Ali Cenap YOLOĞLU, Ahmet Öner KURT, Yasemin SARIKAYA LEVENT, Tolga LEVENT, Sinan BARUT, Servet KARACA, Serkan GÖKALP

Sağlık Eşitsizlikleri, DSÖ Yaşam Kalitesi Ölçeği Üzerinden Bir Değerlendirme: Mersin İli Mezitli İlçesi Örneği

Bu çalışmanın amacı Mersin ili Mezitli İlçesi genelinde Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeğini kullanarak sağlık eşitsizliklerinin ortaya çıkmasında etkili olan kırılma noktalarını ortaya koymaktır. 18 yaş ve üstündeki nüfusa mahalle bazında mahalle nüfusu, yaş grubu ve cinsiyet gözetilerek uygulan toplam 1083 anket sonucunda bedensel, psikolojik, sosyal ve çevresel alan puanları açısından bireyin mensup olduğu sosyal sınıfı belirleyen tüm değişkenlerin yaşam kalitesi ölçeği üzerinde tanımlayıcı etkisi olduğu gözlenmiştir. Buna karşın yaşanılan mahallenin yaşam kalitesi ölçeği üzerinde doğrudan bir etkisi yoktur. Ancak mahallelerin homojen alanlar olmadığı düşünüldüğünde, aynı mahalle içindeki mekânsal nitelik farklılaşmaları (sağlık hizmetlerine kolay erişim, yeterli yeşil alan varlığı, yeterli gölgelik alan varlığı) yaşam kalitesi alan puanlarını etkilemektedir. Buna ek olarak bazı konut kullanım kolaylıkları da (konutun mülkiyeti, konutta kullanılan ısınma biçimi, evdeki oda sayısı, evde kullanılan içme suyu kaynağı, konutu kullanma süresi) yaşam kalitesi alan puanları üzerinde fark yaratan bir etkiye sahiptir. Dolaysıyla bireyin sınıfsal konumu hem doğrudan hem de konutun kullanım kolaylıkları ve çevresel olanaklar gibi dolaylı yollardan yaşam kalitesi ölçeğini etkilemektedir.

Health Inequalities, an Evaluation through WHO Quality of Life Scale: the case of Mersin Province Mezitli District

The purpose of this study is to reveal the breaking points which are effective in the emergence of health inequalities by using the World Health Organization Quality of Life Scale in Mersin province, Mezitli District. As the result of 1083 questionnaires in total applied to the population aged 18 years and over by considering neighborhood population, age group and gender it was observed that all the variables determining the social class status of the individuals have a determinative effect on the quality of life scale in terms of physical, psychological, social and environmental field scores. On the other hand, there is no direct effect of neighborhoods on quality of life scales. However, when neighborhoods are not considered to be homogeneous areas, spatial quality differences within the same neighborhood (easy access to health care services, adequate green space availability, adequate sheltering assets) affect quality of life scores. In addition, some housing conveniences (ownership of the house, the type of heating used in the house, the number of rooms in the house, the source of drinking water at home, the duration of use of the house) have an influence on the quality of life scores. Thus, the individual’s class position influences the quality of life scores both directly and indirectly such as convenience of the home and environmental facilities.

PDF

___

Akalın. M.A. (2013) Yoksulluk değil eşitsizlik hasta ediyor. http://satobel.blogspot.com.tr/2013/12/yoksulluk-degil-esitsizlik-hasta-ediyor. html?spref=fb. erişim tarihi: 08.12.2017.
Antonovsky, A. (1996). The salutogenic model as a theory to guide health promotion. Health Promotion International, 11:11–18.
Ayaz. S.. Yaman Efe. Ş. ve Korukluoğlu. S. (2008) Jinekolojik kanserli hastaların algıladıkları sosyal destek düzeyleri ve etkileyen faktörler. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi. 28 (6). s:880-885.
Balcombe, R., Mackett, R., Paulley, N., Preston, J., Shires, J., Titheridge, H., ... and White, P. (2004). The demand for public transport: a practical guide.
Barton, H. (2009). Land use planning and health and well-being. Land Use Policy, 26, S115-S123.
Barton, H., Grant, M. and Guise, R. (2003) Shaping Neighbourhoods, A guide for health, sustainability and vitality, London: Spon Press.
Başaran. İ. (2008) Sağlıklı Kent Planlaması Açısından Isparta. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Baydur. H. (2010) İş Sağlığı ve Yaşam Kalitesi. 3.Ulusal Sağlıkta Yaşam Kalitesi Kongre Bildiri ve Sunum Kitabı. s: 82-4.
Belek. İ. (1998a) Algılanan sağlıkta sınıfsal ve sosyoekonomik eşitsizlikler: Antalya’da bir alan çalışması. Toplum ve Hekim. 13 (4). s:292-299.
Belek. İ. (1998b) Sınıf sağlık eşitsizlik. İstanbul: Sorun Yayınları.
Belek. İ. (1999a) Sınıflar; sağlık düzeyleri. sağlık hizmeti kullanımları ve yararlandıkları sağlık kurumları: Antalya’da iki bölge. yedi sınıf. Toplum ve Hekim. 14 (1). s:55-67.
Belek. İ. (1999b) Genel sağlık anketi ile ölçülen ruhsal sorunlar ve sosyo-demografik eşitsizlikler: Antalya’da bir alan araştırması. Türk Psikiyatri Dergisi. 10 (3). s:163-172.
Belek. İ. (2000) Antalya’nın iki mahallesinde sınıfsal sağlık eşitsizliklerinin değişimi: Bir izlem araştırması. Toplum ve Hekim. 15 (3). s:214-222.
Belek. İ. (2004) Sosyoekonomik Konumda ve Sağlıkta Sınıfsal Eşitsizlikler: Antalya’da Beş Yıllık Bir Araştırma. TTB: Ankara.
Belek. İ. ve Hamzaoğlu. O. (2000) Son yirmi yılda sağlıktaki değişim: 12 Eylül Rejiminin yarattığı olumsuzluklar. Toplum ve Hekim. 15 (4). s:265-277.
Bilir. N.. Özcebe. H.. Vaizoğlu. S.A.. Aslan. D.. Subaşı. N. ve Telatar. T.G. (2005) Van ilinde 15 yaş ve üzeri erkeklerde SF-36 ile yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi. 25. s:663-668.
Bird, W. (2004). Natural Fit: Can Green Space and Biodiversity Increase Levels of Physical Activity? Sandy, Royal Society for the Protection of Birds.
Bird, W. (2007) Natural Thinking: Investigating the Links Between the Natural Environment, Biodiversity and Mental Health. Sandy, Royal Society for the Protection of Birds.
Bjork, J., Albin, M., Jacobsson, H., Ardo, J., Wadro, J., Ostergrren, P.O., Skarback, E. (2008) Recreational values of the natural environment in relation to neighbourhood satisfaction, physical activity and well-being. Journal of Epidemiology and Community Health, 62(4):e2.
Brown, A.L., Khattak, A.J., and Rodriguez, D.A. (2008) Neighbourhood types, travel and body mass: a study of new urbanist and suburban neighbourhoods in the US. Urban Studies, 45(4), 963-988.
Brown, C. and Grant, M. (2005). Biodiversity and human health: what role for nature in healthy urban planning. Built Environment, 31(4):326-38.
Buzlu. S.. Bostancı. N.. Özbaş. D. ve Yılmaz. S. (2006) İstanbul’da bir sağlık ocağına başvuran kadınların genel sağlık anketine göre ruhsal durumlarının değerlendirilmesi. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi.15 (9). s:134-138.
Carmichael, L., Barton, H., Gray, S., and Lease, H. (2013). Health-integrated planning at the local level in England: Impediments and opportunities. Land Use Policy, 31, 259-266.
Croucher, K., Myers, L., Bretherton, J. (2008). Green space Scotland Research Report: The Links Between Green space and Health: A Critical Literature Review. Stirling, Green space.
Croucher, K., Myers, L., Jones, R., Ellaway, A. and Beck, S. (2007). Health and the Physical Characteristics of Urban Neighbourhoods: A Critical Literature Review, Final Report. Glasgow, Glasgow Centre for Population Health . Çan. G.. Çakırbay. H.. Topbaş. M.. Karkucak. M. ve Çapkın. E. (2007) Doğu Karadeniz Bölgesi’nde sigara içme prevalansı. Tüberküloz ve Toraks Dergisi. 55 (2). s:141-147.
Davis, A. (Ed.) (2002). A Physically Active Life Through Everyday Transport. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe.
Demiral. Y.. Soysal. A.. Kılıç. B.. Uçku. R.. Bilgin. A.C.. Karakuş. N. ve Ünal. B. (2007) İzmir Konak ilçesinde 20 yaş ve üzeri nüfusta sosyoekonomik göstergeler ve koroner kalp hastalığı etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 6 (1). s:27-40.
Duhl, L.J., Sanchez, A.K., and WHO (1999) Healthy cities and the city planning process: a background document on links between health and urban planning (No. EUR/ICP/CHDV 03 04 03). Copenhagen: WHO Regional Office for Europe.
Ellaway, A., Macintyre, S. and Bonnefoy, X. (2005). Graffiti, greenery, and obesity in adults: secondary analysis of European cross-sectional survey. British Medical Journal, 331:611-2.
Erengin. K.H. ve Dedeoğlu. N. (1997) Sağlığı ölçmenin kolay bir yolu: Algılanan sağlık. Toplum ve Hekim. 12 (77). s:11-16.
Erengin. K.H. ve Dedeoğlu. N. (1998a) Sağlıkta eşitsizliğin gösterilmesi. Toplum ve Hekim. 13 (2). s:105-109.
Erengin. K.H. ve Dedeoğlu. N. (1998b) Sağlıkta eşitsizlik: Antalya kent merkezinde 15 yaş ve üzeri kişilerde morbiditede farklılıklar. Toplum ve Hekim. 13 (2). s:140-143.
Ergin. I. ve Hassoy. H. (2011) Bebek ölümlülüğünde eşitsizlikler: Dünya ve Türkiye’deki duruma dair bir değerlendirme. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları Dergisi. 1 (3). s:98-104.
Ergül. Ş. (2005) Yoksulluk sağlık ilişkisi ve hemşirelik yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 8 (2). s:95-104.
Ertem. M. (1999) Göç ve bulaşıcı hastalıklar. Toplum ve Hekim. 14 (3). s:224- 228.
Foster, S. and Giles-Corti, B. (2008). The built environment, neighbourhood, crime and constrained physical activity: An exploration of inconsistent findings. Preventative Medicine, 47:241-51.
Frank, L., Kavage, S., and Litman, T. (2006) Promoting Public Health through Smart Growth – Building Healthier Communities Through Transportation and Land Use Policies and Practices. Vancouver, Smart Growth BC.
Green Space Scotland (2008). Health Impact Assessment of Green space: A guide. Health Scotland, Green space Scotland, Scottish Natural Heritage and Institute of Occupational Medicine.
Guite, H.F., Clark, C. and Ackrill, G. (2006). The impact of the physical and urban environment on mental well-being. Public Health, 120:1117-26.
Hacıalioğlu. N.. Güraksın. A. ve İnandı. T. (1999) Gümüşhane ili Torul merkez sağlık ocağı bölgesi 30 yaş ve üzeri nüfusta hipertansiyon prevalansı ve ilgili etmenler. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi. 19 (4). s:200-208.
Halpern, D. (1995) Mental health and the built environment, London; Taylor and Francis
Hamzaoğlu. O. (2004) Yoksulların sağlığı ne durumda. etken ne, sorun nasıl çözülür? Toplum ve Hekim. 19 (1). s:54-57.
Hamzaoğlu. O. (2007) Sağlıkta eşitsizlikler ve kullanılan ölçütler. Toplum ve Hekim. 21 (1). s:73-78.
Harlan, S.L., Brazela, A.J., Prashada, L., Stefanov, W. and Larsenc, L. (2006). Neighborhood microclimates and vulnerability to heat stress. Social Science and Medicine, 63(11):2847-63.
Hatun. Ş.. Etiler. N. ve Gönüllü E. (2003) Yoksulluk ve çocuklar üzerine etkileri. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi. 46. s:251-260.
Horowitz, K. and McKay, M. (2005) Community violence and urban families: Experienced, effect and directions for intervention. American Journal of Orthopsychiatry, 75:356-68.
İnandı. T. (1999) Sağlık hakkı ve eşitsizlikler. Toplum ve Hekim. 14 (5). s:357- 361.
İpekyüz. N. (1996) Güneydoğuda iç göç tartışmaları ve sağlık boyutu. Toplum ve Hekim. 11 (74). s:56-60.
Kelleci. M.. Aştı. N. ve Küçük. L. (2003) Bir sağlık ocağına başvuran kadınların genel sağlık anketine göre ruhsal durumları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi. 7 (2). s:11-14.
Kickbusch, I. (2003) The contribution of the World Health Organization to a new public health and health promotion. American Journal of Public Health, 93:383-8.
Kocabaş. A. (2014) Küresel ve ulusal akciğer sağlığına en büyük tehdit sağlıkta eşitsizlik. Toraks Bülteni. Haziran. s:9-14.
Koçoğlu. D. ve Akın. B. (2009) Sosyoekonomik eşitsizliklerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve yaşam kalitesi ile ilişkisi. DEÜ Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi. 2 (4). s:145-154.
Krzyzanowski, M., Kuna-Dibbert, B. and Schneider, J. (eds) (2005) Health Effects of Transport-Related Air Pollution. Copenhagen, WHO European Office.
Kuo, F.E. (2001) Coping with poverty: Impacts of environment and attention in the inner city. Environment and Behaviour, 33:5-34.
Kurt, A.Ö. vd. (2017) Evaluation of Relations between Housing Conditions and Health: The Case of Mezitli District, International Congress of Health and Environment Abstract Book, p: 252.
Lavin, T., Higgins, C., Metcalfe, O. and Jordan, A. (2006). Health Effects of the Built Environment: A Review. Dublin, Belfast, The Institute of Public Health in Ireland.
Lee, C. and Moudon, A. (2008) Neighbourhood design and physical activity Building Research and Information 36 (5), pp395-411.
Marmot M. ve Wilkinson R.G. (2009) Sağlığın Sosyal Belirleyicileri (Çeviri editörleri: İlker Kayı ve Yeşim Yasin), İstanbul: İnsev Yayınları (1. Basım).
Marmot, M. (2004). The Status Syndrome: How Social Standing Affects Our Health and Longevity. London, Bloomsbury Publishing.
Mitchell, R. and Popham, F. (2008) Effect of exposure to natural environment on health inequalities and observational population study. Lancet 372, 1655–1660.
Nesanır. N. ve Eser. E. (2010) Türkiye’de sağlık alanında kullanılmak üzere bir sosyoekonomik indeks denemesi. TAF Preventive Medicine Bulletin. 9 (4). s:277-288.
Nesanır. N.. Düzkalır. H.. Göktolga. G.. Ekin. F.. Ersin. C. ve Eser. E. (2005) Manisa ilinde bir sağlık ocağı bölgesinde sağlıkta eşitsizlikler. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi.14 (10). s:221-228.
Newton, J. (2007). Well-being and the natural environment: A brief overview of the evidence. Online: Sustainable Development Commission.
NICE (2008) Promoting and Creating Built or Natural Environments that Encourage and Support Physical Activity. NICE Public Health Guidance 8. London, National Institute of Clinical Excellence
Özdemir. H. ve Rezaki. M. (2007) Depresyon saptanmasında genel sağlık anketi. Türk Psikiyatri Dergisi. 18 (1). s:13-21.
Özpınar. E. (2016) Bebek ölüm hızı Türkiye genelinde azalıyorken neden Suriyeli nüfusun fazla olduğu yerlerde artıyor?. TEPAV Mayıs-2016 N201616 Değerlendirme Notu. s:1-7.
Polat. G. ve İçağasıoğlu Çoban. A. (2015) 21. YY’da sağlıkta eşitsizlikler ve eşitsizliğin aşılmasında sosyal hizmetlerin rolü. Toplum ve Sosyal Hizmet. 26 (1). s:177-189.
Pretty, J., Griffin, M., Peacock, J., Hine, R., Sellens, M. and South, N. (2005). Countryside for Health and Well-being: The Physical and Mental Health Benefits of Green Exercise. England, Countryside Recreation Network.
Racioppi, F., Eriksson, L., Tingvall, C., Villaveces, A. (2004). Preventing Road Traffic Injury. A Public Health Perspective for Europe. World Health Organization Regional Office for Europe.
Rao, M., Prasad, S., Adshead, F. and Tissera, H. (2007). The Built Environment and Health. The Lancet, 13.09.
RCEP (2007). The Urban Environment, Royal Commission on Environmental Pollution. London, The Stationery Office.
Selçuk Tosun. A. ve Akça. G. (2014) Konya kent merkezinde sosyoekonomik özellikleri farklı olan bölgelerde yaşayan bireylerin sosyal destek ve ruhsal sağlık durumlarını etkileye faktörler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 17 (4). s:207-215.
Sözmen. M.K. (2010) Halk Sağlığı’nda Yaşam Kalitesi; Etkinlik-Eşitlik Ödünleşim Problemi. 3.Ulusal Sağlıkta Yaşam Kalitesi Kongre Bildiri ve Sunum Kitabı. s: 81.
Stafford, M., Chandola, T. and Marmot, M. (2007). Association between fear of crime and mental health and physical functioning. American Journal of Public Health, 97:2076-81.
Şimşek. H. ve Kılıç B. (2012) Sağlıkta eşitsizliklerle ilgili temel kavramlar. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi. 10 (2). s:116-127.
Şimşek. H.G.. Günay. T. ve Uçku. R. (2010) Sosyal eşitsizliklerin koroner kalp hastalığı risk etmenlerine etkisi: İzmir’de topluma dayalı kesitsel bir çalışma. Anadolu Kardiyoloji Dergisi. 10. s:193-201.
Taşkın. Ş. ve Atak. N. (2004) Bebek ve çocuk ölümlerinin değerlendirilmesi: Türkiye nüfus ve sağlık araştırması 1993-1998. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. 57 (1). s:1-12.
Topçu. S. ve Beşer. A. (2006) Göç ve sağlık. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 10 (3). s:37-42.
Türkkan. A. (2009) İşe bağlı kas-iskelet sistemi hastalıkları ve sosyoekonomik eşitsizlikler. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 35 (2). s:101-106.
Tüzün. H.. Aycan. S. ve İlhan. M.N. (2014) Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. Toplum ve Hekim. 29 (2). s:91-104.
Ünal. B. ve Demiral Y. (2004) Sosyoekonomik durum ve koroner kalp hastalığı ilişkisi. Anadolu Kardiyoloji Dergisi. 4 (4). s:306-308.
Whitehead, M. and Dahlgren, G. (1991) What can be done about inequalities in health? The Lancet, 338:1059-63.
Whitehead. M. (2001) Eşitlik ve Sağlık: Kavram ve İlkeler. TTB: Ankara. Whitley, R. and Prince, M. (2005) Fear of crime and mental health in inner-city London, United Kingdom. Social Science Med, 61:1678-88.
WHO (1986) Ottawa Charter for Health Promotion. http://www.euro.who. int/__data/assets/pdf_file/0004/129532/Ottawa_Charter.pdf. erişim tarihi 13.12.2017.
WHO (1997) City planning for health and sustainable development.
WHO (2002). The World Health Report 2002 – Reducing Risks, Promoting Healthy Life. Geneva, World Health Organization.
WHO (2007). Quantifying Burden of Disease from Environmental Noise: Second Technical Meeting Report. Bern, Switzerland.
WHO (2008a). International Public Health Symposium on Environment and Health Research, Science for Policy, Policy for Science: Bridging the Gap, Madrid, Spain, 20-22 October 2008. WHO Regional Office for Europe.
WHO (2008b). Our Cities, Our Health, Our Future. Acting on Social Determinants for Health Equity in Urban Areas.
WHO (2009). Zagreb Declaration for Healthy Cities: Health and Health Equity in All Local Policies. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe.
WHO (2010) Urban planning, environment and health: from evidence to policy action.
WHO (2013) Phase VI (2014–2018) of the WHO European Healthy Cities Network: goals and requirements. http://www.euro.who.int/__data/ assets/pdf_file/0017/244403/Phase-VI-20142018-of-the-WHOEuropean-Healthy-Cities-Network-goals-and-requirements-Eng.pdf,.
Wilcox, P., Quisberry, N. ve Jones, S. (2003) The built environment and community crime risk interpretation. Journal of Research in Crime and Delinquency, 40:322-45.
Yardım. M.S. ve Özcebe. H. (2010) Ankara ili Çankaya ilçesinde 25 yaş ve üzeri nüfusun sağlık düzeyinde sosyoekonomik farklılıklar. Ege Tıp Dergisi. 49 (1). s:19-30.
Zaybak. A. ve Fadıloğlu. Ç. (2004) Üniversite öğrencilerinin sağlığı geliştirme davranışı ve bu davranışı etkileyen etmenlerin belirlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi. 20 (1). s:77-95.