ZAFER GÖLEN

YUGOSLAVYA’DA YAYIMLANAN TÜRKÇE DERGİLERDE “OSMANLI” İMGESİ

Eski Yugoslavya topraklarının önemli bir bölümü 1878 yılında ve geri kalan bölümü ise 1912 gibi çok geç bir tarihte Türk idaresinden çıkmıştır. Tabii olarak bu topraklar önemli sayıda Türk ve Müslümanı barındırıyordu. Bu kitlenin önemli bir bölümü özellikle 1878 Berlin Kongresi ve 1912 Balkan Savaşları sonrasında Anadolu’ya göç etmek zorunda kaldı. Buna rağmen yüz binlerce Türk ve Müslüman bölgede yaşamaya devam etti. II. Dünya Savaşı sonrasında Yugoslavya kurulunca Türkler de kendi hak ve hukuklarını koruma, kültürlerini yaşatma adına birtakım faaliyetlere giriştiler. Ne var ki gerek krallık gerekse Yugoslavya deneyimi sırasında devletin baskın unsuru Sırplardı. Bu yüzden Türk ve Müslümanlar için hayat Yugoslavya döneminde de kolay olmadı. Baskılar ve Anadolu’ya yönelik göçler kesintisiz devam etti. Yugoslavya’da yaşamaya devam eden Türkler olumsuzluk ve baskılara rağmen kendi dil ve kültürlerini korumak için yoğun bir yayın faaliyeti yürüttüler. Türkçe basın çoğu zaman sosyalist iktidara yakın durmak eleştirisine maruz kalsa da çok önemli bir işlev sürdürdü. 1944 yılında Birlik gazetesinin çıkarılmasıyla başlayan Türkçe yayın macerasının en önemli ayağını, Sırplar ve diğer güney Slav halkları tarafından öcü olarak görülen Osmanlı ve Türk imgesinin yazılarda nasıl işleneceği oluşturdu. Bu sebeple 1965’te yayın hayatına başlayan eski Yugoslavya topraklarındaki en uzun soluklu Türkçe dergi olan Sesler, 1973’te yayına başlayan Çevren ve ardından Doğru Yol/Esin’de yazılar kaleme alan yazarlar, Osmanlı geçmişi konusunda oldukça dikkatli davranmak zorunda kaldılar. Bu makalede adı geçen dergilerde Osmanlı Devleti ile ilgili yayımlanan makaleler taranarak, içerik analizleri yapılmış ve Osmanlı geçmişinin okuyucuya ne şekilde aktarıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

The “Ottoman” Image in Turkish Journals Published in Yugoslavia

As it is known, a significant of former Yugoslavian part lands were released from Turkish administration quite lately in 1878 or 1912. Naturally, these lands sheltered a significant number of Turks and Muslims. Although an important part of this population had to migrate to Anatolia especially after 1878 Berlin Congress and 1912 Balkan Wars, hundreds of thousands of Turks and Muslims still continued to live in the region.When Yugoslavia was established after the World War II, Turks were involved with a number of activities to protect their rights and laws and to keep their culture alive. However, Serbians were the dominant elements of the state during both the kingdom and the Yugoslavia experience. For this reason, life for Turks and Muslims was not easy in Yugoslavian period . Oppressions and migrations to Anatolia continued uninterrupted. The Turks, who continued to live in Yugoslavia, carried out an intensive press activity to protect their own language and culture despite all oppressions. The Turkish press has maintained a very important function, although it is often criticized for standing close to the socialist government. The most important step of the Turkish press adventure, which began with the publication of the Birlik Newspaper in 1944, was how the Ottoman and Turkish imagery, which was seen as a bogeyman by the Serbs and other southern Slavic people, would be processed in the articles. For this reason,the writers penning in Sesler, the longest -running Turkish magazine in the former Yugoslavian lands which was first published in 1965, and Çevren, first published in 1973, and then Doğru Yol/Esin had to be very careful about Ottoman history. In this paper, the articles about Ottoman State are scanned in afore mentioned magazines , their contents are analyzed and how the Ottoman past was transmitted to the reader is established.

PDF

___

Alangu, Tahir, “Balkan Ulusları İle Türkiye Arasında Karşılıklı Folklor İlişkileri Üzerinde Bir Deneme”, Sesler, Yıl V, Sayı 48, Üsküp 1970, s. 51-9.
Asimov, Mücahit, “Kosova Salnamelerinde Yazıldığına Göre Kosova Vilayetindeki Mektepler”, Çevren, Yıl VIII, Sayı 30, Priştine 1981, s. 27-37.
Banyeviç, Mirko, “Çetko Mırvoş Söylentisi”, Sesler, Yıl II, Sayı 7, Haziran 1966, s. 48-50.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, nr: 030.0.18.01.01.029.47.8; 030.0.18.01.02.75.49.017; 030.18.01.02.294.11.18.
Baymak, Ethem, “Günlerde 82”, Esin Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl XIII, Sayı 22, Prizren 24 Nisan 1984, s. 94-100.
Baymak, Osman, “Çalar Eski Tarih Çanları”, Esin Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl XV, Sayı 23, Prizren 13 Aralık 1986, s. 47.
Bilgin, Beyza, “Din Öğretim Eğitim”, Sesler, Yıl XXVIII, Sayı 268/269, Üsküp 1992, s. 47-68.
Cemal Süleyman, Hatırımda Kalanlar Birlik’te 30 Yıl, Yeni Balkan Yayınları, Üsküp 2017.
Cinciç, Slavolyub, “Yakub Kadri’nin Çağdaş Türk Edebiyatındaki Yeri”, Sesler, Yıl II, Sayı 5, Üsküp 1966, s. 32-9.
Cukanoviç, Mariya, “Dr. Fehim Bayraktareviç’i Kaybettik”, Sesler, Yıl V, Sayı 45, Üsküp 1970, s. 21-4.
Divitçioğlu, Sencer, “Osmanlı Toplumunun Kuruluşu”, Sesler, Yıl XI, Sayı 92, Üsküp 1975, s. 61-6.
Doğan, İsmail, “Yenileşmeci Bir Osmanlı Aydını: Münif Paşa (1830-1910), Sesler, Yıl XXVII, Sayı 254/255, Üsküp 1991, s. 55-74.
Engüllü, Avni, “Sesler’de (Bizde) Eleştirinin Düşündürdükleri ve Yazanların İletimi”, Çevren, Yıl XIII, Sayı 52, Priştine 1986, s. 123-6.
Engüllü, Suat, “Makedonya Türk Edebiyatı ve Yugoslavya (Kosova) Türk Edebiyatı”, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi Makedonya Yugoslavya (Kosova) Türk Edebiyatı, C. VII, Kültür Bakanlığı, Ankara 1997, s. 59-464.
Eren, İsmail, “Mithat Paşa’nın Niş’te Kurduğu Modern Türk Kütüphanesi”, Sesler, Yıl IV, Sayı 26, Üsküp 1968, s. 17-20.
Eren, İsmail, “Yugoslav Topraklarında Türkçe Basın”, Sesler, Yıl II, Sayı 9, Üsküp1966, s. 51-73.
Filipoviç, Nedim, “İslamiyet’in Bosna-Hersek Zeminine Etkisi: İslamlaşma”, Çeviren: Niyazi Süleyman, Çevren, Yıl VI, Sayı 17, Priştine 1978, s. 27-39.
Hacı Ömer Lûtfi, “Kız Kaçırma Destanı”, Sesler, Yıl IV, Sayı 23, s. 64-6.
Hacıosmanoviç, Lamia, “Bosna Hersek’te Namık Kemal”, Çevren, Yıl XV, Sayı 67, Priştine 1988, s. 9-13.
Hafız, Nimetullah -Mücahit Asım, “Priştine Kitabeleri”, Çevren, Yıl V, Sayı 15, Priştine 1975, s. 75-93.
Hafız, Nimetullah, Yugoslavya’da Çağdaş Türk Edebiyatı Antolojisi, C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
Hamza, Yusuf, “Avrupa’ya Benzemezsek, Asya’ya Çekilmeye Mecburuz”, Sesler, Yıl XXV, Sayı 238/239, Üsküp 1989, s. 41-52.
Hamza, Yusuf, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında İlerici Osmanlı Güçleri ve Makedon Ulusu”, Sesler, Yıl XXIII, Sayı 212, Üsküp 1987, s. 79-89.
Hanadan, Reşit, Sel, Tan Yayınları, Priştine 1987.
İbrahim, Mehmet, “Mimar Sinan’ın Her Eseri Ölümsüz Birer Anıttır”, Sesler, Yıl XXV, Sayı 231, Üsküp 1988, s. 45-52.
İbrahim, Mehmetzeki, “Makedonya’da İslâm Kültürü”, Sesler, Yıl XXVI, Sayı 250/251, Üsküp 1990, s. 43-5.
İsmail, İsmail, “Manastır’ın Konsoloslar ve Diplomasi Dönemi”, Sesler, Yıl XXIII, Sayı 219, Üsküp 1987, s. 62-80.
İvanovski, Orde, “1908-1912 Yıllarında Dimitar Vlahov’un İşçi Hareketlerinde ve Osmanlı Parlamentosunda Sosyalist Etkinliği”, Sesler, Yıl VI, Sayı 56-57, Üsküp 1971, s. 44-56.
Kaleşi, Hasan, “XV. Asırdan XVII. Asrın Nihayetine Kadar Yugoslav Topraklarında Şark Medeniyeti”, Çevren, Yıl IV, Sayı 9, Priştine 1976, s. 13-36.
Kaleşi, Hasan, “XV. Asırdan XVII. Asrın Nihayetine Kadar Yugoslav Topraklarında Şark Medeniyeti-II”, Çevren, Yıl IV, Sayı 10, Priştine 1976, s. 23-41.
Karakuş, Ertuğrul, Sesler Dergisi Bibliyografyası, Paradigma Akademi Yayınları, Ankara 2013.
Karakuş, Ertuğrul, Sesler Dergisi Üzerine Bir İnceleme, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2013.
Kaya, Fahri, “Makedonya’da Türkçe Yayın Hayatı”, Balkan Ülkelerinde Türkçe Eğitim ve Yayın Hayatı Bilgi Şöleni-Bildiriler, Türk Dil Kurumu, Ankara 1999, s. 251-81.
Kaya, Fahri, “Türkiye’de Siyasal Partiler Ya Da İkinci Meşrutiyet İle Mütareke Dönemlerinin Tarihi”, Sesler, Yıl XXV, Sayı 234, Üsküp 1989, s. 79-82.
Kaya, Fahri, Çağdaş Makedon Şiirleri Antolojisi, Kültür Bakanlığı, Ankara 1993.
Kaya, Fahri, Yugoslavya’da Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi, Cem Yayınevi, İstanbul 1992.
Kaya, İ. Güven, Yugoslavya’da Türk Halkı Edebiyatı, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul 1993.
Koro, Bedreddin, “1908 Yılında Osmanlı İmparatorluğunda Seçimler ve Meclisin Açılışı”, Esin Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl XIII, Sayı 22, Prizren 24 Nisan 1984, s. 10-5.
Kos, Kâroly, “Koca Mimar Sinan”, Sesler, Yıl XXV, Sayı 231, Üsküp 1988, s. 54-62.
Mercan, Hasan, “Aziz Nesin İle Söyleşi”, Esin Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl XV, Sayı 23, Prizren 13 Aralık 1986, s. 82-8.
Morina, İrfan, “Mamuşa Türk Halk Türkülerinin Kimi Özellikleri”, Esin Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl XV, Sayı 23, Prizren 13 Aralık 1986, s. 11-5.
Nazım Hikmet, “Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı’ndan”, Sesler, Yıl II, Sayı 7, Üsküp 1966, s. 96-7.
Ohri, İskender, “Osmanlı Devleti’nin Yükseliş ve Düşüşü”, Sesler, Yıl XV, Sayı 139, Üsküp 1979, s. 101-8.
Oy, Aydın, “Türk ve Sırp Atasözleri Benzerliğine Bakışlar”, Sesler, Yıl XX, Sayı 186, Üsküp 1984, s. 103-14.
Pavloviç-Kaçurel, Trifun, “Belgrad’ta Türkçe Kökenli Sözcüklerin Kullanılması ve Yer Adları Bilgisi”, Çevren, Çeviren: Gülten Nobırda, Yıl XVI, Sayı 74, Priştine 1989, s. 21-31.
Plana, Emin, “V. Sult an Mehmet Reşat’ın 1911 Yılında Kosova Vilâyeti’ne Yaptığı Ziyaret”, Çeviren: Niyazi Süleyman, Çevren, Yıl XIII, Sayı 55, Priştine 1986, s. 27-30.
Plana, Şefket, “Arnavut ve Güney Slav Halk Şiirinde Kosova Savaşı (1389)”, Yıl III, Sayı 8, Priştine 1975, s. 7-16.
Plana, Şefket, “Kosova Savaşı Destanlarında Sultan Murat’ın Kişiliği”, Çevren, Yıl XVI, Sayı 71, Priştine 1989, s. 11-22.
Recepoğlu, Altay Suroy, Kosova’da Türk Kültürü veya Türkçe Düşünmek, Kültür Bakanlığı, Ankara 2001.
Seyfullah, Kemal, “Milli Soru Üzerine Lenin’in Devrimci Düşünceleri ve Tatbikatı”, Sesler, Yıl V, Sayı 45, Üsküp 1970, s. 55-86.
Suçeska, Avdo, “Osmanlı Devrinde Bosna Müslümanlarının Durumu”, Çevren, Yıl V, Sayı 13, Priştine 1977, s. 11-33.
Suroy, Altay, “Biz Şaşarız Bu İşe”, Esin Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl XIII, Sayı 22, Prizren 24 Nisan 1984, s. 40.
Süla, Mr. Fazli, “Osmanlı İmparatorluğu Egemenliği Sırasında Kaçakların Arnavut Halk Şiiri”, Çevren, Çeviren: Niyazi Süleyman, Yıl III, Sayı 8, Priştine 1975, s. 22-8.
Şehapi, Behicüddin, “Üsküp’te 1912-1991 Tarihleri Arasında Yıkılan Veya Yıkılmaya Maruz Kalan Camiler”, Sesler, Yıl XXVII, Sayı 256/257, Üsküp 1991, s. 33-9.
Şişko, Nehar, “XVIII. Yüzyıl Sonunda ve XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda Ekonomik, Toplumsal ve Siyasal Durum”, Çeviren: İ. Muzbeğ, Çevren, Yıl V, Sayı 13, Priştine 1977, s. 35-43.
Zekeriya, Necati, “Bizde Osmanlıca Söz Konusu Olamaz”, Çevren, Yıl II, Sayı 3, Priştine Temmuz 1974, s. 49-53.