On Dokuzuncu Yüzyılda Doğu Akdeniz Liman Kentinin Yapısı

Doğu Akdeniz liman kentlerinin pek çoğunun gelişiminde ve bazılarının da bir iskeleden liman kentine evrilmesinde, on dokuzuncu yüzyılın özellikle Doğu Akdeniz’de yarattığı üretim biçim ve ilişkilerindeki değişimin etkisini yadsımak olanaksızdır. Ancak öte yandan, söz konusu kentlerin, ortak bazı yapısal özellikler taşıdıkları ve sahip oldukları liman olanakları ile deniz üzerinden kurulan yeni bir ilişki ağı ve biçimini üreten birer aktör oldukları görülür. Peki, özellikle on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Doğu Akdeniz’de artan ticaret ve nüfus hareketlerinin birer odak noktası olan bu kentlerin, sahip oldukları benzer yapısal özellikler, yirminci yüzyıla kadarki süreçte nasıl bir gelişim ve değişim geçirmiştir? Bu soru çerçevesinde, söz konusu kentlere ilişkin çeşitli çalışmalar incelenerek, Doğu Akdeniz liman kentlerinin ortak yapısal özellikleri ve on dokuzuncu yüzyılda geçirdikleri benzerlik gösteren mekânsal değişim ele alınmıştır.

Urban Structure of the Eastern Mediterranean Port City in Nineteenth Century

The Mediterranean attracted researchers as a field of study due to its existence as the material space of reciprocal and regenerative relationships between human beings, their culture and nature, land and sea. The port cities in the Eastern Mediterranean region had been mostly discussed in relation to their economic relationships, owing to their geographic location, and to globalization processes. In this study, the spatial structure of the Eastern Mediterranean port cities in the nineteenth century is discussed. Accordingly hereby, the shaping of the urban structure of the Eastern Mediterranean port cities is discussed in the study with reference to the components of urban structure throughout different examples. Since most of the previous studies on Mediterranean port cities focus on their economical and social aspects, this study aims to contribute to these studies with a spatial perspective.

___

  • Abdel-Salam, H. (1995) “The historical evolution and present morphology of Alexandria, Egypt”, Planning Perspectives,10 (1995), 173-198.
  • Abulafia, D. (2012) Büyük Deniz Akdeniz’de İnsanlık Tarihi, (çev.) Gül Çağalı Güven, İstanbul: Alfa Tarih. (The Great Sea A Human History of the Mediterranean, 2011)
  • Akkaya, Y. (1998) “19. Yüzyılın Sonunda Selanik’te Sanayileşme ve Ücretli Emek”, Ekonomik Yaklaşım, Cilt 9, Sayı 31, 25-35.
  • Aktüre, S. (1978) 19. yüzyıl sonunda Anadolu kenti mekansal yapı çözümlemesi. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
  • Akyalçın Kaya, D. (2015) “Mustafa Arif Efendi’nin Selanik Yılları: XIX. Yüzyıl Osmanlı Taşrasında Burjuvazinin Oluşumuna Bir Örnek”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı I/2, 39-59.
  • Alpaslan, İ. (2012) “Osmanlı Dönemi İzmir’inde Milletlerin Sosyo-Ekonomik Konumlarındaki Değişimin Yerleşim Dokusuna Etkileri”, Aegean Geographical Journey, Vol. 21(2), 25-35.
  • Amiran, D., & Shahar, A. (1961) The Towns of Israel: The Principles of Their Urban Geography. Geographical Review, 51(3), 348-369.
  • Anastassiadou, M. (2014) Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri Selanik (1830-1912), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Arslan, İ. (2009) 19. Yüzyılda Balkanlarda Sosyo-Ekonomik İlişkiler: Drama Sancağı Örneği (1864-1913), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı.
  • Avcı, Y. (2015) “19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Filistin’in Limanı Yafa”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX / 2, 385-411.
  • Barak, O. (2009) “Scraping the surface: the techno-politics of modern streets in turn-of-twentieth-century Alexandria”, Mediterranean Historical Review, Vol. 24, No. 2, 187-205.
  • Barakat, L. B. (2004) “Beirut: A city with so many faces”. Dela, 21, 485-493.
  • Beyru, R. (2011) 19. yüzyılda İzmir kenti. İstanbul: Literatür.
  • Bilsel, C. (2000) “19. Yüzyılın İkinci Yarısında İzmir’de Büyük Ölçekli Kentsel Projeler ve Kent Mekanının Başkalaşımı”, İzmir: Ege Mimarlık, 2000/4, 34-37.
  • Bilsel, C. (2008) Modern bir Akdeniz metropolüne doğru. M. C. Smyrnelis, (Ed.), İzmir 1830-1930: Unutulmuş bir kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar içinde (143-160). İstanbul: İletişim.
  • Bilsel, C. (2009) “İzmir’de Cumhuriyet Dönemi Planlaması (1923-1965): 20. Yüzyıl Kentsel Mirası”, İzmir: Ege Mimarlık, 2009/4, 12-17.
  • Carmel, A. (2011) Ottoman Haifa-A History of Four Centuries Under Turkish Rule, I. B. Tauris, London, New York.
  • Çelik, Z. (2012) İmparatorluk, Mimari ve Kent Osmanlı-Fransız Karşılaşmaları (1830-1914), İstanbul: SALT.
  • Dimoglou, A (2003) Kent ve Yerel Yönetim: Volos Belediyesi Örneği, 1881- 1944, Volos: Yayımlanmamış doktora tezi (Yunanca). (Πολη Και Τοπικη Αυτοδιοικηση: Η Περιπτωση Του Δημου Παγασων (Βολου), 1881- 1944).
  • Dimoglou, A. ve Mourtzoukos, L. (2006) Volos then & now. Atina: Olkos.
  • Dingeç, E. (1998) 19. yüzyılın ikinci yarısında ve 20. yüzyılın başında Mersin’in ekonomik yapısı. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Driessen, H. (2005) Mediterranean port cities: cosmopolitanism reconsidered. History and Anthropology, 14 (1), 129-141.
  • Frangakis-Syrett, E. (2001) The making of an Ottoman port: The quay of Izmir in the nineteenth century. Journal of transport history 22, no. 1 içinde (23-46).
  • Georgelin, H. (2008) Smyrna’nın Sonu İzmir’de Kozmopolitizmden Milliyetçiliğe, İstanbul: Bir Zamanlar Yayıncılık.
  • Gounaris, B. C. (1994) Selanik. Ç. Keyder, Y. E. Özveren, D. Ouatert, (Ed.), Doğu Akdeniz liman kentleri (1800-1914) içinde (103-120). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Hassoun, J. (2006) “Yahudiler, Bir Karşıtlıklar Cemaati”, Geçici Bir Hoşgörü Modeli Cemaatler ve Kozmopolit Kimlik İskenderiye 1860-1960, R. Ilbert, I. Yannakakis, J. Hassoun (eds.), İstanbul: İletişim Yayınları, 47-64.
  • Hastaoglou-Martinidis, V. (1997) “A Mediterranean city in transition: Thessaloniki between the two World Wars”. The Scientific Journal FACTA Universitatis Series: Architecture and Civil Engineering, 1 (4), 493-507.
  • Hastaoglou-Martinidis, V. (2004) “Foundation and Evolution of the New City During the 19th Century”, Volos 1881-1955 The City and The People, DIKI, Volos, 43-60.
  • Hastaoglou-Martinidis, V. (2007) Volos portrait of the city from the 19th to today (Yunanca) (Βόλος, το πορτραίτο της πόλης, από τον 19ο αι. έως σήμερα). Volos: DIKI (Volos Tarihi Araştırma ve Dokumantasyon Merkezi) (Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου)
  • Hastaoglou-Martinidis, V. (2010) “The cartography of harbor construction in eastern Mediterranean cities: technical and urban modernization in the late nineteenth century”. M. Toksöz ve B. Kolluoğlu, (Ed.), Mapping out the Eastern Mediterranean: toward a cartography of cities of commerce, cities of the Mediterranean from the Ottomans to the present day içinde (78- 99). London, New York: I.B. Taurus.
  • Gül, M. (2013) Modern İstanbul’un doğuşu bir kentin dönüşümü ve modernizasyonu. İstanbul: Sel.
  • Ilbert, R.; Yannakakis, I.; Hassoun, J. (2006a) Geçici Bir Hoşgörü Modeli Cemaatler ve Kozmopolit Kimlik İskenderiye 1860-1960, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Ilbert, R. (2006b) “Dünyaya Açık Bir Akdeniz’in Simgesi”, Geçici Bir Hoşgörü Modeli: Cemaatler ve Kozmopolit Kimlik İskenderiye 1860-1960, Ilbert, R.; Yannakakis, I.; Hassoun, J. (yay. haz.), Dünya Şehirleri Dizisi 9, İstanbul: İletişim Yayınları, 9-15.
  • Ilbert, R. (2006c) “Bir Kentlilik Biçimi”, Geçici Bir Hoşgörü Modeli Cemaatler ve Kozmopolit Kimlik İskenderiye 1860-1960, R. Ilbert, I. Yannakakis, J. Hassoun (eds.), İstanbul: İletişim Yayınları, 19-44.
  • Karagiannakidou N. E.; Lykourinou K. (2005) Neapolis - Christoupolis - Kavala, Municipality of Kavala. (Yunanca) Καραγιαννακίδης, Ν. Ε.; Λυκουρίνος, K. (2005) Νεάπολις - Χριστούπολις - Καβάλα, Δήμος Καβάλας.
  • Keyder, Ç., Özveren, Y. E., Quatert, D. (1994) Osmanlı İmparatorluğu’nda liman kentleri bazı kuramsal ve tarihsel perspektifler. Ç. Keyder, Y. E. Özveren, D. Ouatert, (ed.), Doğu Akdeniz liman kentleri (1800-1914) içinde (121-155). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Kolay, A. (2011) İzmir-Kasaba ve Uzantısı Demiryolu Hatları (1863-1897), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
  • Kolluoğlu Kırlı, B. (2007) “Cityscapes and modernity: Smyrna morphing into İzmir”. A. Frangoudaki ve Ç. Keyder, (ed.), Ways to modernity in Greece and Turkey içinde (217-235). London: I.B.Tauris.
  • Kolodney, Z., Kallus, R. (2008) “From colonial to national landscape: Producing Haifa’s cityscape”. Planning Perspectives, 23, 323-348.
  • Kurmuş, O. (2012) Emperyalizmin Türkiye’ye girişi. (2. Baskı). İstanbul: Yordam.
  • Lalenis, K., Samourkasidou, E. (2013), “Wakfs In Kavala, Greece: A Legal, Political and Architectural Heritage Issue”, International Journal of Architectural Research (Archnet-IJAR), Volume 7(2), 206-220.
  • Leontidou, L. (2006) The Mediterranean city in transition: social change and urban development. New York: Cambridge University Press.
  • Malcolm, W. ve Frangakis-Syrett, E. (1992) The port of Patras in the second Ottoman Period. Economy, demography and settlements c.1700-1830. Revue du monde musulman et de la Méditerranée Année, 66, 1, 79-94.
  • MP (2014) Haritalar ve hatıralar 1813-1943. Patras: Patras Belediyesi. (Yunanca). (Χαρτών Μνήμες, Πάτρα 1831-1943, Δήμος Πατρέων, 2014.)
  • Nasr, J. ve Verdeil, E. (2008) The reconstructions of Beirut. S. K. Jayyusi, R. Holod, A. Petruccioli ve A. Raymond, (Ed.), The city in the Islamic world içinde (1116-1141). Leiden: Brill.
  • Özveren, Y. E. (1994) Beyrut. Keyder, Ç., Özveren Y. E., Ouatert D. (Ed.). Doğu Akdeniz liman kentleri (1800-1914) içinde (75-102), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Reyhan, C. (2008) Osmanlı’da kapitalizmin kökenleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Rentetzi, M. (2008) “Configuring Identities Through Industrial Architecture and Urban Planning: Greek Tobacco Warehouses in Late Nineteenth and Early Twentieth Century”, Science Studies, 21(1), 64-81.
  • Selvi Ünlü, T. (2007) 19. yüzyılda Mersin’in kentsel gelişimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi: Mersin.
  • Selvi Ünlü, T. (2016) “On dokuzuncu yüzyıldan yirminci yüzyıla doğu Akdeniz liman kentlerinde mekanın dönüşümü: Volos, Patras ve Mersin”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
  • Serçe, E. (2010) II. Meşrutiyet Döneminde İzmir, Değişen İzmir’i Anlamak, (der.) Yıldırım, D., Haspolat E., Ankara: Phoenix, 23-41.
  • Soffer, A. ve Stern, S. (1986) The Port City: A Sub-Group of the Middle-Esatern City Model. Ekistics, 316, 102-106.
  • Stergiopoulos, D. (2016) “Tobacco Cultivation and Trade in Kavalla and the Ottoman Financial Policy: A Case of Financial Growth in the Late Ottoman Empire”, Advances in Historical Studies, 5, 92-101.
  • Şen, L. (2001) “Merkez-Çevre İlişkilerinin Önemli Bir Dinamiği Olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulaştırma Sistemleri”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Kebikeç Yayınları, sayı: 11, Ankara, s.95, 96, s.s.124.
  • Tekeli, İ. (1985) “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kentsel Dönüşüm”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985, c.4, 878-890.
  • Trimi, K. (2006) “Yunanlılar: İskenderiye’nin ‘Parikia’sı”, Geçici Bir Hoşgörü Modeli Cemaatler ve Kozmopolit Kimlik İskenderiye 1860-1960, R. Ilbert, I. Yannakakis, J. Hassoun (eds.), İstanbul: İletişim Yayınları, 77-87.
  • Yenişehirlioğlu, F. ve Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyeleri (1995) Mersin Evleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
  • Yerolympos, A. (1996) Urban transformations in the Balkans (1820 - 1920): Aspects of Balkan town planning and the remaking of Thessaloniki. Thessaloniki: University Studio Press.
  • Yıldız, Ö.(2018) “Sea Trade in Kavala Harbour at the Beginning of 20th Century”, Tarih ve Günce, 1/3, 217-250.
  • Zandi-Sayek, S. (2012) Ottoman İzmir The Rise of a Port, 1840-1880, Minneapolis, London: University of Minnesota Press.
PLANLAMA-Cover
  • ISSN: 1300-7319
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Başlangıç: 1986
  • Yayıncı: TMMOB Şehir Plancıları Odası