Savaş ve bölgesel ekonomi: İran savaşlarında Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu

Savaşlarla ekonomiler arasında çok yakın bir ilişki olduğu bilinmektedir. Savaşın getirdiği olağanüstü harcamaların yükünü bütün ülke çeker. Ancak, özellikle savaşın cereyan ettiği bölge, bu tesiri daha yakından hisseder. Bununla birlikte, bazan savaşlar, bir takım yeni fırsatların da doğmasına vesile olur. Özellikle savaşla alakalı sektörlerde bir genişleme meydana gelir. Dolayısıyla bu sektörlerde hizmet veren esnaf ve sanayiciler, savaş dönemlerinde daha fazla iş hacmine ulaşırlar. Bu çalışmada, 17. yüzyıl başlarındaki İran seferlerinin Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgelerine olan olumlu katkılarından sadece bir sektörde meydana gelen genişleme üzerinde durulmuştur. İstanbul ve Rumeli’den Trabzon’a gönderilen harp malzemesi ve zahirenin Erzurum’a nakli, bölgede bulunan mükâri esnafının yoğun bir faaliyet içerisine girmesine sebep olmuştur. Nakliye organizasyonu içerinde yer alan mükâri esnafının sayıları, kazaları, taşıdıkları yük mikdarları, nakliye ücretleri ve zahire sevkiyatının ne kadar bir nüfusun geçimine katkıda bulunduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu faaliyetlerin etkilediği yan sektörlere de işaret edilmiştir.

War and regional economy: Eastern Black Sea and East Anatolia during the Iranian wars

It’s known that there is a rigid relation between wars and economies. The burden of expenditures coming from wars are carried by all country. However some wars causes emerging of new opportunities. Especially sectors related with war are boomed. Therefore tradesmen and industrialists servicing in these sectors achieve more business capacity in the war times. In this paper only one sectors is talked about the positive contributions of Iran campaign at the beginning of the XVII. century into the Eastern Anatolia and Eastern Black Sea. Tranportation of war material and grain sent by Istanbul and Rumeli to Trabzon and then Erzurum increased sharply activities of mükâri tradesmen. Numbers, districts, portion of burden, wages of transportation of mükâri tradesman, the contribution of from grain transportation into incomings of people are tried to express. Subsidiary sectors impacted by tranportation are also referred.

PDF

___

a. Arşiv Kaynakları:

1- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme nr. 43.

2-BOA, Mühimme nr. 78.

3- BOA, MAD, nr. 2011.

4- BOA, MAD nr. 2508.

5- BOA, MAD, nr. 3260.

6-BOA, MAD, nr. 2030.

7- BOA, Kamil Kepeci, nr. 1902.

8- BOA, BEO Sadaret Defterleri, nr. 435.

b. Basılı Kaynaklar:

1- Kâtip Çelebi, Cihân-nümâ, İstanbul 1245.

2- Topçular Katibi Abdülkādir (Kadrî) Efendi Tarihi (metin ve tahlil), I, (hz.: Ziya Yılmazer), Ankara 2003.

c. Araştırma ve İncelemeler:

1- Aydüz, Salim, Tophâne-i Amire ve Top Döküm Teknolojisi, Ankara 2006.

2- Ertaş, M. Yaşar, Sultanın Ordusu, İstanbul 2007.

3- Eyice, Semâvi, “Baruthâne”, DİA, V, İstanbul 1992.

4- Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 2000.

5- Güçer, Lütfü, XVI-XVII asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul 1964.

6- İşbilir, Ömer, XVII. yy. Başlarında Şark Seferlerinin İaşe, İkmal ve Lojistik Meseleleri (İ.Ü., S. B. E. Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1997.

7- İşbilir, Ömer, “Erzurum, Diyarbakır ve Van Kaleleri Mühimmatına Dair”, İslam Öncesinden Çağdaş Türk Dünyasına Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu’na Armağan (ed.: Hayrunnisa Alan vd.), İstanbul 2008.

8- Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri (1578-1612), İstanbul 1993.

9- Murphey, Rhoads, The Functioning Of The Ottoman Army Under Murad IV (1623- 1639/1032- 1049), Chicago, Illinois 1979.

10- Murphey, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1570 (çev.: M. Tanju Akad) Ankara 2007.

11- Ortaylı, İlber, “Devenin Taşıma Maliyeti Eğrisi Üzerine Bir Deneme”, Osmanlı’da Değişim ve Anayasal Rejim Sorunu, Seçme Eserler II, İstanbul 2008.

12- Perjés, Géza, Mohaç Meydan Muharebesi (Şerif Baştav tanıtması), Ankara 1998.