Osmanlı taşrasında yeniçerilerin varlığı ve askerlik dışı faaliyetleri

Klasik dönemde Osmanlı Devleti’nde yeniçeriler; kapıkulu ocaklarının piyade sınıfında görevli, üç ayda bir ulûfe adıyla ücret alan, savaşa her an hazır olan ve İstanbul’da oturan seçkin askerlerdir. İstanbul dışında da az sayıda yeniçeri tâifesi taşradaki şehir merkezlerinde bulunan kalelerde muhafız olarak görevlendirilmişlerdir. Ancak 1559 yılında yaşanan Şehzâde Bâyezid vakası sonrasında, çeşitli nedenlerle taşraya yerleştirilen yeniçeri sayısında artış yaşanmıştır. Bu süreçten itibaren taşrada şehir halkı ile kaynaşarak evlilikler yapan, ticaret ve esnaflıkla uğraşan, kırsal alanlarda tarımsal üretimle meşgul olan ve çeşitli eminlikleri tasarruf eden yeniçeriler, askerlik dışı faaliyetleri benimsemişlerdir. Devletten aldıkları maaş ve vergi muafiyetleri de düşünüldüğünde, yeniçeriler taşrada sıradan reâyâya göre oldukça avantajlı konuma gelmişlerdir. Bu makalede, Osmanlı taşrasında var olan yeniçeri askerlerinin görevleri, görev dışı davranışları ve taşrada uğraştıkları iş alanları, yaşanan örnekleriyle incelemeye alınmaktadır.

The presence of janissaries in ottoman provincial cities and their non-military activit

The Ottoman Janissaries in the Classical period were elite soldiers who were in the infantry class of guilds of the sultan’s household troop, received quarterly wages called ulufe, resided in Istanbul and were always ready for war. A number of janissary crews were appointed as fort guards in province town centers out of Istanbul. However, after the Shehzade Bâyezid incident in 1559, there was an increase in the number of janissary deployed to provinces for various reasons. In this period, janissaries adopted activities different from their usual occupation by becoming friendly with the people, marrying, getting involved in trade and crafts, husbandry in rural areas and disposing various bailees. When their wages received from the Empire and tax exemption is taken into account, it appears that janissaries occupied a very privileged position compared to others in the provinces. This article will focus on the duties and non-military activities of the janissaries in Ottoman provinces.

PDF

___

A- Arşiv Belgeleri

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul.

a. Cevdet Tasnifi (C.):

Adliye (ADL.): nr. 281, 833, 3626, 3896.

Askeriye (AS.): nr. 8925, 13061, 13537, 18082, 18637, 19221, 20574, 24459, 26412, 26685, 31787, 32391, 33254, 42881, 45635, 49343, 50289, 52644, 52738, 53759. Belediye (BLD.): nr. 531, 1451, 3378, 3887, 5563.

Dahiliye (DH.): nr. 4863, 17226.

Darphane (DRB.): nr. 2754.

Maliye (ML.): nr. 6247, 7747, 8709, 13313, 13322, 22960, 29136.

Saray (SM.): nr. 2632.

Zabtiye (ZB.): nr. 377, 595, 623, 2248, 3290, 4307, 4490.

b. İbnü’l-Emin Tasnifi (İE.):

Adliye (ADL.): nr. 13.

Askeriye (AS.): nr. 8231.

Bursa Şer’iye Sicilleri (BŞS.), Ankara Milli Kütüphane, Yazmalar Bölümü. A-129, A-145, A-155, A-174, B-14, B-15, B-20, B-25, B-30, B-55, B-75, B-164, B-168.

B- Kitap ve Makaleler

ABDUL RAHMAN, Abdul Rahim ve Nagata, Yuzo, “The Iltizam System in Egypt and Turkey”, Journal of Asian and African Studies, 14, 1977, ss.169-194.

ÁGOSTON, Gábor, Barut, Top ve Tüfek: Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, Çev: Tanju Akad, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.

AKDAĞ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Cem Yayınevi, İstanbul 1995.

AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi (1453-1559), Cilt 2, Cem Yayınevi, İstanbul 1995.

AKSAN, Virginia H. “Whatever Happened to the Janissaries? Mobilization for the 1768-1774 Russo-Ottoman War”, War In History, 5, 1998, ss.23-36.

BARKAN, Ömer Lütfi, “Tımar”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 12/1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Eskişehir 1997, ss.286-333.

BİLGİN, Arif, Osmanlı Taşrasında Bir Maliye Kurumu Bursa Hassa Harç Eminliği, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2006.

BEŞİRLİ, Mehmet, Orta Karadeniz Kentleri Tarihi I, Tokat (1771-1853), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yayınları, Tokat 2005.

CEZAR, Mustafa, Osmanlı Tarihinde Levendler, Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, İstanbul 1965.

ÇAKIR, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.

ÇINAR, Hüseyin, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Ayıntâb (Antep) Şehrinde Bir Güç Unsuru Olarak Yeniçeriler”, Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu, Editör: Yusuf Küçükdağ, Gaziantep Valiliği Yayınları, Gaziantep 2000, ss.97-110.

EMECEN, Feridun M., Osmanlı Klasik Çağında Savaş, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.

ERGENÇ, Özer, “XVIII. Yüzyıl Başlarında Edirne’nin Demografik Durumu Hakkında Bazı Bilgiler”, IX. Türk Tarih Kongresi (Bildiriler), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989, ss.1415-1424.

ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara 1995.

ERGİN, Osman Nuri, Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, II. Cilt, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 1995.

FAROQHİ, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994.

FAROQHİ, Suraiya, “Krizler ve Değişim 1590-1699”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, ed. H. İnalcık - D. Quataert, Cilt 2, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004, ss.543-757.

FODOR, Pál, “Bir Nasihat-name Olarak Kavanin-i Yeniçeriyan”, Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi:Tebliğler III, 23-28 Eylül 1985, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1986, ss.217-224.

GENÇ, Mehmet, “Ottoman Industry in the Eighteenth Century: General Framework, Characteristics, and Main Trends”, Manufacturing in the Ottoman Empire and Turkey, 1500-1950, Ed. Donald Quataert, SUNY Press, Albany 1994, ss.59-86.

GOODWİN, Godfrey, Yeniçeriler, Çev: Derin Türkömer, Doğan Kitapçılık, İstanbul 2001.

GRANT, Jonathan A., “Rethinking the Ottoman “Decline”: Military Technology Diffusion in the Ottoman Empire, Fifteenth to Eighteenth Centuries”, Journal of World History, X/1, 1999, ss.179-201.

İLGÜREL, Mücteba, “Yeniçeriler”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 13, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Eskişehir 1997, ss.385-395.

İNALCIK, Halil, “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600- 1700, Archivum Ottomanicum, VI, 1980, ss.283-337.

İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, Cilt 1, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.

İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu, Klasik Çağ (1300-1600), Çev: R. Sezer, 4. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.

İNALCIK, Halil - Arı, Bülent, “Türk-İslam-Osmanlı Şehirciliği ve Halil İnalcık’ın Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3, Sayı 6, 2005, ss.27-56.

KAFADAR, Cemal, “Yeniçeri-Esnaf Relations: Solidarity and Conflict”, M.A. Thesis, McGill University, Montreal 1981.

Kavânîn-i Yeniçeriyân-ı Dergâh-ı Âlî, Atatürk Kitaplığı Belediye Yazmaları, O.97.

Koçi Bey, Koçi Bey Risâlesi, Yayına Haz: Yılmaz Kurt, Ecdad Yayınları, Ankara 1994.

KRAUSE, Keith, Arms and the State: Patterns of Military Production and Trade Cambridge University Press, Cambridge 1992.

LEVY, Avigdor, “Military Reform and the Problem of Centralization in the Ottoman Empire in the Eighteenth Century”, Middle Eastern Studies, Cilt 18, Sayı 3, 1982, ss.227-249.

MCGOWAN, Bruce, “Âyanlar Çağı 1699-1812”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, ed. H. İnalcık - D. Quataert, Cilt 2, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004, ss.759-884.

MURPHEY, Rhoads, Kanûn-nâme-i Sultâni li `Azîz Efendi. Aziz Efendi’s Book of Sultanic Laws and Regulations: An Agenda for Reform by a Seventeenth-Century Ottoman Statesman, Harvard University Press, Cambridge 1985.

MURPHEY, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, Çev: M. Tanju Akad, Homer Kitabevi, İstanbul 2007.

Mustafa Âli, Nâdirü’l-Mehârib, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, No.1290.

Mustafa Nuri Paşa, Netâyicü’l-vukû’ât, Cild-i Evvel, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1294.

OLSON, Robert, “The Esnaf and the Patrona Halil Rebellion of 1730: A Realignment in Ottoman Politics?” Journal of the Economic and Social History of the Orient, 20, 1976, ss.329-344.

OLSON, Robert, “Jews, Janissaries, Esnaf and the Revolt of 1740 in Istanbul,” Journal of the Economic and Social History of the Orient, 22, 1978, ss.185-207.

Peçevî İbrahim Efendi, Tarîh-i Peçevî, El Yazması, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Demirbaş No: AETrh109.

QUATAERT, Donald, “Janissaries, Artisans and the Question of Ottoman Decline, 1730-1826”, Workers, Peasants and Economic Change in the Ottoman Empire, 1730– 1914, ed., Donald Quataert, The Isis Press, İstanbul 1993, ss.197-203.

QUATAERT, Donald, “19. Yüzyıla Genel Bakış, Islahatlar Devri 1812-1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, ed. H. İnalcık - D. Quataert, Cilt 2, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004, ss.885-1051.

RAYMOND, André, Yeniçerilerin Kahiresi, Abdurrahman Kethüda Zamanında Bir Osmanlı Kentinin Yükselişi, Çev: Alp Tümertekin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.

SUNAR, Mehmet Mert, “Cauldron of Dissent: A Study of the Janissary Corps, 1807- 1826”, Thesis (Ph. D.), State University of New York at Binghamton, Department of History, 2006.

TURAN, Şerafettin, Kanuni’nin oğlu Şehzade Bayezid Vak‘ası, Ankara Üniveritesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1961.

ULUÇAY, M. Çağatay, XVII. Asırda Saruhan ’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, CHP Manisa Halkevi Yayınları, İstanbul 1944.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları, Cilt I ve II, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.

ÜSTÜN, Kadir, “Rethinking Vaka-i Hayriye (The Auspicious Event): Elimination of the Janissaries on the Path to Modernization”, Master Thesis, The Institute of Economics and Social Sciences of Bilkent University, Ankara 2002.

YÜCEL, Yaşar, Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar, Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara 1988.