikën gati të njëjtë. Krahas shumë barazive që kanë gëzuar popujt e Ballkanit, ata ishin të barabartë edhe në mundësinë për t’u edukuar dhe për t’u ngritur shkencërisht në kohën Osmane. Prandaj, nëse gjurmohen mirëfilli dokumentet arkivore të Perandorisë Osmane, atëherë do të shohim se edhe hapësirat tona kanë pasur dijetarë dhe shkencëtarë të shquar të kohës, të cilët presin studiuesit seriozë që edhe ata të shohin dritën e publikimit. Në mesin e këtyre kolosëve të diturive fetare është edhe Vildan Faik Dibra. Në këtë punim do të hulumtohen dy segmente të jetës së Faik Dibrës: i pari është segmenti kombëtar, i cili veçse është i njohur për lexuesin shqiptar, dhe segmenti fetar-arsimor, i cili është pothuaj i papranishëm në ato pak punime ku përmendet Faik Dibra. Por kur shfleton punimet e botuara për Faik Dibrën në gjuhën turke, e gjen një hoxhë intelektual të pashembullt, por pak si kontribuues kombëtar, kurse kur i shfleton punimet në gjuhën shqipe, atëherë kryesisht del si një rilindas shqiptar, por shumë pak si një hoxhë i kualifikuar dhe mësues i denjë i komentimit të Kur’anit. Pra, ky punim supozon të paraqesë këtë dijetarë hoxhë dhe më intelektual para shqiptarëve, gjithashtu edhe më kombëtar para turqve.