Kırım savaşı’nın (1853-1856) finansmanı ve buna dair bir defterin değerlendirmesi

Kırım Savaşı (1853-1856) öncesinde zor durumda olan Osmanlı hazinesi, savaşın başlaması ile iyice bunalıma girdi. Savaş hazırlıkları için acilen paraya ihtiyaç vardı. Bu paranın nereden bulunacağı ve harcamaların nasıl karşılanacağı hususu hükümeti oldukça zor durumda bıraktı. Yapılan toplantılar sonunda, Galata tüccarlarından borç alınması, halktan yardım toplanması, memurların maaşlarının birkaç ay ödenmemesi gibi iç borçlanma yoluna gidilmesi düşünüldü. Ancak iç borç yoluyla elde edilecek paranın da savaşın finansmanına yetmeyeceği ortaya çıkınca ilk defa olarak dış borç alınmasına karar verildi. Savaş sürecince, savaşın finansmanı için Avrupa piyasalarından, iki defa dış borç alındı. Savaşın finansmanında sadece dış borç yoluyla elde edilen para değil, en yüksek dereceli devlet memurlarından başlamak üzere en alt kademedeki devlet memurlarına kadar herkesin gücü nispetinde yaptığı yardımlardan elde edilen paralar kullanılmıştır. Yapılan para yardımlarının net olarak bilinebilmesi için de bir defter düzenlenmiştir. Biz bu çalışmamızda, Kırım Savaşı’nın finansmanı hakkında bilgiler verdikten sonra memur ve halk yardımlarını gösteren bu defterin içeriği hakkında değerlendirmelerde bulunacağız.

The examination of a defter on financing the crimean war (1853-1856)

The Ottoman treasury, which was in a difficult situation prior to the Crimean War of 1853–1856, was in financial crisis with the start of the War. There was an urgent need of money for war preparations. The government was fairly stranded by the questions of where to find money and how the expenditures would be compensated. As a result of several meetings, internal borrowings by means Galata dealers, collecting donations from the people and not paying government salaries for a few months were planned. However, it became evident that even internal funds would not be enough to finance the war, and thus, for external borrowing was determined for the first time in history. During the war, external borrowings from the European market were realized twice in addition to the collection of emergency money from all ranks of civil servants. A register was composed to keep a detailed record of the emergency money contributions. This paper will deal with this registry, which recorded all the contribution made by civil servants and the general public, following information about the Crimean War’s finance.

PDF

___

A-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

BOA., Sadaret, Amedi Kalemi Belgeleri (A. AMD.): dos. 50, ves. 66; dos. 50, ves. 76; dos. 40, ves. 84; dos. 48, ves. 22; dos. 49, ves. 90; dos. 50, ves. 7; dos. 62, ves. 30; dos. 71, ves. 20; dos. 71, ves. 21; dos. 71, ves. 54.

BOA., Sadaret, Divan-ı Hümayun Name-i Hümayun Kalemi, dos. 12, ves. 129.

BOA., Sadaret, Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi Belgeleri, dos. 80, ves. 75.

BOA., Sadaret, Mektubî Kalemi Umum Vilayet Belgeleri (A. MKT. UM.): dos. 167, ves. 74; dos. 213, ves. 84.

BOA., Ayniyat Defteri (AYN.d.), no: 618.

BOA., Cevdet, Askeriye, no: 15744.

BOA., Hariciye Nezareti, Mektubî Kalemi Belgeleri (HR. MKT.): dos. 78, göm. 51, lef: 1, 3, 4.

BOA., Hariciye Nezareti, Siyasi Kısım Belgeleri (HR. SYS.): no: 1188, göm. 13, lef: 154; göm. 13, lef: 89.

BOA., Hariciye Nezareti, Tercüme Odası, no: 52/78.

BOA., İrade, Dahiliye (İ DH.), no: 16025; 16032; 17751; 18483; 18775; 18893; 19101; 21588; 23202.

BOA., İrade, Hariciye (İ. HR.), no: 5039, lef: 1, 2; 5273; 5273, lef: 1 ve lef: 3; 5283; 5283, lef: 1; 5290; 5309; 5309, lef: 2; 5328, lef: 1; 5348, lef: 13; 5348, lef: 18; 5452; 5466, lef: 21; 5466, lef: 22; 5466, lef: 9; 5529, lef: 1; 5529, lef: 2; 5569; 5596; 6055; 6356, lef: 2.

BOA., İrade, Meclis-i Mahsus (İ. MMS.), no: 17; 76; 162; 167; 234.

BOA., İrade, Meclis-i Vala (İ. MVL.), no: 11303; 14682.

BOA., Name-i Hümayun Defteri (NMH.d.), no: 12.

B-Gazeteler

Ceride-i Havadis (CH.), nr. 636; 648, 650, 651, 654, 657, 658, 660, 688, 723, 778.

Takvim-i Vekâyi (TV.), def’a: 496, 503, 504, 505, 508, 509, 514.

The Times, no:22123.

C-Yazma Eser

Karakoç Sarkis, Külliyât-ı Kavânîn, no: 2825.

D-Yayınlanmış Eserler

“Kırım cânibinde bulunan asâkir-i hazret-i mülûkânenin muhâfaza-i vücûdları zımnında vükelâ-yı fihâm-ı Saltanat-ı Seniyye ve memûrîn-i ve sâire taraflarından aynen takdim kılınan ve bedel olarak virilib komisyonu cânibinden i’mâl ittirilen hırkalar ile kezâlik zevât-ı müşâr ve mûmaileyhim taraflarından i’tâ olunan ve komisyon-ı mezkûr ma’rifetiyle mübâya’ kılınan eşyâ-yı sâirenin ve küsûr-ı mevcûd-ı sandık olub bundan böyle lüzûmuna göre sarf olunacak mebâliğin defteridir.”, (y.y./t.y.).

Baumgart, Winfried ed.)., Akten zur Geschichte des Krimkriegs (AGKK), Serie III, band II, München: Oldenbourg, 2006.

Muâhedât Mecmuası, Cilt: IV, TTK, Ankara 2008.

Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı (1853-1856), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın no: 84, Ankara 2006.

E-Araştırma ve İnceleme Eserleri

AÇBA, Sait, Osmanlı Devleti’nin Dış Borçlanması, Ankara 2004.

Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir (1-12), (Yayınlayan: Cavid Baysun), TTK, Ankara 1991.

Ahmed Lütfi Efendi, Vak’a-nüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, Cilt: IX, (Yayınlayan: M. Münir Aktepe), İstanbul 1984.

AKAR, Şevket K.-Al, Hüseyin, Osmanlı Dış Borçları ve Gözetim Komisyonlar 1854-1856, İstanbul 2003.

AKTEPE, M. Münir, “Dünkü Fransızlar ve Blak Bey ve Oğlu: M Alexandre Blacque ve Edouard Blacque”, İÜEF Tarih Dergisi (Fatih Sultan Mehmed’e Hatıra Sayısı), Sayı: 33, (Mart 1980-81), İstanbul 1982, s.255-270.

AKYILDIZ, Ali, “Osmanlı Devleti’nin Kırım Savaşı’nın Finansmanı: İç ve Dış Borçlanmalar”, Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856), İ.Ü.E.F., Tarih Araştırma Merkezi (Bildiriler, 22-23 Mayıs 2006), İstanbul 2007, s.11-18.

ANDERSON, Olive, “Great Britain and The Beginnings of The Ottoman Public Debt 1854-55”, The Historical Journal, Vol. VII, No: I, (1964), s.47-63.

BADEM, Candan, The Ottomans and The Crimean War (1853-1856), Doktora Tezi, İstanbul 2007.

BELİN, M., Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi, Ankara (Şubat) 1999.

BLAİSDELL, Donald C., Düyûn-ı Umûmiye (Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa Mali Denetimi), (Türkçesi: Ali İhsan Dalgıç), İstanbul 2008.

ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara 1997.

DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt: 4, TTK, Ankara 1955.

DE KAY, James Ellswort, 1831-1832 Türkiye’sinden Görünümler, (Çev. Serpil Atamaz Hazar), Ankara 2009.

HORNBY, Lady, Kırım Savaşı Sırasında İstanbul, (Çeviri: Kerem Işık), İstanbul 2007.

KAZGAN, Haydar, Galata Bankerleri, Cilt: I, (2. baskı), Ankara 2005.

KILIÇ, Musa, Osmanlı Hariciyesinde Gayrimüslimler (1836-1876), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yakınçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara 2009.

KUNERALP, Sinan, “Bir Osmanlı Diplomatı Kostaki Musurus Paşa (1807-1891)”, Belleten, Cilt: XXXIV, Sayı: 135, s.421-435.

LEWİS, B., “Duyun-ı Umumiye”, EI2., vol. II, s.677.

LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK, Ankara 2000.

MİNİBAŞ, Türkel, “İlk Kez Kırım Savaşı için Borçlanıldı-Dış Borçla 140 Yıl”, Ekonomik Forum, İstanbul 1994, s.68-69.

MORDTMANN, Andreas David, İstanbul ve Yeni Osmanlılar, (Çev. Gertraude Songu- Haberman; Önsöz: Erol Eyüpazarcı), İstanbul 1999.

MOREL, Eugéne, Türkiye ve Reformları, (Çeviren: S. Belli), Ütopya, (2. baskı), Ankara 2000.

ÖNSOY, Rıfat, Mali Tutsaklığa Giden Yol Osmanlı Borçları (1854-1914), Ankara 1999.

ÖZCAN, Besim, Kırım Savaşı’nda Mali Durum ve Teb’anın Harb Siyaseti (1853-1856), Erzurum 1997. Parvus Efendi (Alexander Israel Helphand), Türkiye'nin Mali Tutsaklığı, (Derleyen: Muammer Sencer), İstanbul 1977.

Salih Hayri, Kırım Zafernâmesi-Hayrâbât, (Hazırlayan: Necat Birinci), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1988.

SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul 1986.

SLADE, S. Adulphus [Müşavirpaşa], Türkiye ve Kırım Harbi, (Çev. Ali Rıza Seyfi), Askeri Matbaa, İstanbul 1943.

SUVLA, Refii Şükrü, “Tanzimat Devrinde İstikrazlar”, Tanzimat I, MEB, İstanbul 1999, s.263-288.

ŞAFAK, Nurdan, Bir Tanzimat Diplomatı Kostaki Musurus Paşa (1807-1891), Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat (İslam Tarihi ve Sanatları) Anabilim Dalı, İstanbul 2006.

TOUMARKİNE, Alexandre, “Kırım Savaşı Sırasında Osmanlı’da Hayırseverlik, Filantropi ve Vatansever Bağışlar”, Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856), İÜEF Tarih Araştırma Merkezi (Bildiriler, 22-23 Mayıs 2006), İstanbul 2007, s.45-52.

VELAY, A. Du, Türkiye Maliye Tarihi, (Derleyen: Maliye Tetkik Kurulu), Ankara 1978.

YERASİMOS, Stefanos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye (Tanzimattan I. Dünya Savaşına), Cilt: II,İstanbul 1977.