SELÇUKLULAR FATIMILER VE HAÇLILAR ARASINDA KUDÜS

Hazreti Muhammed Doğu Roma İmparatoru Heraklius’un çağdaşı idi. İslâmiyetin yayıldığı zamanlarda Müslümanların İkinci Halîfesi Ömer b. Hattab’ın gönderdiği bir İslâm ordusunun yaptığı Filistin gazasında Kudüs ele geçirildi. Böylece Hıristiyanların ve Yahudilerin mukaddes şehri Müslümanların hâkimiyeti altına girdi ve bu kesintisiz ve hiç değişmeden dört yüz elli dokuz sene sürdü. Bilhassa Abbasi Halîfesi Harûn er-Reşid zamanında, Kutsal Roma-Germen İmparatoru Şarlman ile iyi ilişkiler kuruldu ve iki taraf arasında elçiler gidip geldi. Harûn er-Reşid, Şarlman’ın Kutsal Mezar’a ve Yeniden Diriliş Kilisesi’ne hediyelerle gönderdiği elçiler kendisine gelip de efendilerinin arzusunu ilettiklerinde, bütün bu istekleri kabul etmiş, ayrıca bütün kutsal mekânların imparatorun hâkimiyetinde kalmasına da izin vermiştir. Onuncu asırdan itibaren Şii Mısır Halîfeliği ile Sünnî Abbasi Halîfeliği arasında egemenlik konusunda kıyasıya bir mücadele vardı. Bunların sahip bulundukları birbirine zıt mezhepler, birbirlerini kâfir olarak tanımlayan karşılıklı bir nefrete sebep oluyordu. Mısır Halîfeliği gittikçe güçlenip, Antakya’ya kadar hâkimiyeti uzanınca, Kudüs de 969 tarihinde onların eline geçti ve diğer hâkimler gibi aynı kanunlarla yönetildi. On birinci asrın ortalarında Selçuklular İran, Irak ve Suriye’yi tabiiyet altına aldıktan sonra, güçlü Fatımîlerle mücadeleye başladılar. Suriye’ye girdikten sonra, Kudüs’ün çevresindeki hemen hemen bütün şehirleri fethettiler. Selçukluların Suriye ve Filistin’de faaliyet gösteren Türkmen kumandanlarından olan Atsız, Kudüs’e hâkim oldu. Fakat daha sonra Atsız’ı öldürten Suriye Meliki Tutuş, Kudüs’ü Artukoğlu Sökmen'e iktâ etti. Birinci Haçlı Seferi sırasında 1096’dan itibaren Fatımîler Türklerin zayıfladığını görüp, Kudüs’ü kuşatarak geri aldılar. Fakat bu durum uzun sürmedi ve Haçlılar 15 Temmuz 1099’da Kudüs’ü işgal ettiler.

Anahtar Kelimeler:

Kudüs, Müslümanlar, Fatımîler, Selçuklular

PDF

___

Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, Çev. Ö. Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1987.Albertus Aquensis, Recueil des Historiens des Croisades, Historiens Occidentaux, Historia Hierosolymitana, Neşr. Academie des Insceriptions et Belles-Lettres, Paris 1841-1906. Anna Komnena, Alexiade, Çev. Bilge Umar, İnkılâp Yayınevi, İstanbul 1996.Anonim, Gesta Francorum, Ed. by Rosalind Hill, Thomas Nelson And Sons Ltd, London 1962. Ayan, E., Anonim Haçlı Tarihi, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.Ayan, E., Ortaçağ Türk Devletlerinde Hanedan Evlilikleri, Gece Kitaplığı, Ankara 2017.Ayan, E., Willermus Tyrensis’in Haçlı Kroniği Başlangıçtan Kudüs’ün Zaptına Kadar, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2016.Azimî, Azimî Tarihi, Yay. Ali Sevim, TTK, Ankara 1988.Bachrach, B. S., “The Siege of Antioch: A Study in Military Demography”, War in History, 1999, 6 (2), ss. 127–146. Belâzurî, Fütûhu’l-Buldân, Neşr. Abdullah Enîs et-Tabbâî-Ömer Enîs et-Tabbâi, Mektebetü’l-Maârif, Beyrut 1407-1987.Cahen, C, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi, Çev. Y. Yücel-B. Yediyıldız, TTK, Ankara 1988.Çelik, A., “Fâtımîler Devletinin Kuruluşu”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Fırat University Journal of Social Science, 2005, Cilt 15, Sayı 2, ss. 433-453.Eutychii, Patriarchiae Alexandrini Annalium, Carnetorio Civi Pauli, Columbarum 1658.Fulcherius Carnotensis, Kudüs Seferi, Çev. İ. Bihter Barlas, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2009. Goitein, S. D., “al-Kuds”, EI², V, E. J. Brill, Leiden 1986, ss. 322-344.Hagenmeyer, H., Anonymi Gesta Francorum, Carl Winters Universitaets Buchhandlung, Heidelberg 1890.İbn Hallikan, Vefâyâtü’l-‘ayân, Tahkik Dr. İhsân Abbâs, Beyrut 1968.İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Türkçe terc. Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.İbn Vasıl, Müferricü’l-kurûb fî Ahbâr-ı Benî Eyyûb, Neşr. Cemâleddîn eş-Şiyâl, Matbûatü’l-Vezâretü’l-Maarifü’l-Mısriyye, Kahire 1953.İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam, Dârü’l-Kitâbü’l-İlmiyye, Tahkik Muhammed Abdülkadir Ata-Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrut-Lübnan 1412 (1992). İbnü’l-Esîr, El-Kâmil fi’t-Tarih, Türkçe terc. A. Özaydın-A. Ağırak¬ça, Bahar Matbaası, İstanbul 1987.İbnü’l-Kalânisî, Zeyl-ü Târîh-i Dimaşk, Neşr. H. F. Amedroz, E. J. Brill, Leyden 1908Koca, S., “Büyük Selçuklu Sultanı Meliksâh’ın Suriye, Filistin, Mısır Politikası ve Türkmen Beyi Atsız”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2007, S. 22.Makdisî, Ahsenü’t-Tekâsîm fî M’arifetü’l-Akâlîm, Ed. M. J. De Gooje, Dâr-i Sâdır, Beyrut 1906.Mann, J., The Jews in Egypt And in Palestine Under The Fatımîd Caliphs, Oxford University Press, Oxford 1821.Margoliouth, D. S., Cairo Jerusalem And Damascus, Chatto And Windus, London MCMVII. Mateos, Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Çev. Hrant D. Andreasyan, TTK, Ankara 2000.Müneccimbaşı, Câmiü’d-düvel, I, Yay. Ali Öngül, Akademi Kitabevi, İzmir 2000.Nicolle, D., Yarmuk 636 A.D.: The Muslim Conquest of Syria, Osprey Publishing, Oxford 1994. Raimundi Aguilers, Recueil des Historiens des Croisades, Historiens Occidentaux, Historiens Occidentaux, Historia Francorum, Paris 1841-1906.Runciman, R., A History Of The Crusades The Kingdom Of Jerusalem, Cambridge University Press, Cambridge 1995.Sevim, A., “Artukluların Soyu ve Artuk Bey’in Siyasi Faaliyetleri”, Makaleler, I, Yay. Haz. Semih Yalçın-Süleyman Özbek, Berikan Yayınları, Ankara 2005.Sevim, A., “Nâvekiyye Türkmenleri Sorunu”, Makaleler, I, Yay. Haz. Semih Yalçın-Süleyman Özbek, Berikan Yayınları, Ankara 2005.Sevim, A., “Sıbt İbnül-Cevzî'nin Mir'âtü'z-Zaman Fî Tarihi'l-Âyan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler III. Sultan Melikşah Dönemi”, Belgeler, XX/24, TTK, Ankara 1999.Sevim, A., “Suriye’de Nâvekiyye Türkmenleri”, Makaleler, I, Yay. Haz. Semih Yalçın-Süleyman Özbek, Berikan Yayınları, Ankara 2005.Sevim, A., Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, TTK, Ankara 1989, s. 65.Suryanî Mikail Vekainâmesi, Çev. Hrant D. Andreasyan, Türk Tarih Kurumu’nda Basılmamış Tercüme, 1944.Taberî, Târîh-i Taberî, Farsça Terc. Ebû’l-Kâsım Pâyende, Esâtîr-i Meydân-i Firdevsî, Tahran 1375. Tobler, T., Itinera Hierosolymitana, Societatıs Illustrandis Orıentıs Latini Monumentis, Gevoae 1885.Tokkûş, M. S., Târîhi’s-Selâcika fî Bilâdü’ş-Şâm, Dârü’n-Nefâs, Beyrut 1430.Turan, O., Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul 1969. Yakûbî, Târîhü’l-Yakûbî, Farsça Terc. Muhammed İbrahim Ayetî, Şirket-i İntişârât-ı İlmî u Ferhengî, Tahran 1382.Yakûbî, Târîhü’l-Yakûbî, Tahkik Abdülemîr Mühennâ, Alaalami co., Beyrut 1431.Yinanç, M. H., Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Haz. Refet Yinanç, TTK, Ankara 2014. Zettersteén, K. V., Beiträge Zur Geschichte Der Memlûkensultane, E. J. Brill, Leiden 1919.