Trabzon Metropoliti Tarafından 1858’de Rus Çarı’na Hediye Edilen XIII. Yüzyıla Ait Rumca Bir Eser: Halk Kütüphanesindeki Trabzon El Yazması

Osmanlı Devleti, bünyesinde barındırdığı gayrimüslim cemaatlerin ruhani temsilcilerine kendi cemaatlerini yönetme hakkı tanımıştır. Bu bağlamda cemaatlerin dini ve hukuki hizmetlerinin yanı sıra eğitim öğretim hizmetleri de dini otoritenin görev ve yetki alanına girmekteydi. Trabzon’da 1682’de kurulan Rum Mektebi’nin daha elverişli bir binada faaliyet göstermesi çabası 19. yüzyılda ciddi bir ivme kazanmıştı. Konstantios Karaopoulos'un Trabzon Rum Metropoliti olmasından sonra (1830-1879) hem metropolitan kilisesinin hem de Rum Mektebi binasının yenilenmesi gündeme gelmiştir. Bu iş için Trabzonlu Rumlar ve Fener Patrikhanesinin maddi katkılarının dışında Rus Çarlığı coğrafyasından da yardım toplanması kararlaştırılmıştır. Bu nedenle Konstantios Karaopoulos, Rusya’dan para toplayabilmek için bir seyahate çıkmış ve Rus Çarı II: Aleksandr’ı ziyaret ederek ondan yardım toplama izni talep etmiştir. Trabzon Metropoliti Konstantios 1858 yılında gerçekleşen bu ziyarette Trabzon’dan getirdiği bir el yazması eseri Çar’a hediye etmiştir. Trabzonlu bir Rum tarafından Rumca olarak kaleme alınmış olan ve 1917’de Prof. F. İ. Uspenski’nin bir makalesine konu olan bu eserde; Kral Andronikos Gidos (1222-1235) döneminde Trabzon Rum Devleti ile Türkiye Selçukluları arasında yaşanan mücadeleler anlatılmaktadır. Özellikle de Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat döneminde oğlu Gıyaseddin Keyhüsrev’in Trabzon Rum Devleti başkentini ele geçirmek için düzenlediği seferde yaşanılanlar ve esir edilmesi, Trabzonlu bir Rum’un gözüyle aktarılmaktadır. Bu yazıda, bugüne kadar Türkçe literatürde adı geçmemiş olan bu Rumca eser, Uspenski’nin makalesi esas alınarak tanıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Trabzon Rum Devleti, Türkiye Selçukluları, Alaaddin Keykubat, Gıyaseddin Keyhüsrev, Trabzon Metropoliti Konstantios Karaopoulos

The Ottoman Empire granted the spiritual representatives of the non-Muslim communities it contains the right to govern their communities. In this context, religious and legal services of the congregations, as well as educational and educational services, fell under the duties and jurisdiction of the religious authority. The effort of the Greek School, which was established in 1682 in Trabzon, to operate in a more convenient building gained a serious momentum in the 19th century. After Konstantios Karaopoulos became Trabzon Greek Metropolitan (1830-1879), the renovation of both the metropolitan church and the Greek School building came to the fore. In addition to the financial contributions of the Greeks of Trabzon and the Fener Patriarchate for this work, it was decided to collect aid from the Russian Tsarist geography. For this reason, Konstantios Karaopoulos went on a trip to collect money from Russia and visited Russian Tsar Alexander II and asked him for permission to collect aid. During this visit, which took place in 1858, Konstantios, the Metropolitan of Trabzon, gave a manuscript to the Tsar. Written in Greek by a Greek Cypriot from Trabzon and subject to Prof. F. I. Uspenski’s article in 1917, this work describes the struggles between the Greek state of Trabzon and the Seljuks of Turkey during the reign of King Andronikos Gidos (1222-1235). In particular, the experiences and captivity of his son to seize the capital of Trabzon Greek State during the period of the Seljuk Sultan is conveyed through the eyes of a Greek from Trabzon. In this article, this Greek work, which has not been mentioned in the Turkish literature until now, has been tried to be introduced on the basis of Uspenski's article.

Keywords:

Trabzon Greek Empire, Turkey Seljuks Alaaddin Keykubat, Gıyaseddin Keyhüsrev, Trabzon, Trabzon Greek School, Trabzon Metropolitan Konstantios Karaopoulos,

PDF

___

https://pontosworld.com/index.php/pontus/churches/224-saint-gregory-of-nyssa-trebizond (Erişim tarihi: 07. 06. 2021)
ΣαλβάνουΑιμιλία, ΦροντιστήριοΤραπεζούντας,ttp://www.ehw.gr/asiaminor/Forms/fLemmaBody
Extended.aspx?lemmaID=6622 (Erişim tarihi: 24.01.2021)
Akdoğar, Hatice Tuğba, “Türk Literatüründe Değerlendirilmemiş Bir Kaynak: Trabzon Metropoliti Hrisantos’un Trabzon Kilisesi Adlı Kitabı”, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, Ed: Şenol Saylan-Betül Saylan, C:II, Trabzon Büyükşehir Belediyesi, İstanbul, 2016, s. 1321.
Albayrak, Hüseyin, Trabzon Millî Eğitim Tarihi, C:1, Trabzon Valiliği, İstanbul, 2008.
Bryer, Anthony-Winfield, David, Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topografyası, Çev. İsmail Köse, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2020.
Keçiş, Murat, “Ortaçağ Trabzon’unda Aziz Eugenios Kültü”, 1. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, Ed: Şenol Saylan-Betül Saylan, C:II, Trabzon Büyükşehir Belediyesi, İstanbul, 2016, ss. 1243-1251.
Keçiş, Murat, “Türkiye Selçukluları’nın 1223 Yılında Trabzon Üzerine Düzenledikleri Sefer Hakkında Yeni Bir Kaynak ve Bazı Yeni Bilgiler”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Spring/Bahar 2012-Issue/Sayı 28, s. 40-55.
Keçiş, Murat, Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler (1204-1461), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2013.
Miller, William, Son Trabzon İmparatorluğu, Çev. Nurettin Süleymangil, Heyemola Yayınları, İstanbul, 2005.
Öksüz, Hikmet-Usta, Veysel, Mustafa Reşit Tarakçıoğlu Hayatı, Hatıratı, Trabzon’un Yakın Tarihi ve Yassıada Mektupları, Serander Yayınları, Trabzon, 2018.
Özsüer, Esra, Trabzon Rum Mektebi, Doğu’nun Deniz Feneri, Libra Kitapçılık, İstanbul 2019.
Öztürk, Özhan, Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, III. Cilt, Çağın Matbaacılık, İstanbul, 2005, s. 895-896.
Philippides, Chrysanthos, He Ekklesia Trapezountos, Arheion Pontou, 4-5, Estia Typographeion, Athenai, 1933.
Somel, Selçuk Akşin, "Cemaat Mektepleri ve Yabancı Misyoner Okulları", Osmanlı Uygarlığı I, Haz. Halil İnalcık-Günsel Renda, Kültür Bakanlığı, İstanbul 2003, s. 387.
Sümer, Faruk, “Keykubat I”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 24, ss. 358-359.
Tellioğlu, İbrahim, Komnenosların Trabzon Hakimiyeti Trabzon Rum Devleti (1204-1461), Serander Yayınları, Trabzon, 2009.
Uspenski, F. İ.,Trabzon Tarihi, Çev. Enver Uzun, Eser Ofset, Trabzon, 2003.
Usta, Veysel, “Rus Bilimler Akademisi Heyeti Tarafından İşgal Yıllarında Trabzon’da Yapılan Çalışmalar ve Rusya’ya götürülen Eserler”, Türk Dünyası Araştırmaları, S: 153, Aralık 20024, ss.11-24.
Ünal, Fatih, Ruslar Bizans’ın Peşinde, İlgi Kültür Sanat, İstanbul, 2015.
Üre, Pınar, “Bizans Geçmişi, Rus Mevcudiyeti: Rus Arkeoloji Enstitüsünün Birinci Dünya Savaşı Sırasındaki Trabzon Keşif Gezisi”, Bizans’ın Öteki İmparatorluğu: Trabzon, Ed. Antony Eastmond, Koç Üniversitesi, İstanbul, 2016, s. 217-238.
Успенскаго, Ө. И“Трапезунтекая рукопись въ Публичной Библіотекѣ”, Извѣетія Академіи Наукъ, 1917, ss. 719-726.