Sinem SÖYLEMEZ, Mehmet KOYUNCU, Sonia AMADO

Utanç ve Suçluluk Duygularının Bilişsel Psikoloji Kapsamında Değerlendirilmesi

Sosyal duygular olarak sınıflandırılan utanç ve suçluluk, toplumdan dışlanma tehlikesi içeren durumlarda kişinin davranışlarını düzenleyen uyarıcı sinyal veya fizyolojik bir ceza olarak değerlendirilmektedir. Birçok patolojide rol sahibi olan bu duygular bilişle yakın bir ilişkiye sahiptir. Hem günlük hayattaki işlevleri, uyumsal ve fizyolojik özellikleri hem de sahip oldukları evrimsel özellikleri ve nörobilişsel yapıları utanç ve suçluluk duygularının bilişsel yapılarla olan ilişkisine dikkat çekmektedir. Bununla birlikte, mevcut çalışmalarda bu duyguların bilişsel etkileri bakımından temel duygular kadar ele alınmadığı görülmektedir. Bu derleme çalışmasında utanç ve suçluluk duygularının tanıtılması ve bilişsel psikoloji alanı için öneminin vurgulanması amaçlanmaktadır. Bu amaçla, öncelikle mevcut alanyazın çerçevesinde söz konusu duyguların temel duygulardan ve birbirlerinden nasıl farklılaştıklarından bahsedilmiştir. Sonrasında ise, utanç ve suçluluk duygularının önemini vurgulamak ve sahip oldukları işlevleri anlamak adına evrimsel kaynaklardan faydalanılmıştır. Bu duyguların bilişle ilişkisini beyinde sahip oldukları uzantılar temelinde değerlendirmek üzere ise konuyla ilgili mevcut nörobilişsel çalışmalardan faydalanılmıştır. Derlemenin sonunda ise, bilişsel psikoloji alanında konuyla ilgili ele alınan örnek çalışmalar değerlendirilmiş ve bu duyguların Türkiye’de psikolojinin hangi konularıyla ilişkili olarak ele alındığının kısa bir özeti sunulmuştur. Bu derleme çalışmasının utanç ve suçluluk duygularını ele alacak sonraki çalışmalarda daha kapsamlı bir yaklaşım sergilenmesi ve söz konusu duyguların bilişsel özelliklerinin daha fazla göz önünde bulundurulması açısından katkı sağlaması umut edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Utanç, suçluluk, özbiliş duyguları, sosyal duygular, bilişsel psikoloji

Evaluation of Shame and Guilt Emotions in the Scope of Cognitive Psychology

Shame and guilt, which are classified as social emotions, are evaluated like a warning signal or a physiological punishment that regulates behavior during a social exclusion danger. These emotions play a key role in many psychological issues and are closely related to cognitive psychology. Besides the functions of shame and guilt in daily life, their adaptive and physiological characteristics, evolutionary features, and neurological structures draw attention to the relationship between these emotions and cognitive structures. However, in existing studies of cognitive psychology, these emotions have not been processed as extensively as basic emotions. In this review, shame and guilt emotions are introduced and their relation with cognitive psychology is tried to be emphasized. The literature reports that these emotions differ from basic emotions and from each other. Evolutionary sources are used to emphasize the importance of the feelings of shame and guilt and understand the functions they possess. Neurocognitive resources are utilized to evaluate the relation of these emotions with cognition on the basis of their extensions in the brain. At the end of the review, existing studies on shame and guilt in cognitive psychology are addressed. A brief summary about which subjects in relation to these emotions have been studied in Turkey in relation to these emotions is presented. This review concludes that a comprehensive approach needs to be adapted in future studies while discussing shame and guilt by considering cognitive properties of these emotions.

Keywords:

Shame, guilt, self conscious emotions, social emotions, cognitive psychology,

PDF

___

Akyüz, C. (2015). Temel ki̇şi̇li̇k özelli̇kleri̇ ve negati̇f duyguların i̇nti̇har olasılığı i̇le i̇li̇şki̇si̇. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Algedik, P. (2016). Ergenler için Özbilinçlilik Duygulanımları Testi’nin Türkçe’de geçerlilik/güvenilirliğinin araştırılması ve 12-18 yaş arası ergenlerde utanç ve suçluluk duygularının cinsiyete göre karşılaştırılması. (YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Allchin, D. (2009). The evolution of morality. Evolution: Education and Outreach, 2(4), 590–601.
Banmen, J. (1988). Guilt and shame: Theories and therapeutic possibilities. International Journal for the Advancement of Counselling, 11(1), 79–91.
Baumeister, R. F., Stillwell, A. M., & Heatherton, T. F. (1994). Guilt: An interpersonal approach. Psychological Bulletin, 115(2), 243–267.
Bayram Kuzgun, T. (2018). Cinsel travma yaşantısı olan kadınlarda travma sonrası stres bozukluğu ile travma sonrası suçluluk, utanç, korku ve çaresizlik arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
Bechara, A., Tranel, D., Damasio, H., Adolphs, R., Rockland, C., & Damasio, A. R. (1995). Double dissociation of conditioning and declarative knowledge relative to the amygdala and hippocampus in humans. Science, 269(5227), 1115–1118.
Bedford, O., & Hwang, K. K. (2003). Guilt and shame in Chinese culture: A cross cultural framework from the perspective of morality and identity. Journal for the Theory of Social Behaviour, 33(2), 127–144.
Beer, J. S., Heerey, E. A., Keltner, D., Scabini, D., & Knight, R. T. (2003). The regulatory function of self-conscious emotion: Insights from patients with orbitofrontal damage. Journal of Personality and Social Psychology, 85(4), 594–604.
Beer, J. S., John, O. P., Scabini, D., & Knight, R. T. (2006). Orbitofrontal cortex and social behavior: integrating self-monitoring and emotion-cognition interactions. Journal of Cognitive Neuroscience, 18(6), 871–879.
Bek, H., Gülveren, H. ve Şen, B. (2012). Otistik çocuğa sahip ebeveynlerle normal çocuğa sahip olan ebeveynlerin atılganlık, suçluluk ve utanç düzeyleri bakımından incelenmesi. Turkish International Journal of Special Education and Guidance & Counselling (TIJSEG), 1(2), 1–7.
Bilevicius, E., Single, A., Bristow, L. A., Foot, M., Ellery, M., Keough, M. T., & Johnson, E. A. (2018). Shame mediates the relationship between depression and addictive behaviours. Addictive Behaviors, 82, 94–100.
Bilim Şenel, G. (2013). Alkol sorunu yaşayan ve yaşamayan bireylerin suçluluk utanç duyguları, stresle başa çıkma tarzları ve iç dış kontrol odağı açısından karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Bugay, A. (2010). Kendini affetmeyi yordayan sosyo-bilişsel, duygusal, davranışsal faktörlerin incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Bukowski, H., & Samson, D. (2016). Can emotions influence level-1 visual perspective taking? Cognitive Neuroscience, 7(1–4), 182–191.
Burney, J., & Irwin, H. J. (2000). Shame and guilt in women with eating disorder symptomatology. Journal of Clinical Psychology, 56(1), 51–61.
Cahill, L., Haier, R. J., Fallon, J., Alkire, M. T., Tang, C., Keator, D. ..., Mcgaugh, J. L. (1996). Amygdala activity at encoding correlated with long-term, free recall of emotional information. Proceedings of the National Academy of Sciences, 93(15), 8016–8021.
Cavalera, C., & Pepe, A. (2014). Social emotions and cognition: Shame, guilt and working memory. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 112, 457–464.
Ceylan, B. ve Çilli, A. S. (2015). Şizofreni ve kronik böbrek yetersizliği hastalarına evde bakım veren aile üyeleri ve bakım rolü olmayan bireylerde suçluluk ve utanç düzeylerinin karşılaştırılması. Journal of Psychiatric Nursing/Psikiyatri Hemşireleri Derneği, 6(2), 85–90.
Cirhinlioğlu, F. G., & Güvenç, G. (2011). Shame proneness, guilt proneness and psychopathology. Journal of Human Sciences, 8(1), 248–267.
Covert, M. V., Tangney, J. P., Maddux, J. E., & Heleno, N. M. (2003). Shame-proneness, guilt-proneness, and interpersonal problem solving: A social cognitive analysis. Journal of Social and Clinical Psychology, 22(1), 1–12.
Dağkurs, A. (2015). Türkiye’de suçluluk ve utanç üzerine yapılan araştırmaların sistematik değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
Damasio, H., Grabowski, T., Frank, R., Galaburda, A. M., & Damasio, A. R. (1994). The return of Phineas Gage: Clues about the brain from the skull of a famous patient. Science, 264(5162), 1102–1105.
Darwin, C. (1890). The expression of the emotions in man and animals. New York, NY: Cambridge University Press.
Davidson, R. J. (1994). On emotion, mood, and related affective constructs. P. Ekman ve R. Davidson, (Ed.), The nature of emotion: Fundamental questions içinde (ss: 51-55). New York, NY: Oxford University Press.
Dearing, R. L., Stuewig, J., & Tangney, J. P. (2005). On the importance of distinguishing shame from guilt: Relations to problematic alcohol and drug use. Addictive Behaviors, 30(7), 1392–1404.
De Hooge, I. E., Zeelenberg, M., & Breugelmans, S. M. (2007). Moral sentiments and cooperation: Differential influences of shame and guilt. Cognition and Emotion, 21(5), 1025–1042.
De Hooge, I. E., Zeelenberg, M., & Breugelmans, S. M. (2010). Restore and protect motivations following shame. Cognition and Emotion, 24(1), 111–127.
De Waal, F. M. B. (1989). Peacemaking among apes. Harmondsworth, UK: Penguin.
Decety, J., & Sommerville, J. A. (2003). Shared representations between self and other: A social cognitive neuroscience view. Trends in Cognitive Sciences, 7(12), 527–533.
Demir, A. (2012). Akran zorbalığına karışan ve karışmayan ilköğretim öğrencilerinin utanç ve suçluluk duygularının ve adil dünya inançlarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Deniz, M. E. (2006). Ergenlerde bağlanma stilleri ile çocukluk istismarları ve suçluluk-utanç arasındaki ilişki. Eurasian Journal of Educational Research, 22, 89–99.
Deniz, P. (2014). Ebeveyn kabul - ret/kontrol algısının kişilik ve psikopatoloji üzerindeki etkileri: Suçluluk ve utanca yatkınlığın aracı rolü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Dinçer, D. (2013). Üniversite öğrencilerinin suçluluk ve utanç kavramlarının incelenmesi. (YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
Dodson, T. S., & Beck, J. G. (2017). Posttraumatic stress disorder symptoms and attitudes about social support: Does shame matter? Journal of Anxiety Disorders, 47, 106–113.
Dost, A. ve Yağmurlu, B. (2006). Suçluluk ile utanç duygularının kavramsallaştırılmasına ilişkin sorunlar. Türk Psikoloji Yazıları, 9(17), 37–52.
Dunford, E., & Granger, C. (2017). Maternal guilt and shame: Relationship to postnatal depression and attitudes towards help-seeking. Journal of Child and Family Studies, 26(6), 1692–1701.
Eisenberg, N. (2000). Emotion, regulation, and moral development. Annual Review of Psychology, 51(1), 665–697.
Ekman, P. (1971). Universals and cultural differences in facial expressions of emotion. Nebraska, NE: University of Nebraska Press.
Ekman, P. (1992). An argument for basic emotions. Cognition & Emotion, 6(3-4), 169–200.
Ekman, P., & Cordaro, D. (2011). What is meant by calling emotions basic. Emotion Review, 3(4), 364–370.
Elison, J., Lennon, R., & Pulos, S. (2006). Investigating the compass of shame: The development of the Compass of Shame Scale. Social Behavior and Personality: An International Journal, 34(3), 221–238.
Ferguson, T. J., Stegge, H., Miller, E. R., & Olsen, M. E. (1999). Guilt, shame, and symptoms in children. Developmental Psychology, 35, 347–357. http://dx.doi.org/10.1037/0012-1649.35.2.347.
Fessler, D. M. (2004). Shame in two cultures: Implications for evolutionary approaches. Journal of Cognition and Culture,4(2), 207–262.
Fox, E. (2008). Emotion science cognitive and neuroscientific approaches to understanding human emotions. Essex: Palgrave Macmillan.
Gevrekci, A. Ö. ve Çırakoğlu, O. C. (2017). Suçluluk ve utanç duyguları üzerine kavramsal, nöropsikolojik ve psikopatolojik bir derleme. Türk Psikoloji Yazıları, 20(40), 89–105.
Gilbert, P. (1997). The evolution of social attractiveness and its role in shame, humiliation, guilt and therapy. British Journal of Medical Psychology, 70(2), 113–147.
Gilbert, P. (2003). Evolution, social roles, and the differences in shame and guilt. Social Research, 70(4) 1205–1230.
Gilbert, P. (2004). Evolution, attractiveness, and the emergence of shame and guilt in a self-aware mind: A reflection on Tracy and Robins. Psychological Inquiry, 15(2), 132–135.
Gilbert, P., Pehl, J., & Allan, S. (1994). The phenomenology of shame and guilt: An empirical investigation. British Journal of Medical Psychology, 67(1), 23–36.
Girişken Velioğlu, E. (2015). Meme kanseri hastalarında depresyon, anksiyete ile utanç, suçluluk ilişkisinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
Göçtü, N. G. (2014). Farklı gelişen çocukların kardeşleri ve annelerinin suçluluk ve utanç, depresyon düzeyi ve stresle başa çıkma becerilerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Haliç Üniversitesi, İstanbul.
Gökalp Özcan, B. (2015). Travmaya uğramış çocukların suçluluk-utanç duyguları ve bağlanma tarzlarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Greenberg, D. L., Rice, H. J., Cooper, J. J., Cabeza, R., Rubin, D. C., & LaBar, K. S. (2005). Co-activation of the amygdala, hippocampus and inferior frontal gyrus during autobiographical memory retrieval. Neuropsychologia, 43(5), 659–674.
Gruenewald, T. L., Kemeny, M. E., Aziz, N., & Fahey, J. L. (2004). Acute threat to the social self: Shame, social self-esteem, and cortisol activity. Psychosomatic Medicine, 66(6), 915–924.
Hauser, M. D. (2000). If monkeys could blush. M. B. Ekoff (Ed.), The smile of a dolphin: Remarkable accounts of animal emotions içinde (ss: 200-201). New York, NY: NY Discovery Books.
Harder, D. W, & Lewis, S. J. (1986). The assessment of shame and guilt. C. Spielberger ve J. N. Butcher (Ed.), Advances in personality assessment içinde (ss: 89-114). Hillsdale, MI: Lawrence Erlbaum.
Hennig-Fast, K., Michl, P., Müller, J., Niedermeier, N., Coates, U., Müller, N. ... Meindl, T. (2015). Obsessive-compulsive disorder–A question of conscience? An fMRI study of behavioural and neurofunctional correlates of shame and guilt. Journal of Psychiatric Research, 68, 354–362.
Hibbard, S. (1994). An empirical study of the differential roles of libidinous and aggressive shame components in normality and pathology. Psychoanalytic Psychology, 11(4), 449–474.
İnan, E. (2016). Ebeveyn tutumları, suçluluk, utanç ve öz-duyarlılık arasındaki ilişki ve suçluluğa ve utanca yatkın bireylerin tepkileri ve beklentileri açısından farklılaşması: Karma bir çalışma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Izard, C. E. (1977). Human emotions. New York, NY: Plenum Press.
Izard, C. E. (1991). The psychology of emotions. New York, NY: Plenum Press.
Kaçmaz, L, B. (2011). Annesi göğüs kanserli ergenlerdeki suçluluk ve utanç duygularının birbirinden ayrıştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Kamiloğlu, R. G. (2016). Empati kaynağı olarak otobiyografik bellek paylaşımı: Suçluluk ve utanç duyguları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Koç Üniversitesi, İstanbul.
Kançal, S. (2011). Olumsuz geribildirim ve utanç veya suçluluk duyma eğiliminin kişinin benlik yeterlilik duygusu, performans sonuçları ve tahminlerine etkileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Keen, N., George, D., Scragg, P., & Peters, E. (2017). The role of shame in people with a diagnosis of schizophrenia. British Journal of Clinical Psychology, 56(2), 115–129.
Keltner, D., & Buswell, B. N. (1996). Evidence for the distinctness of embarrassment, shame, and guilt: A study of recalled antecedents and facial expressions of emotion. Cognition & Emotion, 10(2), 155–172.
Kemeny, M. E., Gruenewald, T. L., & Dickerson, S. S. (2004). Shame as the emotional response to threat to the social self: Implications for behavior, physiology, and health. Psychological Inquiry, 15(2), 153–160.
Keysar, B., Barr, D. J., Balin, J. A., & Brauner, J. S. (2000). Taking perspective in conversation: The role of mutual knowledge in comprehension. Psychological Science, 11(1), 32–38.
Klüver, H., & Bucy, P. C. (1937). “Psychic blindness” and other symptoms following bilateral temporal lobectomy in Rhesus monkeys. American Journal of Physiology, 119, 352–353.
LeDoux, J. (2003). The emotional brain, fear, and the amygdala. Cellular and Molecular Neurobiology, 23(4-5), 727–738.
Leith, K. P., & Baumeister, R. F. (1998). Empathy, shame, guilt, and narratives of interpersonal conflicts: Guilt-prone people are better at perspective taking. Journal of Personality, 66(1), 1–37.
Lewis, H. B. (1971). Shame and guilt in neurosis. New York, NY: International Universities Press.
Lewis, M. (2000). Self-conscious emotions. Emotions, 742, 1–5.
Lewis, M., Sullivan, M. W., Stanger, C., & Weiss, M. (1989). Self development and self-conscious emotions. Child Development, 60(1), 146–156.
MacLean, P. D. (1949). Psychosomatic disease and the “visceral brain”: Recent developments bearing on the Papez theory of emotion. Psychosomatic Medicine, 11(1949), 338–353.
Martens, J. P., Tracy, J. L., & Shariff, A. F. (2012). Status signals: Adaptive benefits of displaying and observing the nonverbal expressions of pride and shame. Cognition & Emotion, 26(3), 390–406.
McGaugh, J. L. (2004). The amygdala modulates the consolidation of memories of emotionally arousing experiences. Annual Review of Neuroscience, 27, 1–28.
Michl, P., Meindl, T., Meister, F., Born, C., Engel, R. R., Reiser, M., & Hennig-Fast, K. (2014). Neurobiological underpinnings of shame and guilt: A pilot fMRI study. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 9(2), 150–157.
Mintz, G., Etengoff, C., & Grysman, A. (2017). The relation between childhood parenting and emerging adults’ experiences of shame and guilt. Journal of Child and Family Studies, 26(10), 2908–2920.
Motan, İ. (2007). Moral duygular ve psikopatoloji ile ilişkileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Roozendaal, B. (2002). Stress and memory: Opposing effects of glucocorticoids on memory consolidation and memory retrieval. Neurobiology of Learning and Memory, 78(3), 578–595.
Ruby, P., & Decety, J. (2004). How would you feel versus how do you think she would feel? A neuroimaging study of perspective-taking with social emotions. Journal of Cognitive Neuroscience, 16(6), 988–999.
Sabini, J., Garvey, B., & Hall, A. L. (2001). Shame and embarrassment revisited. Personality and Social Psychology Bulletin, 27(1), 104–117.
Samson, D., Apperly, I. A., Braithwaite, J. J., Andrews, B. J., & Bodley Scott, S. E (2010). Seeing it their way: Evidence for rapid and involuntary computation of what other people see. Journal of Experimental Psychology. Human Perception and Performance, 36(5), 1255–1266.
Saylık, F. Z. ve Gezici-Yalçın, M. (2018). Otoriter veya demokratik ebeveyn tutumunun ve ebeveyne bağlanma biçiminin suçluluk ve utanç duygularına etkisinin yarı-deneysel yöntemle incelenmesi. Psikoloji Çalışmaları - Studies in Psychology, 38(2), 95–128. https://doi.org/10.26650/SP404167.
Scherer, K. R. (2000). Psychological models of emotion. J. C. Borod (Ed.), The neuropsychology of emotion içinde (ss: 137-162). New York, NY: Oxford University Press.
Schoenleber, M., & Gratz, K. L. (2017). Self-Acceptance group therapy: A transdiagnostic, cognitive-behavioral treatment for shame. Cognitive and Behavioral Practice, 25(1), 75–86.
Sheikh, S., & Janoff-Bulman, R. (2010). The “shoulds” and “should nots” of moral emotions: A self-regulatory perspective on shame and guilt. Personality and Social Psychology Bulletin, 36(2), 213–224.
Sommerville, J. A. (Ed.). (2016). Social cognition: Development across the life span. New York, NY: Routledge.
Söylemez, S. (2017). Utanç ve suçluluk duygularının bilişsel süreçler üzerindeki etkileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
Stearns, D. C., & Parrott, W. G. (2012). When feeling bad makes you look good: Guilt, shame, and person perception. Cognition & Emotion, 26(3), 407–430.
Stuewig, J., Tangney, J. P., Kendall, S., Folk, J. B., Meyer, C. R., & Dearing, R. L. (2015). Children’s proneness to shame and guilt predict risky and illegal behaviors in young adulthood. Child Psychiatry & Human Development, 46(2), 217–227.
Şahin, Z. (2007). Çocuk yetiştirme tarzları ve benlik-düzenleme farklılıklarının kendilik-bilinci duygusal eğilimleriyle ilişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
Şener, Ö. (2017). 3-6 yaş arası gelişim geriliği olan çocukların annelerinin suçluluk utanç düzeyleri ve yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Gaziantep.
Tangney, J. P. (1990). Assessing individual differences in proneness to shame and guilt: Development of the Self-Conscious Affect and Attribution Inventory. Journal of Personality and Social Psychology, 59(1), 102–111.
Tangney, J. P. (1995). Recent advances in the empirical study of shame and guilt. American Behavioral Scientist, 38(8), 1132–1145.
Tangney, J. P. (2001). Constructive and destructive aspects of shame and guilt. A.C. Bohart ve D. J. Stipek (Ed.), Constructive and destructive behavior içinde (ss: 127-145). Washington, DC: American Psychological Association.
Tangney, J. P. (2002). Self-conscious emotions: The self as a moral guide. A. Tesser ve D. Stapel (Ed.), Self and motivetion: Emerging psychological perspectives içinde (ss: 97-117). Washington, DC: American Psychological Association.
Tangney, J. P., Burggraf, S. A., Hamme, H., & Domingos, B. (1988). The Self-Conscious Affect and Attribution Inventory (SCAAI). Bryn Mawr, PA: Bryn Mawr College.
Tangney, J. P., & Dearing, R. L. (2003). Shame and guilt. New York, NY: Guilford Press.
Tangney, J. P., Dearing, R. L., Wagner, P. E., & Gramzow, R. (2000). The Test of Self-Conscious Affect–3 (TOSCA-3). Fairfax, VA: George Mason University.
Tangney, J. P., Stuewig, J., & Mashek, D. J. (2007). Moral emotions and moral behavior. Annual Review of Psychology, 58, 345–372.
Tangney, J. P. E., & Dearing, R. L. (2011). Working with shame in the therapy hour: Summary and integration. R. L. Dearing ve J. P. Tangney (Ed.), Shame in therapy hour içinde (ss: 375-404). Washington, DC: American Psychological Association.
Tangney, J. P., Stuewig, J., & Hafez, L. (2011). Shame, guilt, and remorse: Implications for offender populations. Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 22(5), 706–723.
Tangney, J. P., Stuewig, J., Mashek, D., & Hastings, M. (2011). Assessing jail inmates’ proneness to shame and guilt: Feeling bad about the behavior or the self? Criminal Justice and Behavior, 38, 710–734.
Tangney, J. P., Wagner, P., Fletcher, C., & Gramzow, R. (1992). Shamed into anger? The relation of shame and guilt to anger and self-reported aggression. Journal of Personality and Social Psychology, 62(4), 669–675.
Tokuş, T. (2014). İlişki modellerinde bağlanma stilleri ve utancın rolü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
Tomkins, S. S. (1991). Affect, imagery, consciousness: Anger and fear. New York, NY: Springer.
Topaç, H. İ. (2010). Üniversite öğrencilerinde utanca yatkınlık, suçluluğa yatkınlık ve bunların atıf biçimleri, başa çıkma stratejileri ve depresyon ile ilişkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Tracy, J. L., & Robins, R. W. (2004). Putting the self into self-conscious emotions: A theoretical model. Psychological Inquiry, 15(2), 103–125.
Tracy, J. L., & Robins, R. W. (2006). Appraisal antecedents of shame and guilt: Support for a theoretical model. Personality and Social Psychology Bulletin, 32(10), 1339–1351.
Türegün, C. A. (2017). Yetişkinlerde cinsel doyum ile suçluluk ve utanç arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi, İstanbul.
Ülbe, S. (2016). Benlik farklılıkları ve psikolojik iyi olma hali: Algılanan ebeveyn ilişkisi, savunma biçimleri ve kendilik bilinci duyguları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Ülkümen, A. D. (2014). Baskıcı kontrol ortamında değişen benlik algıları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Vogel, S., & Schwabe, L. (2016). Learning and memory under stress: Implications for the classroom. Science of Learning, 1(16011), 1–10.
Vuilleumier, P. (2005). How brains beware: Neural mechanisms of emotional attention. Trends in Cognitive Sciences, 9(12), 585–594.
Winter, D., Bohus, M., & Lis, S. (2017). Understanding negative self-evaluations in borderline personality disorder-a review of self-related cognitions, Psychiatry Reports, 19(3), 17–26. http://dx.doi.org/10.1007/s11920-017-0771-0.
Wong, Y., & Tsai, J. (2007). Cultural models of shame and guilt. J. L. Tracy, R. W. Robins ve J. P. Tangney (Eds.), The self-conscious emotions: Theory and research içinde (ss: 209–223). New York, NY: Guilford Press.
Yang, M. L., Yang, C. C., & Chiou, W. B. (2010). When guilt leads to other orientation and shame leads to egocentric self-focus: Effects of differential priming of negative affects on perspective taking. Social Behavior and Personality: An International Journal, 38(5), 605–614.
Yaşa, Z. (2012). Üniversite öğrencilerinde ana baba tutumlarının suçluluk ve utanç duyguları üzerine etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
Yerkes, R. M., & Dodson, J. D. (1908). The relation of strength of stimulus to rapidity of habit-formation. Journal of Comparative Neurology and Psychology, 18, 459-482. http://dx.doi.org/10.1002/cne.920180503.
Zıvdır, P. (2017). Menopozdaki kadınların suçluluk ve utanç duygularının yaşam kalitesine etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep.