Osmanlı İdaresinde İskeçe: İskân, Demografi ve İktisadi Yapı (14-18. Yüzyıl)

İskeçe, günümüzde Yunanistan’da bulunan ve Xanti adıyla bilinen bir şehirdir. Sultan I. Murad döneminde Çirmen Savaşı’ndan sonra 1373’te Osmanlı topraklarına katıldı. İdari bakımdan Rumeli eyaletine tabi Paşa sancağının Yenice-i Karasu kazasına bağlı köy statüsünde bulunan İskeçe, mali olarak Sultan II. Bayezid’in Edirne’deki külliyesinin vakıf köyleri arasında yer aldı. XIV. yüzyılın ikinci yarısından XX. yüzyılın başlarına kadar Osmanlı hâkimiyetinde kalan İskeçe, çoğunlukla Hristiyanların meskûn olduğu bir yerleşim birimi iken XVIII. ve XIX. yüzyıllarda önemli bir Türk şehri hâline geldi. Bu çalışmada uzun süre köy statüsünde varlığını sürdüren İskeçe’nin bir Balkan şehri olarak ortaya çıkışı incelenmiştir. İskeçe’nin adı ve tarihi, iskân, demografi ve iktisadi yapısı hakkında bilgilere yer verilmiştir. Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanılarak hazırlanan bu çalışma İskeçe bölgesini ele alan müstakil çalışmaların az sayıda olması sebebiyle sadece İskeçe tarihine değil aynı zamanda Batı Trakya tarihine önemli bir katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İskeçe, Batı Trakya, II. Bayezid Vakfı, tahrir

ISKEÇE/XANHTI UNDER OTTOMAN RULE: SETTLEMENT, DEMOGRAPHY AND ECONOMIC STRUCTURE (14TH - 18TH CENTURIES)

İskeçe, or Xanthi, is a city in present-day Greece. It fell under Ottoman territories in 1373 during the reign of Sultan Murad I, following the Battle of Maritsa. In terms of administration, İskeçe was in the status of village affiliated with Yenice-i Karasu township under sanjak of Paşa of the Province of Rumeli. Financially, it was one of vakıf (foundation) villages within Sultan Bayezid II's külliye (Islamic-Ottoman social complex) in Edirne. İskeçe remained under Ottoman rule from the second half of the fourteenth century to the beginning of the twentieth century. Moreover, it had become an important Turkish city during the eighteenth and nineteenth centuries, even though it was a mostly Christian settlement. This study examines how İskeçe transformed from a long-time village into a Balkan city. It includes information about its name alongside its history, settlement, demography and economic structure. This study prepared based on Ottoman archival documents will make an important contribution to both the history of İskeçe and history of Western Thrace as the number of individual studies examining İskeçe region is limited.

Keywords:

İskeçe, Western Thrace, Bayezid II Foundation, census,

PDF

___

1. Archival Documents BOA-Ottoman Archive. Istanbul
Kâmil Kepeci (KK.d.) 2676, 2830, 5177.
Maliyeden Müdevver Defterleri (MAD.d.) 59, 2908, 14781, 14921, 15053.
Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d.) 116.
Tahrir Defterleri (TT.d.) 70, 143, 167, 306, 979.
Cevdet Tasnifi
Askerî (AS) Dosya/Gömlek 93/4268.
Belediye (BLD) Dosya/Gömlek 106/5288.
Dâhiliye (DH) Dosya/Gömlek 11/549; 336/16781.
Maliye (ML) Dosya/Gömlek 750/30581.
Zabtiye (ZB) Dosya/Gömlek 47/2350.
Ali Emiri Selim III (AE.SSLM.III) Dosya/Gömlek 142/8568.
Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT) Dosya/Gömlek 2527/107.
İrâde-Meclis-i Vâlâ (İ.MVL) Dosya/Gömlek 446/19864, 113/2680.
Sadâret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ (A.MKT.MVL) Dosya/Gömlek 126/99.
Sadâret Mektubî Kalemi Deâvî (A.MKT.DV) Dosya/Gömlek 144/8.
Şûrâ-yı Devlet (ŞD) Dosya/Gömlek 2006/18, 2006/23.
Kuyûd-u Kadîme Archives of the Directorate of the Land Registry and Cadaster (TKGM. KKA) Ankara.
TKGM. KK. VKF.Cd.15-2203/2236/8 (Yeni No:8).
TKGM. KK. TT.d. 2502 (Eski No: 93).
TKGM. KK. TT.d. 577 (Yeni no:416).
TKGM. KK. TT.d. 416 (Eski No:577).
Topkapi Palace Museum Archive
TSMA.E.1152/35.
Vilayet Salnâmes
Salnâme-i Vilâyet-i Edirne, def‘a 27, 1317.
2. Primary and Secondary Sources
167 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rûm-ili Defteri (937/1530), I, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2003, p. 20-29.
Afyoncu, Erhan, “Osmanlı İdaresinde Yunanistan”, Balkanlar El Kitabı, I, (edit. Osman Karatay- Bilgehan A. Gökdağ), Ankara: Karam-Vadi Yayınları, 2006, p. 331-339.
Aköz, Alaattin- Doğan Yörük, “H.1002/ M.1594 Tarihli Bir Vakıf Defterine Göre Edirne’deki Sultan II. Bâyezîd Câmii ve İmâreti Evkâfı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (2004), p. 157-177.
Alp, İlker, “Batı Trakya Türkleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XI/ 33, Ankara 1995, p. 613- 652.
Anonim Osmanlı Kroniği, (haz. Necdet Öztürk), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2015.
Aşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Tarihi, (haz. Necdet Öztürk), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2013.
Avremea, Anna, “MÖ. 2. Yüzyıl İle MS. 6. Yüzyıl Arasında Via Egnatia’nın Güzergâhı ve İşlevi”, Sol Kol, Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699), (ed. Elizabeth A. Zachariadou), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999, p. 3-17.
Bakirtzis, Ioannis M.-Nicolaos Th. Constantinides, “Adminsitrative Division and Toponymic Tradition in the Xanthi and Ghenisea Region, from the Beginning of Ottoman Rule Until 1928”, Festschrift in Honor of Ioannis P. Theocharides, Studıes on Ottoman Empire and Turkey II, (ed. Evangelia Balta vd.), İstanbul: Isis Press, 2014, p. 1-22.
Başar, Fahameddin, “Evrenosoğulları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 11, İstanbul 1995, p. 539-541.
Çalı, Ayşegül, Gazi Evrenos Bey, (doctoral dissertation), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2011
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, VII-VIII, indeksli tıpkıbasım, (haz. Seyit Ali Kahraman), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
Giannopoulou, Maria, Yiannis Roukounis-Anastasia Roukouni, “The Tobacco Warehouses of Xanthi”, International Conference: Cities as Creative Spaces for Cultural Tourism, İstanbul 2009, p. 1-19.
Hadîdî Tarihi, (haz. Necdet Öztürk), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2015.
Halaçoğlu, Yusuf-Halit Eren, “Batı Trakya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 5, İstanbul 1992, p. 144- 147.
Hoca Sadeddin Efendi, Tacü’t-Tevârih, I, (haz. İsmet Parmaksızoğlu), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
İnalcık, Halil, “Murad I”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 31, Ankara 2020, p. 156- 164.
İnbaşı, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu”, Osmanlılar-İslam Tarihi ve Medeniyeti, XII, İstanbul: Siyer Yayınları, 2018, p. 21-95.
Kayapınar, Levent, “Yunanistan’da Osmanlı Hâkimiyetinin Kurulması (1361- 1461)”, Türkler, IX, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, p. 187-195.
Kiel, Machiel, “İskeçe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 12, İstanbul 2000, p. 553-555.
Kiel, Machiel, “Yenice-i Karasu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 43, İstanbul 2013, p. 443-445.
Koç, Yunus, “Osmanlı’da Kent İskânı ve Demografisi (XV-XVIII. Yüzyıllar)”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3/6, İstanbul 2005, p. 161-210.
Kotzageórgis, Phokion P., “O Kazás Geniséas (Yenice-i Karasu) mésa apó tis othomanikés pigés tou 15ou- 16ou ai. Provlímata kai prooptikés tis erevnas”, Peri Thrakis, Xanthi 2001, p. 69-84.
Kotzageórgis, Phokion P., “Apo to B’ Miso Tou 15ou Mehri ta Teli Tou 17ou Aiona”, Thriskeutika Mnimia Sto Nomo, Xanthis 2005, p. 61-80.
Kotzageórgis, Phokion P., Andri Kosmos Timitikós Tómos ston Kathigití Konstantíno K. Chatzópoulo, “Nees Othomanikes Piges Gia Tin Proimi Neoteri Istoria Tis Xanthis”, Ekdotıkos Oikos K. & M. Stamouli/Ioannis Arch. Charpantidis, Thessaloniki 2019, p. 249-276.
Mehmed Neşrî, Cihannüma, (haz. Necdet Öztürk), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2013.
Oruç bin Adil, Oruç Beğ Tarihi, (haz. Necdet Öztürk), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2014.
Özel, Oktay “17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskân Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: Mufassal Avârız Defterleri”, XII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 12-16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler, III, Ankara 1999, p. 735-744.
Şemseddin Sami, “İskeçe”, Kâmusu’l-A’lâm, II, Mihran Matbaası, İstanbul 1306.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, (10. Baskı), 2011.
Yerasimos, Stéphane, Les voyageurs dans l’Empire ottoman (xive-xvie siècles), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
Yılmaz, Fehmi, “Tütün”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 42, İstanbul 2012, p. 1-4.