Bir İlim Alanı Olarak Dinler Tarihi Tevhid İnancı Bağlamında Nasıl Okunabilir?

Dinler Tarihi ilmi, “ilk insan/peygamber Hz. Âdem’den günümüze uzanan süreçde yaşanmış bütün dinleri, dinî hareketleri, mezhep ve tarikatları; tarihleri, doktrinleri, kutsal kitap metinleri, âyinleri, mabedleri, ruhbanları, hiyerarşisi, kurbanları, cemaatleri ile birlikte objektif metodlarla inceleyen bir din ilmidir” diye tarif edilir. Alan temalarını oluşturan asal kaynağının vahyin son kitabı Kur’an-ı Kerim’de; Yahudilik, Hıristiyanlık, Budizm, Sâbiîlik, Haniflik, Ehl-i Kitap, Hz. Musa, Hz. İsa, Hz. Muhammed, kurban, esâtîr, Arap şirk ve Mısır/Firavun pagan dinlerinin, terim ve temalarının anlam alanlarına değinilirken, Dinler Tarihi ilmine mukâyeseli yönleri ile de saha çalışması teşkil etmektedir. Gerek Batı gerek Doğu dünyasında yoğun sayıda din ilimleri araştırmacısına alan oluşturan karakteri yanında deskriptif ve normatif metodların yörüngesinde Dinler Tarihi, Kur’an’ı temel kabul eden vasfı ile politeizm, pagan kültleri, şirk, küfür türü inançsızlık tanımları üzerinden tevhid inancına yönlendirme eksenlerinde yüksek düzeyli ve etkin rol oynamaktadır. Yerkürede, üzerine en yoğun analizlerin yapıldığı, dünyanın; popülasyonu en yoğun teoloji, Haçlı Seferleri üzerinden siyasî, askerî, savaş tarihinde en etkili dinin, Kur’an’da detaylı beyanla anlatılan Hıristiyanlığın olduğu Dinler Tarihi alanında, az sayıdaki nüfusuna rağmen Yahudilik de benzer sebeplerle üzerinde durulan bir başka dindir.

Anahtar Kelimeler:

Dinler Tarihi, Yahudilik, Hıristiyanlık, Tevhid, Buda

History of Religions as a Science How to Read in the Context of al-Tawheed Belief?

The History of Religions is defined as “a religious science that analyses all religions, religious movements, sects and orders with their history, doctrines, sacred book/texts, rituals, sanctuaries, clergies, hierarchies, sufferers, communities through objective methods within the process beginning with Adam as the first prophet/human being up to now”. When the semantic field of the terms and themes, history, clergy, belief models, the distortion of the sacred books of the polytheist Arab and the pagan Egyptian/Pharoah religions as well as Judaism, Christianity, Buddhism, Mandean belief, Hanīfs, the People of the Book, the prophets Moses, Jesus, Muhammad (Peace Be Upon Them), sacrifice, and myths are men-tioned in Qur’an as the last revealed Book being the principal source for the field themes, they constitute also the field research for the History of Religions along with their comparative aspects. Although Christianity, which is explained in details in Holy Qur’an, is the most populous religion in the world unto which the most extensive analysis was made in addition to being the most effective one in view of its political and military history with a view to theology and Crusades in the field of the History of Religions, Judaism is another religion along similar lines despite its few adherents. Another aspect that Christianity gives rise to intensive researches in this field is its phenomenological characteristic belonging to this religion as a leading subject in the colonial and missionary activities of the developed European countries as well as the efforts therewith pertaining to investigate its religious movements, which indicate the importance of the History of Religions as a whole.

Keywords:

The History of Religions, Judaism, Christianity, Divine Unity, Buddha,

PDF

___

Abdülbâkî, Muhammed Fuad. el-Mu’cem’ul-Müfehres li elfâzı’l-Kur’an’il-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1990.
Afyoncu, Erhan. “İbrahim Müteferrika”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/324-327. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Alıcı, Mustafa. “Uluslararası Dinler Tarihi Cemiyeti (IAHR)’nin Dinler Tarihi Metodolojisine Kurumsal Katkısı”. MİLEL VE NİHAL İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 1, (Aralık 2004), 35-74.
……………..., “Kutsalın Peşindeki Adam: Ölümünün 19. Yılında Mircea Éliade İçin Kısa Bir Rehber”. Ekev Akademi Dergisi 9/24 (Yaz 2005), 51-74.
…………….... “Hikmet Tanyu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/580-581. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Amigues, Madame Suzanne. “La flore indienne de Ctésias: un document historique”. Journal des savants (2001), 21-76.
Arslan, Hammet. “Mâtürîdî’nin Kitâbü’t Tevhid İsimli Eserinde Budizm’e Atıflar: Sümeniyye Örneği”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi (Ekim-Kasım-Aralık 2019), 3353-3371.
Avcı, Betül. “Tamamlayıcı Teolojiyi Tamamlayan Öge: Logos”, KUTADGUBİLİG Felsefe-Bilim Araştırmaları 32, (Aralık 2016) 45-66.
Avcı, Casim. “Kurayza (Benî Kurayza)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/431-432. Ankara: TDV Yayınları. 2002.
Aydın, Mehmet. “İzhârü’l-hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/507-509. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Batuk, Cengiz. “Türkiye’de Dinler Tarihi Çalışmalarının Tarihsel Seyri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (2009), 71-97.
Birışık, Abdülhamit. “Rahmetullah el-Hindî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/419-421. İstanbul. TDV Yayınları, 2007.
Cilacı, Osman. “Ahbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/485-486. İstanbul: TDV Yayınları 1988.
Coşan, Mahmud Es’ad. Risâle-i İslâmiyye-Matbaacı İbrahim-i Müteferrika ve Risâle-i İslâmiyye Adlı Eserin Tenkitli Metni. İstanbul: Server İletişim Akademik Çalışmalar Serisi, 2. Basım, 2012.
Çonkor, Burhan. “Mevdûdî’yi Kitab-ı Mukaddes’e Müracaata Sevk Eden Âmiller”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 4/11 (Yaz 2015), 161-178.
Çoştu, Yakup. “Dine Normatif ve Popüler Yaklaşım “Bir Dini Yönelim Ölçeği Denemesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/15, (2009/1) ,119-139.
Demirci, Kürşat. “Éliade, Mircea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/33-35. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Éliade, Mircea. La nostalgie des origines et Méthodologie et histoire des religions, Paris: Gallimard, 1971.
........................, Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu, çev. Mehmet Aydın. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
………...……., Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi-Gotama Budha’dan Hıristiyanlığın Doğuşuna, çev. Ali Berktay. II. Cilt. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
Erul, Bünyamin. “Varaka b. Nevfel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/517-518. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
…………….….,“Zeyd b. Sâbit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/321-322. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Selâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/134-135. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Gündüz, Şinasi-Olgun, Hakan, Salihoğlu, Mahmut-Tokay, Elif. Dinler Tarihi-İstanbul İlahiyat Lisans Tamamlama Programı. İstanbul: Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, tsz.
Hamîdullah, Muhammed. “Hayber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/20-22. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
ﺍﻟﻛﺭﻳﻢ ﺍﻟﻗﺭﺁ ﻦ - Le Saint Coran et sa traduction en français. Muhammed Hamidullah. Ankara: Présidence des affaires religieuses (DİB.) 3. Basım,2016.
Harman, Ömer Faruk. “el-Milel ve’n-Nihal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/ 58-60. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
……………………..., “Şehristânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/467-468. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
……………………..., “Zülkifl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/569-570. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
el-Hindî, Rahmetullah. Kutsal Kitaba İlâhi Çağrı-Izhâru’l-Hakk Çevirisi. çev. Abdulhâdi Sıddık, I-II Cilt. İstanbul: Faran Yayıncılık, 2005.
Işık, Hidayet. “Fahreddin Râzî’nin Çeşitli Dinler İle İlgili Bilgi ve Görüşleri”. Dinî Araştırmalar 3/7 (Mayıs-Ağustos 2000), 161-204.
İbn Hazm (Ebu Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el Kurtubî). el-FASL Dinler ve Mezhepler Tarihi. çev. Halil İbrahim Bulut. I-III Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2017.
Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Karaman, Hayreddin-Çağrıcı, Mustafa-Dönmez, İbrahim Kâfi-Gümüş, Sadrettin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2007.
Korhan, Sıbğetullah. Ahmed Deedat ve Temel Hıristiyan Akaidine Tenkitleri. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yüksek lisans tezi, Kasım 2018.
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2006.
Kurt, Ali Osman. “Mustafa Alıcı. ‘Dinler Tarihinin Batılı Öncüleri’. (kitap tanıtımı), İz Yayıncılık, İstanbul 2007, 560 sayfa.”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2007), 425-431.
……………….... “Normatif Dinî Bilimlerde Mukayese Sorunu”. Toplum Bilimleri Dergisi 5/9 (2011), 7-24.
Kurt, Ali Osman-Yakıt Dursun, Ali. Dinler Tarihi. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları (Bilay), 1. Basım, Ocak 2019.
Kazıcı, Ziya. “İncil’de Hz. Peygamber ve İslâmiyet”. RIHLE Üç Aylık İlim, Kültür, Medeniyet Dergisi, 4/16, (Temmuz-Eylül 2013, Şaban-Şevval 1433), 31-40.
Kurt, Ali Osman. “Normatif Dinî Bilimlerde Mukayese Sorunu ve Çözüm Önerileri”. Toplum Bilimleri Dergisi 5/9, (2011), 7-24.
Kutsal Kitap, Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi-Yeni Yaşam Yayınları, 1. Basım, 2001.
Küçük, Abdurrahman. “Tanzimattan Günümüze Türkiye’de ‘Dinler Tarihi’’ Dinler Tarihi Araştırmaları-VII, Türkiye’de Dinler Tarihi (Dünü, Bugünü ve Geleceği). Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, (2010), 333-364.
Le Petit Larousse (PL.), Paris: Larousse, 2000.
Özaydın, Abdülkerim. “Hârizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XVI/217-220, İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Özcan, Azmi. “Osmanlı-Hindistan Münasebetleri (Hindistan md.si içinde)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/81-85. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Özdemir, Mehmet, “Meriye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/199-200. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Özkuyumcu, Nadir. “Benî Nadîr”. TDV Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/275-276. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
es-Salih, Huda. “Ölümüne Papazların Ağladığı Adam: Ahmet Deedat”. Kur’ani Hayat 3/15, (Kasım-Aralık 2010), 86-88.
Sarıkçıoğlu, Ekrem. “Diğer Dinlerde” (Tevhid md. içinde). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/22-24. İstanbul 2012.
Sayım, Huzeyfe. “Sihizm’in Kurucusu Guru Nanak ve İslamiyet”. Fırat Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 5, (2000), 157-168.
Tümer, Günay. “Budizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/352-360. İstanbul 1992.
……………... “Bîrûnî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/206-215. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Tümer, Günay-Küçük, Abdurrahman. Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları, 3. Basım, 1997.
Uraler, Aynur. “Ümmü Habîbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/318-319. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Yaran, Cafer Sadık. “Budizmle Mukayeseli Olarak İslam ve İslam Mistisizmi: Müslüman-Budist Diyaloğuna Bir Katkı”. çev. Mehmet Atalay. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17, (2008), 253-273.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin er-Râzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/89-95. İstanbul 1995.
…………………...... “el-Fasl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/215-216. İstanbul 1995.
Yitik, Ali İhsan. “Tahkīku mâ li’l-Hind”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/410-411. İstanbul 2010.
Woodhead, Christine. “Muir, Sir William”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/94. İstanbul 2006.
ez-Zebîdî, Zeynüddîn Ahmed bin Ahmed bin Abdillâtîf. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi. nşr. Diyanet İşleri Başkanlığı. 8 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Baskı, 2019.
https://religion.ua.edu/profiles/russell-mccutcheon/