Konya Kentsel Alanının Büyümesinde Kentsel Saçaklanma ve Nedenleri

Kentsel saçaklanma, 1950'lerden sonra dünyadaki pek çok kentte görülen bir büyüme biçimi olarak literatürde yer almaktadır. Kentlerin çevresine doğru düşük yoğunlukta, sıçramalı bir kentsel büyüme biçimi olarak tariflenen saçaklanma, kentsel alanın etkin kullanılmamasına ve çevresel sorunlara neden olmaktadır. Saçaklanmanın ortaya çıkmasında artan nüfus en önemli sebebi oluştursa da diğer etmenler de en az nüfus artışı kadar önem arz etmektedir. Genel olarak kabul gören sebepler, tüm dünyadaki kentlerin saçaklanma sürecindeki dinamikleri açıklamaya niyet etmektedir. Ancak ülkelerin kendi içlerinde siyasal, yasal, kültürel yapıları, gelişmişlik düzeyleri hatta kentleşme dinamikleri kentsel saçaklanma sürecinde farklı etkiler oluşturmaktadır. Dolayısıyla her ülke için saçaklanmanın ortaya çıkmasında etkili olan etmenlerin değerlendirilmesi, sürecin anlaşılması ve çözüm önerilerinin geliştirilebilmesi adına hayati öneme sahiptir. Bu çalışmanın amacı, kentsel saçaklanmayla ilgili literatürde yer alan genel etmenleri ele almakla birlikte Türkiye’de saçaklanmayı ortaya çıkaran dinamikleri ve Konya kenti özelinde saçaklanmaya neden olan etmenleri ortaya koymaktır. Konunun saha araştırması için kentsel saçaklanmanın belirgin biçimde yaşandığı Konya kenti seçilmiş ve uydu fotoğraflarından faydalanarak kentin makroformunun yıllar içerisindeki değişimi analiz edilmiş, ayrıca imar planları incelenerek planlama aracılığıyla kentin gelişimi üzerindeki etkileri de tespit edilmeye çalışılmıştır. Küresel anlamda tüm kentleri etkileyen etmenlerin yanında Türkiye’de 1980’lerden sonra dünya ekonomisine eklemlenme ve liberal politikalar nedeniyle kentlerde büyük değişimler meydana gelmiştir. Konya 1940’lardan itibaren planlı gelişen kentlerden biri olarak, konut ve planlama politikaları anlamında önemli kazanımlara sahip olmuştur. Son yıllarda ise kamu ve özel sermaye yatırımları kentin gelişiminde önemli bir rol oynamış ve Konya’ya özgü ‘planlamanın kontrolünde’ gerçekleşen saçaklanmayı ortaya çıkarmıştır

Urban Sprawl and its Reasons in the Growth Process of Konya Urban Area

Urban sprawl takes place in the literature as a form of growth seen in almost all cities in the world after 1950s. Urban sprawl, which is defined as a low density, leapfrog development towards the periphery of cities, causes ineffective use of urban space and environmental problems. Although increasing population is the most important reason of urban sprawl, other factors are as important as population growth. Generally accepted reasons intend to explain dynamics of sprawl. However, the political, legal, cultural structures, level of development and even urbanization dynamics of the countries have different effects on the urban sprawl process. Therefore, evaluating the factors causes of the sprawl for each country is vital for understanding the process and developing solutions. The aim of this study, in addition to addressing the factors in the literature related to urban sprawl, is to evaluate sprawling dynamics in Turkey and to reveal the factors that cause sprawling in the city of Konya. In the field research, the city of Konya was selected and the changes in the macroform of the city over the years were analyzed using satellite photographs. In addition, the effects of planning on the development of the city were tried to identify by examining city plans. Along with the factors affecting all cities globally, Turkey also has experienced major changes in cities due to its incorporation into the world economy after 1980s and liberal policies. Konya, as one of the cities that expands in a planned manner since the 1940s, has had important implementations in terms of housing/planning policies. In recent years, public and private capital investments have played important role and caused a type of sprawl specific to Konya which took place under the 'control of planning'.

___

  • Abar, H., Karaaslan, A. (2013). Konut Talep Edenlerin Özellikleriyle Talep Edilen Konutun Özellikleri Arasındaki İlişkinin Çoklu Uyum Analizi Yöntemi İle İncelenmesi: Atatürk Üniversitesi Personel Örneği, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, cilt:27, sayı:3. Akkoyunlu Ertan, K., 2004. 20. Yüzyıl Kent Ütopyaları. Çağdaş Yerel Yönetimler, 13(3), 5-21.
  • Akseki, H. (2011). Kentsel Yayılmanın Tarım Arazileri Üzerindeki Etkisi: Konya Kenti Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
  • Angel, S., Sheppard, S.C., Civco, D. (2005). The Dynamics of Global Urban Expansion, Transport and Urban Development Department The World Bank, Washingdon D.C.
  • Anonim (1992). Konya İli Arazi Varlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Arbury, J. (2005). From Urban Sprawl To Compact City: an analysis of urban growth management in Auckland, Citeseer, University of Auckland.
  • Atakan, G. (2018). 2000'ler Türkiye'sinde 'Mekan-Mesken' Kavramlarının 'Değer' Kavramı Üzerinden Sorgulanması: Kuramsal Bir İnceleme, Grid, vol 1, no 1, s.52.
  • Balaban, O. (2011). İnşaat Sektörü Neyin Lokomotifi, Birikim Dergisi, 270, s.19-26.
  • Barnes, K. B., Morgan III, J. M., Roberge, M. C. ve Lowe, S. (2001). Sprawl Development: Its Patterns, Consequences, And Measurement, Towson University, Towson, 1-24.
  • Baydar, F., Baydar, L. (1954). Konya İmar Planı İzah Raporu, Ankara.
  • Berry, B. (2008). Urbanization (Urban Ecology An International Perspective on the Interaction Between Humans and Nature), Online ISBN, 978- 970.
  • Brueckner, J. K. (2000). Urban Sprawl: Diagnosis And Remedies, International Regional Science Review, 23 (2), 160-171.
  • Bruegmann, R. (2006). Sprawl: A Compact History, University of Chicago press, p.28-64.
  • Buğra, A. (2000). Devlet Piyasa Karşıtlığının Ötesinde İhtiyaçlar Ve Tüketim Üzerine Yazılar, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Cobbinah, P.B., Amoako, C.(2012), Urban Sprawl and the Loss of Peri-Urban Land in Kumasi, Ghana, International Journal of Social and Human Sciences (6), 388-397.
  • Couch, C., Leontidou, L., Arnstberg, K. (2009). Urban sprawl in Europe: landscapes, land-use change & policy / edited by Chris Couch, Lila Leontidou, and Gerhard Petschel-Held. 2009. Wiley& Blackwell Pub.
  • Chin, N. (2002). Unearthing The Roots Of Urban Sprawl: a critical analysis of form, Function and Methodology, 1467-1298.
  • Ewing, R., Pendall, R. ve Chen, D. (2002). Measuring Sprawl And İts İmpact: The character and consequences of metropolitan expansion, Washington, DC: Smart Growth America.
  • Fishmann, R. (2002). 20. Yy'da Kent Ütopyaları- Ebenezer Howard, Frank Lloyd Wright, Le Corbusier. Duru B.,Alkan A. (Ed), 20. Yüzyıl Kenti, İmge yayınları, s. 107-126.
  • Frumkin, H., Frank, L. ve Jackson, R. J. (2004). Urban Sprawl And Public Health: Designing, planning, and building for healthy communities, Island Press, p.1-34.
  • Galster, G. ve diğ. (2001). Wrestling Sprawl to the Ground: Defining and Measuring an Elusive Concept, Housing Policy Debate, Vol: 12/4, 681- 718.
  • Gillham, O. (2002). The Limitless City: a primer on the urban sprawl debate, Island Press, p.3-45.
  • Howard, E. (1902). Garden Cities of Tomorrow, Sonnenschein&co. Y, London.
  • Kaba, E. (2008). Konut Alma Kararlarını Etkileyen Faktörler ve Alıcı Profilini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kangalak, İ., Işık, Ş. (2007). Kentleşmenin Yeni Ekonomik Boyutları, Ege Coğrafya Dergisi, 16 (2007), 17-35.
  • Karataş, N. (2007). İzmir’deki Şehirsel Saçaklanma Eğilimlerinin Torbalı- Ayrancılar’da Arazi Sahipliliği El Değişim Süreçlerine Etkileri, TMMOB Şehir Plancıları Odası Planlama Dergisi, 2, 3-10.
  • Kaygalak, İ., (2006). İzmir'de Karşıyaka-Çiğli Aksının Kentsel Gelişim Süreci Ve Bu Gelişimi Etkileyen Faktörler, Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi, SBE.
  • Keleş, R. (1996). Kentleşme Politikası, Ankara: İmge, s: 224-228. Konya Büyükşehir Belediyesi, 2018, ‘Başkan Akyürek Konya ve Ülke Gündemini Değerlendirdi’ https://konya.bel.tr/haberbasin.php?haberID=6226 &hDurum=METIN Kömürcüoğlu, A., Konya İmar Planı İzah Raporu, 1946.
  • Le Corbusier, C.E.J. (1987). A contemporary city, from the city of tomorrow and its planning. New York: Dover.
  • Ludlow, D. (2006). Urban Sprawl İn Europe: The ignored challenge.
  • McIntyre, N. E., Knowles-Yánez, K. ve Hope, D. (2008). Urban Ecology As An İnterdisciplinary Field: differences in the use of “urban” between the social and natural sciences, In: Urban ecology, Eds: Springer, p. 49-65.
  • Milanovic, N.P., Korycka, M.G., Rink D. (2009). Sprawl in the Post-Socialist City: The Changing Economic and Institutional Context and European Cities, Ed: Couch, C., Leontidou, L., Arnstberg, K. Urban sprawl in Europe: landscapes, land-use change & policy / edited by Chris Couch, Lila Leontidou, and Gerhard Petschel-Held. 2009. Wiley& Blackwell Pub.
  • Nechyba, T. and Walsh, R.P. (2004). Urban Sprawl. Journal of Economic Perspectives— Volume 18 (4): 177–200.
  • OECD (2018). Rethinking Urban Sprawl: Moving Towards Sustainable Cities, OECD Publishing, Paris.
  • Oueslati, W., Alvanides, S., Garrod, G. (2015). Determinants of Urban Sprawl in European Cities, Urban Studies, vol. 52(9), 1594-1614.
  • Öncel, H. (2019). Mekanın Tasarımı ve Kullanımına Bağlı Olarak Kentsel Yayılmayı Etkileyen Unsurlar: Konya Kenti Örneği, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi/Fen Bilimleri Ens., Konya.
  • Pendall, R., (1999). Do land-use controls cause sprawl?, Environment and Planning B: Planning and Design, 26 (4), 555-571.
  • Powell, R., 2007, Urban Sprawl in Reno-Sparks, Washoe County, Nevada, University of Nevada, Reno.
  • Sılaydın Aydın, M.B., Kahraman, E.D. (2019). Kompakt Kent Ölçütlerinden Biri Olan Yoğunluk Tespiti ve Değerlendirmesi: Türkiye Kentleri (İl Merkezleri) Örneği, Planlama Dergisi 29(2): 171-193.
  • Soule, D. C. (2006). Defining And Managing Sprawl, Urban Sprawl: a comprehensive reference guide, 3-11.
  • Squires, G. D. (2002). Urban Sprawl And The Uneven Development Of Metropolitan America, Urban sprawl: Causes, consequences, and policy responses, 1-22.
  • Taşçı, Y. (1983). Konya 2000 Çevre Düzeni Planı Açıklama Raporu, Taşçı Mimarlık/Planlama Atölyesi, Ankara.
  • Taşçı, Y., 1999, Konya 2020 Nazım planı revizyon açıklama raporu, Taşçı Mimarlık/Planlama Atölyesi, Ankara.
  • Taşçı, Y., Berksan, H. (1967). Konya İmar Müsabakası İzah Notu, Ankara.
  • Tekeli, İ. (2013). Türkiye’nin Kentleşme Deneyiminden Öğrenebileceklerimiz. TEPAV y. 5-21.
  • Tercan, B. (2018). 1948’den Bugüne İmar Afları, Mimarlık Dergisi, sayı 403, s: 20-26.
  • Wei, Y.D., Ewing, R. (2018). Urban Expansion, Sprawl and Inequality, Landscape and Urban Planning, 177 (2018), 259-265.
  • Weitz, J. ve Moore, T., 1998, Development inside urban growth boundaries: Oregon's empirical evidence of contiguous urban form, Journal of the American Planning Association, 64 (4), 424-440.
  • Wright, F.L. (1932). The Disappearing City, University of Michigan, New York.
  • Yaşar, C. G. (2010). Politics of Urban Sprawl: The Case of Ankara, METU, The Graduate School of Social Science.
  • Yenice, S. (2005). Kentsel Planlama Sürecinde Konya Kent Formunun Gelişimi Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
  • Yenice, S. (2012). Konya Kentinin Planlama Tarihi ve Mekansal Gelişimi, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitü Dergisi, 28(4): 343-350.
  • Yüksel, Ü. D. (2012). Antikçağdan Günümüze Kent Ütopyaları, Kent Ütopyaları, İdeal kent, sayı:5.