SAVAŞ EDEBİYATI VE MEHMET NUREDDİN SEMİN’İN ŞİİRLERİNDE SAVAŞ KARŞITLIĞI

Devletlerin diplomatik yollardan çözemedikleri sorunları, silah ve şiddet aracılığıyla çözmeye çalıştıklarında çıkan savaşlar, toplumların hayatında büyük etkiler yaratır. Yıkım, göç, yokluk gibi pek çok sorunun ortaya çıktığı savaş dönemlerinde insani değerler altüst olurken, insan hayatı da kolay bir şekilde harcanır. Savaşlar tarih, sosyoloji gibi beşerî bilimlerin konusu olduğu gibi, insanlar üzerinde bıraktığı derin izlerle edebiyata da mal olur. Savaş dönemini ve sonrasını, cepheyi ve cephe gerisini anlatan eserlerden oluşan savaş edebiyatı, kadim zamanlardan itibaren insanların ortaya koyduğu sözlü ve yazılı bütün edebiyat ürünlerinde konu edilir. Bununla birlikte savaş edebiyatı kavramı, sınırları ve kapsamı bakımından farklı şekilde değerlendirilir. İlgili eserler, yazıldıkları zamana, değindikleri konulara ve işlevlerine göre cephe edebiyatı, cephe gerisi edebiyatı, savaş sonrası edebiyatı gibi çeşitli başlıklar altında incelenir. Tarihin çeşitli safhalarında ferdî veya millî kahramanlıkları, zafer ve yenilgileri işleyen savaş konulu edebî metinler, zaman zaman propaganda maksatlı olarak da kullanılır. Böylece savaşa çağrılan fertler, belirli bir düşmanın karşısında zafere ulaşmak gayesiyle birleştirilir. 20. yüzyılda kitlesel boyut kazanan savaşlar, savaş edebiyatında yeni bir yaklaşımı doğurur. Savaşın romantize edildiği kahramanlık temalı eserlerin yerini adı meçhul sıradan askerlerin bireysel dramları, acıları alır. Bu da savaş karşıtı bir söylemin giderek gelişmesini sağlar. Türk edebiyatı da başlangıcından itibaren savaş edebiyatına dâhil edilebilecek metinler bakımından zengindir. Destanlar, halk hikâyeleri, saz şiirleri, türküler ve divan edebiyatı türlerinin yanı sıra Tanzimat sonrası Türk edebiyatı da savaş edebiyatının çeşitli örnekleriyle doludur. Osmanlı Devleti’nin 18. ve 19. yüzyıllarda ardı arkası kesilmeyen savaşları edebiyat dünyasını da hareketlendirir. 20. yüzyılda da önce Balkan Savaşları sonra da devletin parçalanmasıyla sonuçlanacak I. Dünya Savaşı, edebiyatta da çok geçmeden karşılık bulur. Yönetim tarafından teşvik edilen propaganda edebiyatının yanında lirik ve hamasi eserlerin de bulunduğu bir savaş edebiyatı külliyatı oluşur. Bu külliyatın büyük bir kısmını ise şiirler meydana getirir. Savaş edebiyatı kapsamında değerlendirilebilecek olan savaş karşıtı söylem ise sansürün de etkisiyle fazla gelişmez. Yine de başta Tevfik Fikret olmak üzere savaşa muhalefet eden isimler bulunur. Bunlardan biri de Mehmet Nureddin Semin’dir. Yazdığı kimi şiirlerde savaşın yıkıcılığından ve insanlığın barış içinde yaşaması imkânından bahseder. Bu çalışmada Mehmet Nureddin Semin’in söz konusu şiirleri incelenecektir. Böylece savaş edebiyatı içinde göz ardı edilen bir tema olan savaş karşıtlığı hususu, bu örneklerle öne çıkarılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Savaş edebiyatı, Türk savaş edebiyatı, Mehmet Nureddin Semin, I. Dünya Savaşı, savaş karşıtlığı

War Literature and Anti-War Attitude in Mehmet Nureddin Semin's Poems

Wars, in which states try to solve problems that they cannot solve through diplomatic means, through weapons and violence, have great effects on the lives of societies. In times of war, when many problems such as destruction, migration and poverty arise, human values are turned upside down and human life is easily wasted. While wars are the subject of human sciences such as history and sociology, they are also the subject of literature with the deep traces they leave on people. War literature, which consists of works describing the war period and its aftermath, the front and the rear, has been the subject of all oral and written literary products produced by people since ancient times. However, the concept of war literature is evaluated differently in terms of its boundaries and scope. Relevant works are examined under various titles such as front-line literature, behind-the-front literature, and post-war literature, according to the time they were written, the subjects they touch upon, and their functions. War-themed literary texts, which deal with individual or national heroism, victories and defeats at various stages of history, are sometimes used for propaganda purposes. Thus, individuals called to war are united with the aim of achieving victory against a specific enemy. The wars that gained mass proportions in the 20th century gave birth to a new approach in war literature. Heroic-themed works in which war is romanticized are replaced by the individual dramas and sufferings of unknown ordinary soldiers. This allows an anti-war discourse to gradually develop. Turkish literature has been rich in texts that can be included in war literature since its beginning. In addition to epics, folk tales, instrumental poems, folk songs, and divan literature, post-Tanzimat Turkish literature is also full of various examples of war literature. The continuous wars of the Ottoman Empire in the 18th and 19th centuries also stimulated the world of literature. In the 20th century, first the Balkan Wars and then World War I, which would result in the disintegration of the state, soon found its response in literature. A corpus of war literature was formed, including lyrical and heroic works as well as propaganda literature encouraged by the administration. The majority of this corpus consists of poems. Anti-war discourse, which can be considered within the scope of war literature, does not develop much due to the influence of censorship. However, there are literary figures who oppose the war, especially Tevfik Fikret. One of them is Mehmet Nureddin Semin. In some of his poems, he talks about the destructiveness of war and the possibility of humanity living in peace. In this study, Mehmet Nureddin Semin's poems in question will be examined. Thus, the issue of anti-war, which is an ignored theme in war literature, will be highlighted with these examples.

Keywords:

Turkish war literature, Mehmet Nureddin Semin, World War I, anti-war attitude,

PDF

___

[Adıvar], Halide Edip. “İngiliz Edebiyatı ve Harp”. Üniversite Konferansları 1940-1941 içinde 232-243. (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., 1941.
Ahmet Hidayet. “Harp ve Edebiyat”. Servet-i Fünun 1215. 1330: 292-293.
Ahmet Refik. “Harp Edebiyatı ve Eski Şairlerimiz”. Harp Mecmuası 21. 1333: 327-329.
Akün, Ömer Faruk. “Nâmık Kemal”. TDV İslâm Ansiklopedisi 32. 361-378. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2006.
Anderson, Benedict. Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. 2. bs. İstanbul: İletişim Yay., 1995.
Auerbach, Erich. “Edebiyat ve Harp”, Üniversite Konferansları 1940-1941 içinde 221-231. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi 2, İstanbul: MEB Yay., 1983a.
Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi 2, İstanbul: MEB Yay., 1983b.
Banarlı, Nihat Sami. “Millî Romantizmin İdrâki”. Edebiyat Sohbetleri içinde 15-30. 2. bs. İstanbul: Kubbealtı Yay., 2004.
Baş, Mehmet Fatih. “War Losses (Ottoman Empire/Middle East)”, in: 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War. ed. by Ute Daniel, Peter Gatrell, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer, and Bill Nasson. issued by Freie Universität Berlin, Berlin 2017-11-20. DOI: 10.15463/ie1418.11183.
Bataille, Georges. Edebiyat ve Kötülük. çev. Ayşegül Sönmezay. 2. bs. İstanbul: Ayrıntı Yay., 2004.
Belge, Murat. “Savaş ve Edebiyat”. Milliyet Sanat 10 (1980): 2.
Belge, Murat. “Savaşa Direnen Sanat”. Sanat ve Edebiyat Yazıları (İstanbul: İletişim Yay., 2009). 400-407.
Cenap Şehabettin, “Galiçyadakilere”, Harp Mecmuası 13, 1332: 200-202.
Clausewitz, Carl von. On War. Volume I. Floating Press 2010.
Clastres, Pierre. Şiddetin Arkeolojisi İlkel Toplumlarda Savaş. İstanbul: Nora Yay., 2017.
Duman, Halûk Harun Güreşir ve Salih Koralp. “Yeni Türk Edebiyatı’nın Kaynakları: Savaş ve Edebiyat”. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 4/1-1 (2009): 29-77.
Duman, Harun. “Savaş Edebiyatı”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 58/1. (2018). 99-110.
Duman, Harun. Türk Savaş Edebiyatı. İstanbul: Duyap Yay. 2019. 4.
Emil, Birol. “Vatanın ve İstanbul’un Sesi: Yahya Kemal Beyatlı”. Türk Kültür ve Edebiyatından Şahsiyetler-2 içinde. Ankara: Akçağ Yay., 1997. 227-242.
Kaplan, Mehmet. Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, İstanbul Dergâh Yay., 7. bs., 2004.
Kaplan, Mehmet. “Yenisey Mezar Taşları”. Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri içinde 26-32. 6. bs. İstanbul: Dergâh Yay., 2005.
Koloğlu, Orhan. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın. İstanbul: İletişim Yay., 1992.
Köroğlu, Erol. Türk Edeb?yatı ve B?r?nc? Dünya Savaşı 1914-1918: Propagandadan M?llı̂ Kimlik İnşasına (1914-1918). İstanbul: İletişim Yay., 2. bs. 2010.
Kul, Erdoğan. “Modern Türk Şiirinde Savaş Karşıtlığı”. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi 48 (2015): 327-348.
Kuran, Ercüment. “Birinci Dünya Savaşı”. TDV İslâm Ansiklopedisi 6. 196-200. İstanbul: TDV Yay., 1996.
Lacoste, Yves. Coğrafya Her Şeyden Önce Savaş Yapmaya Yarar. çev. Selim Sezer. İstanbul: Ayrıntı Yay., 2014.
Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. çev. Metin Kıratlı. 5. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1993.
Namık Kemal, Vatan yahut Silistre, haz. Sabahattin Çağın, İzmir: Akademi Kitabevi, 1996.
Najmabadi, Afseneh. “Sevgili ve Ana Olarak Erotik Vatan: Sevmek, Sahiplenmek, Korumak”. Vatan, Millet, Kadınlar içinde. ed. Ayşe Gül Altınay. İstanbul: İletişim Yay., 2013. 129-165.
Nazmi Ziya, “Sanayi-i Nefise ve Harp”. Şehbal 78. 1329: 118-120.
Nureddin Semin. Mirat-ı Şikeste. İstanbul: Matbaa-i Askeriye, 1336
Osmanlı Belgelerinde I Birinci Dünya Harbi 1914. İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay., 2013.
Ozansoy, Halit Fahri. “Harb ve Edebiyat”. Son Posta 3289. 24 Eylül 1939: 5.
Özbek, Adem. “Savaşa Muhalif Bir Sanatçı: Cenap Şahabettin”. Türk Harp Edebiyatı Konulu I. Uluslararası Türkiyat Sempozyumu 1-3 Kasım 2013/ Çankırı Bildiriler içinde 687-696. Ankara: Berikan Yay., 2014.
Özgül, M. Kayahan. “Divan Yolu’ndan Pera’ya Selametle”. Hece Dergisi-Türk Şiir Özel Sayısı 53-54-55, 2001: 28-64.
Özgül, M. Kayahan. “Harp Edebiyatına Harbî Bir Bakış”. Türk Harp Edebiyatı Konulu I. Uluslararası Türkiyat Sempozyumu 1-3 Kasım 2013/ Çankırı Bildiriler içinde 1-18. Ankara: Berikan Yay., 2014.
Parker, Geoffrey. Cambrdige Savaş Tarihi. çev. Füsun Tayanç-Tunç Tayanç. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 2014.
Safa, Peyami. “Harp ve Edebiyat”. Hareket 27. 1929: 2.
Safa, Peyami. “Bizim Harp Edebiyatımız”. Sanat, Edebiyat, Tenkit içinde 116-118. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1978 116.
Sertel, Sabiha. “Sabiha Sertel’in Harp ve Sulh (Savaş ve Barış) Üzerine Yazıları”. haz. Yıldız Sertel, Cogito 3. 2. bs. (1995): 81-83.
“Sevin, Mehmed Nureddin”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi 7. 547-548. İstanbul: Dergâh Yay., 1990.
Süleyman Nazif. “Harp ve Edebiyat”. Hadisat 72. 1335a: 1-2.
Süleyman Nazif. “Harp ve Edebiyat”. Hadisat 152. 1335b: 1.
Süleyman Şahabettin. “Vatanperverâne Manzumat”. Büyük Duygu 7. 1331: 99-100.
Tevfik Fikret. Bütün Eserleri. haz. Nâzım Hikmet Polat. İstanbul: YKY, 2021.
Ulucutsoy, Hasan. “Türk Basınında Savaş Edebiyatı Tartışmaları (1913-1941)”. Turkish Studies Language / Literature 13/28 (2018): 1023-1040. Doi: 10.7827/TurkishStudies.14499
Ülken, Hilmi Ziya. Sosyoloji Sözlüğü. İstanbul: MEB Yay., 1969.
Winter, Jay, Geoffrey Parker ve Mary R. Habeck. I. Dünya Savaşı ve 20. Yüzyıl. çev. Tansel Demirel. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 2012.
Yakup Kadri. “Edebiyatımız Niçin Vatanperverane Âsârdan Mahrumdur. Rübab II/49 (28 Şubat 1328): 86-89.
Y[akup] K[adri]. “Harp ve Edebiyat”. İkdam 8171. 10 Teşrinisani 1335: 2.
Yıldız, Sadettin. “Harp Edebiyatı Kavramı ve Edebiyatımızda Çanakkale Muharebeleri”. Çanakkale Zaferi’nin 83. Yıldönümü Panel Bildirileri içinde. 37-50. Eskişehir: Etam Matb., 1998.