Horasan’ın İdarî Bürokrasisinde İlhanlı Şehzâdeleri ve Devlet Adamları (1256-1335)

Moğollar, Horasan coğrafyasını ele geçirdikten sonra, bölgede idarî bürokrasiyi askerî ve sivil idareciler üzerinden kurmuştu. Moğolların Horasan’da kurduğu bu sistem Möngke Han’a kadar devam etmişti. Möngke’nin hükümdar olması, Horasan coğrafyasında yeni bir idarî düzeni ortaya çıkartmıştı. O, kardeşi Hülegü’yü İran coğrafyasına göndermesiyle Horasan, bir İlhanlı toprağı haline gelmişti. Ancak bu durum Horasan coğrafyasında İlhanlı-Çağatay çekişmesini beraberinde getirmişti. Bu yüzden İlhanlı Devleti, Hülegü’den itibaren Horasan’da yönetimi hükümdarların vekili olan şehzâdeler üzerinden oluşturmuştu. Böylece İlhanlılar, hem bölgede istediği idarî düzen kurmayı hem de devletin doğu sınırını Çağatay saldırılarına karşı korumayı amaçlamışlardı. Bu makale, İlhanlı Devleti döneminde Horasan coğrafyasında görev alan şehzâdeleri dönemin çağdaş kaynakları üzerinden incelemekte; ayrıca şehzâdelerle bölgede görev alan idarî görevliler hakkında bilgi vermektedir.

Anahtar Kelimeler:

moğol, ilhanlı, horasan, İlhanlı Şehzâdeleri, İlhanlı Devlet Adamları

The Ilkhanid Shahzādas and Officials in The Bureaucracy of Khurasan (1256-1335)

After the Mongols capture the geography of Khurasan, they established the administration in the region through military and civilian rules. This system established by the Mongols in Khurasan continued until Möngke Khan. The ruling of Möngke had revealed a new administrative order in the geography of Khurasan. After he sent his brother Hülegü to Iran's geography, Khurasan became an Ilkhanate land. However, this situation brought about the Ilkhanate -Chaghatai conflict in the Khurasan geography. For this reason, the Ilkhanid State established the administration in Khurasan through the shahzādas who were the deputies of the rulers since Hülegü. Thus, the Ilkhanids aimed to establish the administrative order they wanted in the region and protect the eastern border of the state against Chaghatai attacks. This article examines the shahzādas who served in the geography of Khurasan during the Ilkhanid State through the contemporary sources of the period; gives information about the shahzādas and the administrative officials working in the region as well.

Keywords:

Ilkhanid State, Khurasan, Ilkhanid Shahzādas, Ilkhanid officials,

PDF

___

Aigle, Denise, “Iran Under Mongol Domination: The effectiveness and failing of a dual administrative system”, Bulletin d’Etudes Orientales, vol. 57, 2009, s. 65-78.
Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi, (çev. Hrand D. Anreasyan), Yeditepe yay., İstanbul 2007.
Alâeddin Ata Melik b. Bahâeddin b. Muhammed b. Muhammed Cüveynî, Târîh-i Cihânguşâ, (tas. Muhammed b. Abdulvahhâb Kazvînî), I-II-III, İntişârât-i Donyâyi Kitâb, Tahrân 1329 hş.
Alâeddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, (çev. Mürsel Öztürk), TTK yay., Ankara 2013.
Allsen, Thomas T., Mongol Imperialism The Policies of the Grand Qan Möngke in China, Russia, and the Islamic Lands, 1251-1259, University of California Press, London, 1987.
Atwood, Christopher P., Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, Facts on File, Inc, New York 2004.
Avcı, Casim, “Nâib”, DİA, C. 32, İstanbul 2006, s. 311-312.
Barthold, W., - Allchin,F. R., “Bādghīs” El2, C. I, Leiden 1986, s. 857.
Barthold, W., An Historical Geography of Iran, (translated from the Russian: Svat Soucek), Princeton University Press, New Jersey 1984.
Biran, Michal, “The Battle of Herât (1240): A Case of Inner-Mongol Warfare” Warfare in Inner Asian Histroy (500-1800), (ed. Nicola Di Cosmo), Leiden 2002, s. 175-219.
Biran, Michal, Qaidu and the Rise of the Independent Mongol State in Central Asia, London 1997.
Boyle, J. A., “Dynastic and Political History of the Īl-Khāns”, Cambridge History of Iran, (ed. John A. Boyle), vol. 5, Cambridge University Press, New York 1968, s. 303-421.
Buell, Paul D., Historical Dictionary of the Mongol World Empire, The Scarecrow Press, Lanham-Maryland- Oxford 2003.
Ch’i T’ang, , Moğol Sülâlesi Devrinde Türk ve İslâm Dünyası ile Temasta Bulunan Şahsiyetler, İstanbul 1970.
Clauson, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford 1972.
Dayı Özkan, “Moğol Dönemi Düşünürlerinden Nasîrüddin Tusî’nin Bazı Farsça Şiirleri”, Dil Bilimleri Klasik Sorunlar-Güncel Tartışmalar, (ed. M. Nesim Doru- Ömer Bozkurt), Mardin Artuklu Üniversitesi Yay., Mardin 2018, s. 667-681.
Dayı, Özkan, “Moğol Dönemi Fars Edebiyatında Kullanılan Bazı Türkçe-Moğolca Terimler”, TAED, 63, 2018, s. 485-498.
Dayı, Özkan, “Vezir Şemseddîn Cüveynî’nin İlhanlı Devletindeki Faaliyetleri (1263-1284)”, Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, S. 1, 2018, s. 95-111.
Dayı, Özkan, Moğolların Teşkilat ve İdarî Tarihi İran Moğolları 1220-1295, Altınordu yay., Ankara 2020.
Doygun, Meryem, Hârezmşahlar-Moğol Münasebetleri ve Hârezmşahlar Devletinin İnkırazı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2019.
Ebu’l-Ferec İbnü’l-İbrî, Târîhu Muhtasari’d-Düvel, (çev. Şerafettin Yaltkaya), TTK yay., Ankara 2011.
Ebû’l-Kâsım Abdullâh b. Muhammed Kâşânî, Târîh-i Ûlcâytû, (neşr. Mehîn Hambelî), Tahrân, 1348 hş.
Fasîh Ahmed b. Celâleddin Muhammed Hâfî, Mücmel-i Fasîhî, II, (neşr. Muhammed Ferruh), Kitâbufuruş-i Bastan, Meşhed 1339 hş.
Fragner, Bert G., “Ilkhanid Rule and Its Contributions to Iranian Political Culture”, Beyond the Legacy of Genghis Khan, (ed. Linda Komaroff), Brill, Leiden-Boston 2006, s. 68-80.
Galstyan, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, (Rusça’dan çev. İlyas Kemaloğlu), Yeditepe yay., İstanbul 2017.
Gıyâseddîn b. Humâmeddîn el-Hüseynî Hândmîr, Habîbu’s-Siyer, III, (haz. Muhammed Debîr Siyâkî), Kitâbfurûş-i Hayyâm, Tahrân 1333 hş.
Gibb, H. A. R., - Davies, C. Collin, “Nâip”, İA, C. 9, İstanbul 1964, s. 50.
Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, II, (çev. Ömer Rıza Doğrul), TTK yay., Ankara 1999.
Hâfız-ı Ebrû, Coğrafyâ-yi Hâfız-ı Ebrû Kısmet-i Rub‘ı Horâsân Herât, (ths. Gulâm Rızâ Mâyil-i Herevî), İntişârât-i Bonyâd-i Ferhengi Îrân, Tahrân 1349hş.
Hâfız-ı Ebrû, Zeyl-i Câmiʿel-Tevârîh-i Reşîdî, (neşr. Hânbâbâ Beyânî), Şirketi Tezâmuni İlmî, Tahran 1317 hş.
Hamd-Allâh Mostawfi Qazvini, The Geographical Part of the Nuzhat al-Qulūb, (ed. and trans. G. Le Strange), Brill, Leiden 1915.
Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzide, (çev, Mürsel Öztürk), TTK yay., Ankara 2018.
Hartog, Leo De, Cengiz Han, Dünyanın Fatihi, (çev. Serkan Uzun), Dost yay., Ankara 2003.
Hope, Michael, “The Atabaks in the Mongol Empire and the Ilkhanate of Iran (602-736/1206-1335)”, New Approaches to Ilkhanid History, (ed. Timothy May vd.), Brill, Leiden-Boston 2021, s. 321-345.
Islam, Arshad, “The Mongol Invasions of Central Asia”, International Journal of Social Science And Humanity, Vol. 6, No 4, 2016, s. 316-317.
İbnü’l Esîr, İslam Tarihi el-Kâmil fi’t-Tarîh Tercümesi, (terc. A. Özaydın-A. Ağırakça), XII, Bahar yay., İstanbul 1987.
Jackson, Peter, “From Ulus to Khanate: The Making of the Mongol States c. 1220-c. 1290”, The History of Mongolia, (ed. David Sneath-Christopher Koplonski), Vol. I, UK 2010, s. 229-248.
Jahn, Karl, Geshichte Gāzān Hān’s aus dem Ta’rīh-i Mubārak-i Gāzānī des Rašīd al-Dīn Fadlallāh b. ʿİmād al-Daula Abūl-Hair, London 1940.
Kadyânî, Abbas, Ferheng-i Câm’i-i Târîh-i İran, İntişârât-i Ârven, Dânişgâh-i Şîrâz 1387 hş.
Kafalı, Mustafa, Çağatay Hanlığı (1227-1345), Berikan yay., Ankara 2005.
Kafesoğlu, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi, TTK yay., Ankara 2000.
Kemâleddin Abdürrezzâk-ı Semerkandî, Matla-ı Sa‘deyn ve Mecma-ı Bahreyn, (neşr Abdülhüseyin Nevâî), Tahran, 1372 hş.
Kerîmeddîn Mahmûd b. Muhammed Aksarayî, Müsâmeretü‟l-Ahbâr, (çev. Mürsel Öztürk), TTK yay., Ankara 2000.
Kolbas, Judith, The Mongols in Iran Chingiz Khan to Uljaytu 1220-1309, Routledge, London-New York 2006.
Korykoslu Hayton, Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı, (Latince’den çev. ve not. Altay Tayfun Özcan), Selenge yay., İstanbul 2015.
Köprülü, M. Fuad, “Daruga”, İA, C. 3, İstanbul 1977, s. 486-489.