RUMİYE ŞEYHİ MAHMUD URMEVÎ’NİN EVLATLARINA AİT TEMLİKNÂME SÛRETİ

Diyarbakır’da Urmevîliğin kurucusu Aziz Mahmud Urmevî’nin, IV. Murad ile olan yakın bağı Revan Fethi’ne katılmasıyla gerçekleşmiştir. Ancak bu bağ zaman içerisinde zayıflamaya başlamıştır. Urmevî’nin gün geçtikçe artan şöhreti ve diğer çeşitli nedenler şeyhin, IV. Murad tarafından idam edilmesine sebep olmuştur. Urmevî’nin İdamının ardından IV. Murad, Diyarbakır’a bağlı Kabi karyesini şeyhin evlatlarına temlik etmiştir. Mülkiyete devlete, tasarrufu evlatlarına ait olan Kabi Karyesi serbestiyet üzere temlik edilmiştir. Karye bu şekilde temlik edildiğinden dolayı sayım ve müdahale yapılmamaktaydı. Mutlak mülkiyetin belgesi olan temliknâmede tüm tasarruf hakları yer almaktaydı. İşte bu çalışmanın sıklet merkezini IV. Murad tarafından, Aziz Mahmud Urmevî’nin evlatlarına mülk olarak verilen Kabi karyesinin temliknâme sûreti oluşturmaktadır. Söz konusu çalışmada Osmanlı Arşivi’nde yer alan temliknâme sûreti, Şer‘iyye Sicilleri, Atik Şikâyet Defteri ile dönemin kronikleri, seyahatnâmeleri ve diğer yazılı telif eserlerden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mahmud Urmevî, IV. Murad, Diyarbakır, Kabi, temliknâme.

THE LETTER OF CONVEYANCE BELONGING TO THE SONS OF SHEIKH OF RUMIE MAHMUD URMEVI

The establishment of Urmeviyye in Diyarbakır attributed to the founder, Aziz Mahmud Urmevi, whose close association with Sultan Murat 4th realized through his involvement in the conquest of Revan. However, this association gradually waned over time. Urmevi's burgeoning reputation and various other factors ultimately led to the execution of the sheikh at the hands of Sultan Murat 4th. Subsequent to Urmevi's execution, Sultan Murat bestowed the village of Kabi, situated within the jurisdiction of Diyarbakır, upon the progeny of the sheikh. The Kabi village, which had governmental ownership while being under the administration of the sheikh's offspring, was granted as an unrestricted freehold. Consequently, the village remained exempt from enumeration and interference. The deed of grant, serving as a testament to absolute ownership, encompassed all rights of disposal. Thus, this research centers around the replica of the deed of grant for the Kabi village, given as an estate to the descendants of Aziz Mahmud Urmevi by Sultan Murat 4th. In this study, the replica of the deed of grant sourced from the Ottoman Archives, alongside the records of the Islamic courts (Şer'iyye Sicilleri), the Ancient Complaints Register (Atik Şikâyet Defteri), contemporary chronicles, travel accounts, and other written works, has been benefited.

Keywords:

Mahmud Urmevî, IV. Murad, Diyarbakır, Kabi, temliknâme.,

PDF

___

Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Asafî Atik Şikâyet Defterleri (BOA. A. {DVNS. ŞKT. d.) 64, s. 583, h. 3.
Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Asafî Atik Şikâyet Defterleri (BOA. A. {DVNS. ŞKT. d.), 66, s. 210, h. 1.
Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Asafî Atik Şikâyet Defterleri (BOA. A. {DVNS. ŞKT. d.),147, s. 132, h. 459.
Osmanlı Arşivi, Bâbıâli Evrak Odası (BOA. BEO.), 1659-124374.
Osmanlı Arşivi, Bâbıâli Evrak Odası (BOA. BEO.), 4258-319294.
Osmanlı Arşivi, Cevdet Evkaf (BOA. C. EV.), 283-14421.
Osmanlı Arşivi, Cevdet Evkaf (BOA. C. EV.), 553-27946.
Osmanlı Arşivi, Cevdet Maarif (BOA. C. MF.), 109-5410.
Osmanlı Arşivi, Cevdet Maarif (BOA. C. MF.), 49-2405.
Osmanlı Arşivi, Dahiliye İrade (BOA. DH. İD.), 23-16.
Osmanlı Arşivi, Hattı Hümayun (BOA. HAT.), 1629-71.
Osmanlı Arşivi, Meclis-i Vala (BOA. MVL.), 650-7.
Osmanlı Arşivi, Meşihat Şer‘iyye Sicili Defterleri Diyarbekir (BOA. MŞH. ŞSC. d.) 3746, 352, s. 33, h. 73.
Osmanlı Arşivi, Meşihat Şer‘iyye Sicili Defterleri Diyarbekir (BOA. MŞH. ŞSC. d.) 3804, 607, s. 7, 8, h. 14, 15.
Osmanlı Arşivi, Meşihat Şer‘iyye Sicili Defterleri Diyarbekir (BOA. MŞH. ŞSC. d.) 3804, 607, s. 9, h. 16.
Osmanlı Arşivi, Şura-yı Devlet (BOA. ŞD.), 308-60.
Osmanlı Arşivi, Şura-yı Devlet (BOA. ŞD.), 431-44.
Osmanlı Arşivi, Şura-yı Devlet (BOA. ŞD.), 471-4.
Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (BOA. TS. MA. e.), 779-24.
Abou-El-Haj, R. A. (2000). Modern Devletin Doğası (16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu), (Çev: O. Özel ve C. Şahin), İmge Kitabevi, Ankara.
Algar, H. (2006). “Nakşibendiyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.32, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 335-342.
Alkış, A. (2015). “XII. Ve XVII. Asırlar Arasında Diyarbakır’da Tasavvuf Kültürü”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 7/13, 15-32.
Altınışık, K. (2006). Nakşîbendî-i Atîk Dergâhı ve Açıkbaş Mahmud Efendi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Aslan, N. (2017). 17. Yüzyılda Diyarbakır’da Tasavvufî Hayat, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.
Aybakan, B. (2011). “Temlik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.40, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 428-430.
Aydın, S. (2022). “Tarımcı İmparatorlukların Toprak Tasarruf Modelleri Açısından Yurtluk-Ocaklık Statüsü Nasıl Yorumlanabilir?”, Osmanlı Devleti’nde Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar, (Haz: E. Çiftçi, V. Gürhan ve M. R. Ekinci), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1-46.
Barkan, Ö. L. (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I. İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, 2, 279-386.
Barkan, Ö. L. (1941). “Türk İslâm Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller: İmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Vakıfların Hususiyeti”, İÜHFM, 7/4, 906-942.
Başarır, Ö. (2019). “Bir Vakıf Arazisinin Mülkiyet Sorunu Üzerinden Osmanlı Taşrasına Dair Bazı Tespitler (XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı-XX. Yüzyılın İlk Çeyreği)”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), 12/38, 525-545.
Beysanoğlu, Ş. (2003). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi (Akkoyunlular’dan Cumhuriyete Kadar), C.2, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Yayınları, Ankara.
Bruinessen, M. V. ve Boeschoten, H. (2003). Evliya Çelebi Diyarbekir’de, İletişim Yayınları, İstanbul.
Bülbül, M. (2020). Osmanlı İmparatorluğu’nda Tekke ve Zaviyeler: Diyarbakır Hasan Padişah (Balıklı) Tekkesi Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum.
Cankurt, H. (2015). Seyyid Hasan Rızâyî El-Aksarâyî, T.C. Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yayınları, Aksaray.
Çalı, A. (2009). “Akıncı Beyi Evrenos Bey’e Ait Mülknâme”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, 20, 59-76.
Çatak, A. ve Vural, A. (2015). “Seyyid Ali Harpûdî ve Risâle-i Beyân-ı Tarîk-i Nakşibendî Adlı Eseri-Tahlil ve Tercüme-“, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu, 125-144.
Devellioğlu, F. (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara.
Ekinci, A. ve Asoğlu, İ. (2018). “Karaköprü Kariyesinin Şazeli Şeyh Ali Dede’ye Temlikine Dair Ferman”, Osmanlı Urfası, C.2, (Ed: A. Ekinci), Urfa Okulu Yayınları, Şanlıurfa, 189-195.
Erdoğan, K. (1988). “Seyyid Aziz Mahmud Urmevî, Urmevîlik ve Bilinmeyen Bir Eseri: Baba Kelâmı”, Bir Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9/10, 211-225.
Evliyâ Çelebi. (2010). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Kitap: 4, C.1, (Haz: S. A. Kahraman ve Y. Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Gencer, F. (2011). “Merkezileşme Politikaları Sürecinde Yurtluk-Ocaklık Sisteminin Değişimi”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 30/49, 75-96.
Günkut, B. (1936). Diyarbekir Tarihi, Diyarbekir Basımevi, Diyarbakır.
Hammer, J. V. (1998). Büyük Osmanlı Tarihi, C.9, (Çev: M. A. Bey), (Haz: M. Çevik ve E. Kılıç), Emir Yayıncılık, İstanbul.
Haspolat, K. (2013). “Diyarbakır’ın Manevi Envanteri”, II. Uluslararası Nebiler, Sahabiler, Azizler, Krallar Kenti Diyarbakır Sempozyumu, Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, Diyarbakır, 57-145.
İnalcık, H. (1996). “Filori”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 13, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 106-107.
İnalcık, H. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi-I (1300-1600), (Çev: H. Berktay), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
İpşirli, M. (2011). “Temliknâme”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.40, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 430-431.
Kâtib Çelebi. (2016). Fezleke II, (Haz: Z. Aycibin), Çamlıca Yayınları, İstanbul. Kenanoğlu, M. M. (2020). “Mülk”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.31. Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 539-540.
Koçi Bey. (2018). Koçi Bey Risâlesi, (Haz: Y. Kurt), Akçağ Yayınları, Ankara.
Konyar, B. (1936). Diyarbekir Yıllığı III., Ulus Basımevi, Ankara.
Korkusuz, M. Ş. (2019). Aziz Mahmud Urmevi ve Urmeviliğin Diyarbekir Kolu, Toprak Kitap, İstanbul.
Müstakîmzâde Süleymân Sa’deddîn. (2019). Şerh-i İbârât, (Haz. E. Karagöz), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
Naîmâ Mustafa Efendi. (1968). Naîmâ Târihi, C.3, (Çev: Z. Danışman), Bahar Matbaası, İstanbul.
Öcalan, H. B. (2008). “Açıkbaş Mahmud Efendi ve Risale-i Nurbahşiyyesi”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9/15, 363-378.
Öngören, R. (2012). Osmanlılar’da Tasavvuf -Anadolu’da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl)-, İz Yayıncılık, İstanbul.
Öz, M. (2019). “Gelenekçi Osmanlı Islahat Düşüncesinde Temlikler ve Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, 80. Yıl Özel Sayısı, 103-113.
Özgüdenli, O. G. (2012). “Urmiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.42, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 179-180.
Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Peçevî İbrahim Efendi (H. 1283). Peçevî Târîhi, C.2, Matbaa-i Amire. Şemseddin Sami. (2010). Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul.
Thornton, T. (2010). Bir İngiliz Tacirin İzlenimleriyle Osmanlıda Siyaset, Toplum, Din, Yönetim (1793-1807), (Çev: E. Ertürk), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Tosun, N. (2018). “Nakşibendiyye” Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, (Ed: S. Ceyhan), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 611-692.
Uzunçarşılı, İ. H. (1939). “Osmanlı Hükûmdârı Çelebi Mehmed Tarafından Verilmiş bir Temliknâme ve Sasa Bey Âilesi “, Belleten, 3/11-12, 389-422.
Yıldırım, İ. (2014). “Urmevî’nin Tezkire-i Hazret-i Baba Adlı Eserinde Hilye-i Şerîf”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3/4, 75-94.
Yılmazçelik, İ. (2019). Osmanlı Döneminde Diyarbakır Üzerine Bazı Tespitler ve Diyarbakır Şer’iyye Sicilleri (Katalog ve Fihristleri), Hiperyayın, İstanbul.
Yılmazçelik, İ. (2012). “XIX. Yüzyılda Osmanlı Taşra Teşkilatının Önemli Merkezlerinden Biri Olan Diyarbakır’da Bazı Görevlilerle İlgili Tespitler”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 31/31, 225-242.
Yılmaz, N. (2007). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (Sufiler, Devlet ve Ulemâ), Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
Yücel, Y. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar -Kitâb-i Müstetâb- Kitabu Mesâlihi’l Müslimîn ve Menâfi‘i’l-Mü’minîn- Hırzü’l-Mülûk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.