Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın Ölümünden Sonra Anadolu’da Yaşanan Gelişmeler (1086-1107)

Süleyman Şah’ın 1086 yılında Ayn-u Seylem savaşında ölmesi üzerine Melikşah’ın Antakya’da bulunan I. Kılıç Arslan ve Kulan Arslan’ı yakalatıp İran’a götürmesi, Anadolu Selçuklu tahtının bir müddet boş kalmasına ve siyasi birlikteliğin bozulmasına neden olmuştur. Bunun üzerine devletin tekelini kendi etrafında toplayan ve kendisini İznik’te sultan olarak ilan eden Ebu’l-Kasım’ın Bizans’a ve Melikşah’a karşı gösterdiği mücadele devletin bağımsızlığının 1092 yılına kadar korunmasını sağlamıştır. Melikşah’ın 1092 yılında ölmesi sonrası İsfahan’dan İznik’e gelerek Anadolu Selçuklu tahtına oturan Kılıç Arslan, Anadolu’da bulunan feodal beyleri itaat altına aldıktan sonra devletin mevcut sınırlarının genişletilmesi için Haçlılar ile mücadele içerisine girmiştir. Ancak yapılan bu savaşlarda alınan ağır mağlubiyetler, Türklerin Orta Anadolu’ya çekilmesine ve mevcut toprakların kaybedilmesine sebebiyet vermiştir. Kısa süre içerisinde Kılıç Arslan’ın devletin merkezini Konya’ya taşıyıp Anadolu’daki beyleri yeniden bir araya getirdikten sonra Haçlı Kontlukları ile yapılan savaşlarda almış olduğu galibiyetler Anadolu Selçukluların Büyük Selçukluların hâkimiyet sahasına komşu olmasına ve hükümdar ailesi arasında yaşanan mücadelelerin yeniden başlamasına neden olmuştur. Nitekim 1107 yılında Habur Nehri civarında Emir Çavlı ile yapılan savaşta Kılıç Arslan, hezimete uğradığı gibi Habur Nehrini geçip kurtulmak isterken boğularak hayatını kaybetmiştir. Savaş sonrası Kılıç Arslan’ın çocuklarının Sultan Muhammed Tapar tarafından tutsak edilerek İsfahan’a götürülmesi Anadolu Selçuklu Devletinde yeniden fetret devrinin yaşanmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

I. KILIÇ ARSLAN, EBU'L-KASIM, SELÇUKLULAR, HAÇLILAR, ANADOLU

Developments in Anatolia after the Death of Kutalmışoğlu Suleyman Shah (1086-1107)

However, after the death of Suleiman Shah in 1086, Sultan Melikshah I’s capturing of Kılıç Arslan and Kulan Arslan who were in Antioch that time and taking them to Iran led to the Anadolu Selcuklu throne being empty for a while and the shaking of political unity. Abu'l-Kasim who gathered the monopoly of the state around him and declared himself sultan in Iznik, struggled against Byzantium and Melikshah and this struggle ensured the state’s independence until 1092. After Melikshah's death in 1092, Kılıç Arslan, who came from Isfahan to Iznik and ascended the Anadolu Selcuklu throne, went into wars with the crusaders after subjecting the suzerains in Anatolia, because he wanted to expand the existing borders of the state. However, because of the heavy defeats, the Turks had to went back to Central Anatol and lost some existing regions. However, after making Konya the center of the state in a short time, his reuniting the gentlemen in Anatolia and winning the battles with the Crusader counties led to the Anatolian Seljuks being close to the area of dominance of Great Seljuks and the resumption of struggles between the monarch family. As a matter of fact, in the battle with Emir Çavlı around the Khabur River in 1107, Kılıç Arslan died by drowning while trying to cross the Khabur River to rescue himself as he was defeated. After the war, Kılıçarslan’s children’s being taken to Isfahan by Sultan Muhammad Tapar and led to the era of fetret for the Anatolian Seljuks again.

Keywords:

Süleyman Shah, I. Kilicarslan, Abu’l-Kasım, Seljuks, Crusaders,

PDF

___

Baykara, Tuncer, Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu'nun İdari Taksimatı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1998.
Belâzürî, Ebü’l-Hasan Ahmed, Fütuhu’l-Buldân, Müessetü’l-Maarîf, Beyrut Tarihi Belirsiz.
Cahen, Claude, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi, (çev. Yaşar Yücel, Bahaeddin Yediyıldız), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ankara, 1988.
Cahen, Claude, Osmanlılar’dan Önce Anadolu, (çev. Erol Üyepazarcı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul, 2012.
Cuzcanî, Minhacuddîn Osman b. Siraceddîn, Tabakat-ı Nasırî, I, (Arapçaya Terc. Affaf es-Seyyîd Zeydan), Merkezu’l-Kavmî Li’l-Tercûme, Kahire, 2013.
Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1974.
Demirkent, Işın, Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
Demirkent, Işın, “I. Kılıç Arslan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXV, Ankara, 2002, s. 396-399.
Donuk, Abdulkadir, Eski Türk Devletlerinde İdari-Askeri Unvan ve Terimler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1988.
Ebû Abdullah, İzzûddin Şeddâd, el-A’lâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâ’i’ş-Şâm ve’l-Cezîre, I, (düz. Yahya Zükkâr), Vüzeratû’s-Sekafî es-Suriye, Dımaşk, 1991.
Ebu’l-Ferec, Bar Hebraeus, Ebu’l Ferec Tarihi, I, II, (çev. Ömer Rıza Doğrul), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
Ebû’l-Ferec, Abdurrahman b. Alî, el-Muntazam fi Tarihi’l-Mülük ve’l-Umem, XVI, (düz. Muhammed Abdulkadir A’ta, Mustafa Abdulkadir A’ta), Daru’l-Kütübî’l-İlmiye, Beyrut, 1995.
Ebu’l-Fidâ, Kitabu’l-Muhtasar fî Ahbarî’l-Beşer, II, (düz. Muhammed Abdullatif), Daru’l-Maarîf, Kahire, Tarihi Belirsiz.
Ebu'l-Fidâ, el-Melikü’l-Müeyyed İmadûddîn İsmaîl, Takvîmü’l-Büldân, Paris, 1840.
el-Hamevî, Şehabeddîn Ebû Abdullah Yâkût, Mu’cemu’l-Buldân, I, IV, Dar Sadîr, Beyrut, 1977.
el-Hüseynî, Sadreddîn, Ahbar’u-Devleti Selçukiyye, (düz. Muhammed İkbal), Kûllîyetî Fencab, Lohur, 1933.
el-İdrîsî, Ebû Abdullah Muhammed, Nüzhetü’l-Müştâk fi İhtirâkı’l-Afâk, I, Mektebetu’s-Sekafetû’d-Dinîyye, Kahire 2002.
el-İsfahanî, İmadüddîn Muhammed, Devleti Alî Selçuk, Matbaatû’l-Mevsûat, Kahire, 1900.
el-Müstevfî, Hamdullah, Târîh-i Güzîde, İntişaratû Emîr Kebîr. Tarih, Belirsiz.
en-Nüveyrî, Şehabeddîn Ahmed, Nihayetu’l-Edeb fi Fununî’l-Edeb, XXVI, XXVIII, (düz. Mustafa Fevvaz, Kuşeylî Fevvaz), Daru’l-Kütübî’l-İlmiye, Beyrut, 2004.
ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn, el-İber fi Haberî men Gaber, II, (düz. Ebû Hacîr Muhammed es-Said), Daru’l-Kütübî’l-İlmiye, Beyrut, 1985.
ez-Zehebî, Tarihu’l-İslâm ve Vefayatu’l-Meşâhîr ve’l-Alâm, XXXII, (düz. Ömer Abdusselâm Tedmurî), Tarihû’l-Kitabû’l-Arabî, Beyrut, 1994.
Göğebakan, Göknur, “Malatya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVII, Ankara, 2007, s. 468-473.
İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn, Tarihû İbn Haldûn, V, düz. Süheyl Zekkâr, Daru’l-Fîkr, Beyrut, 2000.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fida İmadüddîn İsmaîl, el-Bidâyet ve en-Nihâyet, XII, Mektebu’l-Maarîf, Beyrut, 1991.
İbn Tağrîberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemalûddin, en-Nücûmü’z-Zâhire fî Mülûki Mıṣr ve’l-Ḳâhire, V, Vûzeratû’s-Sekafe, Kahire, 1963.
İbnü’l-Adîm, Ebû’l-Kasım Kemaleddin, Zübdetû’l-Haleb min Tarihî Haleb, (düz. Halil Mansur), Daru’l-Kütübî’l-İlmiye, Beyrut, 1996.
İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebû’l-Hasan, el-Kamîl fi’t-Tarîh, VIII, IX, (düz. M.Yusuf Dukak), Daru’l-Kütübî’l-İlmiye, Beyrut, 1987.
İbnü’l-Ezrak, Ahmed b. Yusuf, Târihu Meyyâfârikîn ve Âmid, (düz. Bedevi Abdullatif Avad), Vüzeratû’s-Sekafetî ve’l-İrşâdû’l-Kavmî, Kahire, 1959.
İbnü’l-Kalânisî, Hamza b. Esed, Tarihu Dımaşk, (düz. Süheyl Zekkâr), Beyrut, 1983.
İbnü’l-Verdî, Zeyneddin Ömer, Tarihu İbn Verdî, I, II, Daru’l-Kütübî’l-İlmiye, Beyrut, 1996.
İstahrî, Ebû İshâk İbrahîm, Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik, Matbaatû Berîl, Leyden, 1927.
Kafalı, Mustafa, “Anadolu’nun Fethi ve Türkleşmesi”, Erdem, VIII/XXII, Ankara, 1996, s. 5-17.
Kafesoğlu, İbrahim, Selçuklu Tarihi, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları, İstanbul, 1972.
Kafesoğlu, İbrahim, Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları, İstanbul, 1973.
Kafesoğlu, İbrahim, “Anadolu Selçuklu Devleti Hangi Tarihte Kuruldu”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 10-11, İstanbul, 1981, s. 1-28.
Kafesoğlu, İbrahim, “Selçuklu Çağındaki İzmir Türk Beyi'nin Adı: Çaka mı, Çağa mı, Çakan mı?,” Tarih Dergisi, S. XXXIV, İstanbul, 1984, s. 55-60.
Kaşgarlı, Mehlika Aktog, Kilikya Tabi Ermeni Baronluğu Tarihi, Kök Yayınları, Ankara, 1990.
Komnena, Anna, Anadolu’da ve Yarımadası’nda İmparator Alexias Komnenos Döneminin Tarihi Malazgirt’ten Sonrası, (çev. Bilge Umar), İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1996.
Köymen, Mehmet Altay, “Süleyman Şah ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu”, Belleten, LVII/218, Ankara, 1993, s. 71-79.
Kurat, Akdes Nimet, Çaka Bey, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1966.
Mateos, Urfalı Mateos Vakayinamesi (952-1136) Ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (çev. Hrant D. Andreasyan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
Merçil, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2015.
Mihael, Süryani Patrik Mihailin Vekayinamesi, II, (1042-1195) (çev. Hrant D. Andreasyon), Ankara, 1944.
Müverrih Vardan, Türk Fütuhat Tarihi (889-1269), (çev. Hrant D. Andreasyon), Türk Semineri Dergisi, İstanbul, 1937, s. 154-244.
Özaydın, Abdülkerim, “Porsuk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIV, İstanbul, 2007, s. 325-326.
Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, I, (çev. Fikret Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
Sevim, Ali, “Artukluların Soyu ve Artuk Bey’in Siyasi Faaliyetleri”, Belleten, XXVI/101, Ankara, 1962, s. 121-146.
Sevim, Ali, Genel Çizgileriyle Selçuklu Ermeni İlişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
Sevim, Ali, Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi (Başlangıçtan 1086’ya Kadar), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
Sevim, Ali, Yücel, Yaşar, Türkiye Tarihi Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
Sevim, Ali, Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleymanşah, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1990.
Sevim, Ali, Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
Sevim, Ali, “Malazgirt Muharebesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVII, Ankara 2003, s. 481-483.
Sibt İbnü’l-Cevzî, Şemseddîn Ebû Muzaffer Yusuf, Miratu’z-Zaman fî Tevarihu’l-Ayân, XIX, XX, (düz. Muhammed Enes el-Hasan, Kâmil Muhammed), Risaletû’l-Alemîyye, Beyrut 2013.
Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat, İstanbul, 1971.
Turan, Osman, Selçuklular ve İslamiyet, Nakışlar Yayınevi, İstanbul, 1980.
Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2009.
Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2013.
Turan, Osman, Selçuklu Tarihi Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
Ünal, Oğuz, Türkiye Tarihine Giriş Horasan’dan Anadolu’ya, Töre Devlet Yayınları, Ankara, 1980.
Üremiş, Ali, Türkiye Selçuklularının Doğu Anadolu Siyaseti, Basılmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya, 2001.
Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1944.