19729

SÜRYANİ MİKHAİL KRONİĞİ’NDE ESKİ TÜRK DİNİ VE TÜRKLERİN İSLAMİYET’E GEÇİŞ SEBEPLERİ

Antiocheia Kilisesi başrahibi Süryani Mikhail (1126-1199) kilise içerisindeki resmi görevlerinin yanı sıra yazmış olduğu Maktbanut Zabne (Dünya Tarihi) isimli kronikle de Ortaçağ Süryani literatürüne eşsiz bir katkı sağlayıcı olmuştur. İlk insan Adem’den başlayıp 1195 yılına kadarki olayları kaydettiği kroniğinde Mikhail, dönem itibariyle bölgenin önemli aktörlerinden olan Türklerden de sıkça bahsetmektedir. Türklerin anayurdu, Kutsal Kitap’taki konumları ve batıya göçleri hakkında verdiği değerli bilgilerin yanı sıra Mikhail, Türkler’in İslamiyet öncesi din ve inanışlarına da kroniğinde yer ayırmıştır. Gök Tanrı inancı ya da kurt miti gibi Türk tarihi için önemli verileri ihtiva eden bu bilgilerin ardından Türklerin İslamlaşmasını ele alan Mikhail, bu kısımda Türkler’in İslamiyet’e geçişlerini üç önemli sebebe bağlamaktadır. Gök Tanrı inancı, Müslüman öncül Türkler ve İslam’daki gaza ve cihad anlayışları üzerine kurulmuş olan bu sebepler Türk tarihinin kaynaklara nadiren yansımış olan bu dönemi için oldukça önemlidir. Bu çalışmada ise önce eski Türk dini ve inanışları üzerinde durulduktan sonra Mikhail’in kaydettiği sebepler üzerinden Türklerin İslamlaşma süreci incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Süryani Mikhail, Maktbanut Zabne, Kronik, Türkler, İslam

Ancient Turkish Religion and the Reasons of Islamisation of Turks in the Chronicle of Michael the Syriac

Michael the Syriac (1126-1199), abbot of the Antiocheian Church, made some significant and unique contributions to the Medieval Syriac literature with his chronicle named Maktbanut Zabne (World History) along his official duties in the church. Michael frequently mentioned Turks as one of the important political actors in the region in his Chronicle. Michael wrote about early Turkish religion and beliefs besides some important information about the homeland of Turks, their place in the Bible and their migration to the West. After giving this valuable information on Turkish culture including Tengrism or the wolf legend, he addressed the Islamisation of Turks. In this chapter, Michael come up with 3 important reasons on why Turks chose Islam. These 3 reasons based upon the subjects of Tengrism, Muslim Turkish precessors and the notion of gaza and cihad, are very significant for illuminating this part of Turkish history. From this point of view, this article dwells on the early Turkish religion/beliefs first and then examines the Islamisation of Turks based on these 3 reasons Michael put forward.

Keywords:

Michael the Syriac, Maktbanut Zabne, Chronicle, Turks, Islam,

PDF

___

Abraham Bar Abrahem, “Patriarch Michael the Great: Beyond his World Chronicle”, Journal of Assyrian Academic Studies, Cilt: 12, Sayı: 2, (1998), s. 33-45.
Ahmet Tabakoğlu, Afganistan Tarihi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Ekonomik Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul 1998.
Ahmet Taşağıl, Göktürk Ülkesine Gelen Çinli Elçilerin Raporlarına Göre Göktürk-Çin İlişkileri (552-630), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul 1988.
Ahmet Y. Ocak, Türkler, Türkiye ve İslam: Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Denemeleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
Asım Korkmaz, 11. Ve 14. Yüzyıllar Arasında Doğu Avrupa’da Bir Türk Kavmi: Kuman-Kıpçaklar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Edirne 2014.
Aydın Usta, Türklerin İslamlaşma Serüveni, Samaniler, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2013.
Aziz Taşbolotov, Yecüc ve Mecüc Hakkındaki Hadislerin İsnad ve Metin Açısından Tahlili, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri (Hadis) Anabilim Dalı, Ankara 2007.
Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi: Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar, C.I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
Bekir Biçer, Türklerin İslamlaşma Süreci, Akçağ Yayınları, Ankara 2013.
Belal H. Khajeh, İran’da Yaşayan Halaç Türklerinin Sosyo-Kültürel Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Ankara 2013.
Cihad Cihan, “Türk-Sasani Askeri İttifakları ve Sasani Ordusunda Türkler”, MKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: XII, Sayı:32, (2015), s.89-107.
Dorothea Weltecke, “Michael the Syrian and Syriac Orthodox Identity”, Church History and Religious Culture, Sayı: 89, (2009), s. 115-125.
Dorothea Weltecke, “The World Chronicle by Patriarch Michael the Great (1126-1199): Some Reflections”, Journal of Assyrian Academic Studies, Sayı: 11, (1997), s.6-30.
Dursun A. Akbulut, “Akhunlar (Kionit/Hyon) ve Eftalitler Çağında Maveraünnehir ve Horasan’da Türkler”, ed. H. Güzel, C. Çiçek ve S. Koca, Türkler (İlkçağlar), C. I, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 831-844.
Édouard Dulaurier, “Extrait de la chronique de Michel le Syrien”, Recueil des Historiens des Croisades: Documents arméniens, içinde, Imprimerie Imperiale, Paris 1869, s. 312-409.
Édouard Dulaurier, “Extrait de la Chronique de Michel le Syrien, comprenant l´histoire des temps écoulés depuis l´année VIIIe du régne de l´empereur Justin II, jusqu´à la seconde année du règne de Léon III, l´Isaurien (573- 717), traduit de l’armenien”, Journale Asiatique, C. IV, S. 12, (1848), s. 281-334.
el- Belâzûrî, Fütûhu’l-Büldân, çev. Mustafa Fayda, Siyer Yayınları, İstanbul 2013.
el-Câhız, Manakib Cund el-Hilafa ve Faza’il el-Etrak, çev. Ramazan Şeşen, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1967.
Emeri Van Donzel, Gog and Magog in Early Christian and Islamic Sources: Sallam’s Quest for Alexander’s Wall, Brill Publishing, Leiden 2017.
Enver Konukçu, “Akhunlar”, ed. H. Güzel, C. Çiçek ve S. Koca, Türkler (İlkçağlar), C.I, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.827-830.
Enver Konukçu, “Akhunların Kalıntısı Olarak Kalaçlar (Halaçlar)”, ed. H. Güzel, C. Çiçek ve S. Koca, Türkler (İlkçağlar), C.I, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.845-849.
Erica C. D. Hunter, “Syriac Christianity in Central Asia”, Zeitschrift Für Religions und Geistesgeschichte, 44/4, (1992), s.362-368.
Francis Nau, “Lettre de S.B. Mgr Rahmani au sujet de la publication de la Chronique de Michel”, Revue de l’Orient Chrétien, Sayı:10, (1905), s. 435-438.
Gregory Abû’l-Farac, Abû’l- Farac Tarihi, Cilt: I, çev. Ömer Riza Doğrul, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
Güçmurat Soltanmuradov, “Eski Merv Çevresine Kültür Felsefesi Açısından Bir Bakış”, Bilig, S. 27, (2003), s.1-17.
Hayrettin İ. Erkoç, “Türklerin İslâmiyete Geçiş Sürecinde Teŋri ve Allah Algıları”, DTCF Dergisi, 58.1, (2018), s. 301-336.
İsmail Cerrahoğlu, “Ye’cüc – Me’cüc ve Türkler”, AÜİFD, C. XX, (1975), s. 97-125.
Jean Baptiste Chabot, Chronique de Michel le Syrien: Patriarche Jacobite d’Antioche 1166-1199, IV Cilt, E. Leroux, Paris 1899-1963.
Jemmy Rose, “The Sogdians: Prime Movers Between Boundaries”,Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Cilt: XXX, Sayı: III, (2010), s. 411-419.
Joseph Zelazny, ”The Tradition of St. Thomas’ Mission to India in the Light of Patristic Sources”, Orientalia Christiana Cracoviensia, Cilt: 3, (2011), s. 165-172.
Mahmud el-Kaşgari, Divanü Lugat-it Türk, çev. B. Atalay,Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1985.
Mark Dickens, “Syriac Christianity in Central Asia”, The Syriac World içinde, ed. Daniel King, Routledge, New York 2018, s. 583-624.
Mark Dickens, Medieval Syriac Historians’ Perceptions of the Turks, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, University of Cambridge, Cambridge 2004.
Mehmet F. Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Akçağ, Ankara 2003.
Michael P. Penn, Envisioning Islam: Syriac Christians and the Early Muslim World, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 2015.
Mircae Eliade, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi II, çev. A. Berktay, Alfa Yayınları, İstanbul 2017.
Mircae Eliade, Dinler Tarihine Giriş, çev. L. Arslan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2009.
Movses Dasxuranci, The History of Caucasian Albanians, çev. C.J.F. Dowsett, Oxford University Press, London 1961.
Osman Turan, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Nakışlar Yayın, İstanbul 1980.
Parvaneh Pourshariati, Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian Parthian Confederancy and the Arab Conquest of Iran, Palgrave Macmillan, New York 2008.
Peter Golden, Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
Peter Golden, “Religion Among the Qípčaqs of Medieval Eurasia”, Central Asiatic Journal, 42/2, (1998), s. 180-237.
Peter Golden, Khazar Studies: An Historico-philological Inquiry into the Origins of Khazars, C. I, Akadémiai Kiado, Budapest 1980.
Reşad A. Husseynov, “Bir Süryani Metninde Türkçe Goş Terimi”, çev. H. Güngör, Türkiye Diyanet Vakfı Araştırmaları, Cilt: XXVIII, (1984), s. 196-197.
Reşit R. Arat, Oğuz Kağan Destanı, Burhaneddin Basımevi, İstanbul 1936.
Robert Hoyland, Seeing Islam as Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings Early Islam, The Darwin Press, New Jersey 1997.
Serdar Uğurlu, “Eski Türklerin Dini”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: XII, (2012), s. 323- 335.
Süryani Patrik Mikhail’in Vakâyinâmesi (1042-1195), çev. H.D. Andreasyan, Yayımlanmamış TTK Nüshası, 1944.
Wilhelm Radloff, Sibirya’dan I-IV, çev. A. Temir, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1994.
Yaşar Kalafat, Altaylardan Anadolu’ya Kamizm-Şamanizm, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2004.
Zamira Ahmedova, Türkler Arasında İslamiyet’in Yayılmasında Tasavvufun Rolü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Ankara 2006.