İlhanlı Devleti’nde Yargı Sistemi (1256-1335)

Moğolların Ön Asya coğrafyasına gelmesi ile bölgede idarî ve kültürel açıdan yeni bir dönemin başladığını görmekteyiz. İdarî ve kültürel açıdan bir değişim dönemi olan bu zaman diliminde, İslâm medeniyetinin unsurları ile Bozkır Medeniyeti’nin bir parçası olan Moğol geleneklerinin iç içe geçerek 1231 yılından İlhanlı Devleti’nin yıkılışına kadar Ön Asya’da yönetimi oluşturan bütün sistemlere yerleştiğini görmekteyiz. Yargı sistemi açısından İlhanlı dönemi, Moğol tahakkümü öncesi yargı ve hukuk anlayışı olan İslam geleneği ile Bozkır Medeniyeti’nin yazısız hukuk kuralları olan Töre’nin Cengiz Han yasası ile yazılı hale getirilen hukuk anlayışının beraber yürütüldüğü bir dönemdir. İlhanlı Devleti’nin hukuk anlayışında şer‘î hukuk ve Cengiz Han yasaları bir arada tatbik edilmiştir. Bu kültürel dönüşüm içerisinde, yargı sisteminde İslâmî anlayışın hâkim olduğu bölgede İlhanlı Devleti’nin kendi yargı sistemi içerisinde nasıl bir uygulama ile hareket ettiğini çalışmamızda inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler:

yargı, ilhanlı devleti, yasa

Judgment System in The Ilhanid State (1256-1335)

With the arrival of the Mongols to the Middle East, we see that a new administrative and cultural era has begun in the region. In this new time period, which is a period of change, we see that the factors of the Islamic civilization and the Mongolian traditions, which were a part of the Steppe civilization, intertwined and settled in all the systems that formed the rule in Middle East from 1231 until the collapse of the Ilkhanid State. In terms of the judgment system, the Ilkhanid period is a period in which the Islamic tradition, which is the judicial and legal mentality before the Mongolian domination and the unwritten law rules of the Steppe civilization, were carried out together with the understanding of law that was formed by the law of Genghis Khan. In the legal understanding of the Ilkhanid State, sharia law and Genghis Khan laws were applied together. In this cultural transformation, we aim to examine the practice of the Ilkhanid State in the formation of its own judiciary in the region where the Islamic understanding is dominant in the judicial system.

Keywords:

Ilkhanid State Judgment System, Sharia Law, Genghis Khan Law,

PDF

___

Aksarayî, Kerîmüddîn Mahmûd, Müsâmeretü’l-Ahbâr, (Tsh. Osman Turan), TTK Yay., Ankara 1999.
Alâaddin Ata Melik b. Bahâeddin b. Muhammed b. Muhammed Cüveynî, Târîh-i Cihânguşâ, (Haz. Muhammed b. Abdulvahhâb Kazvînî), I-II-III, İntişârât-i Donyâyi Kitâb, Tahrân 1329 hş.
Alâaddin Ata Melik Cüveynî, Târîh-i Cihânguşâ, (Tsh. Mansûr Servet), İntişârât-i Emîr Kebîr, Tahrân 1362 hş., Anonim, Moğolların Gizli Tarihi, (Çev. Ahmet Temir), TTK, Ankara 1995.
Âştiyânî, Abbâs İkbâl, Târîh-i Mogûl ve Evâyil-i Eyyâm-i Teymûrî, I-II, İntişârât-i Nâmek, Tahrân 1374 hş. Âştiyâni, Abbas İkbal, Târîh-i Mogûl, Emîr Kebîr, Tahrân 1365 hş.
Âştiyânî, Abbâs İkbâl, Târîh-i Mogûl, İntişârât-ı Sâhil, Tahrân 1390 hş.
D’ohsson, M. Baron C., Moğol Tarihi, (Çev. Ekrem Kalan-Qiyas Şükürov), IQ Yay., İstanbul 2006. Dayı, Özkan, Moğolların Teşkilat ve İdarî Tarihi, Ankara 2020.
Dayı, Özkan, Ortaçağ Türk Devletleri’nde İç Güvenlik ve Asayiş, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2014.
Hândmîr, Gıyâseddîn b. Humâmeddîn el-Hüseynî, Habîbu’s-Siyer, (Tsh. Doktor Muhammed Debîr Siyâkî), III, Kitâbfurûş-i Hayyâm, Tahrân 1333 hş.
Hemedânî, Reşîduddîn Fazlullah, Sevânihu’l-Efkâr, (Tsh. Muhammed Takî), İntişârât-i Kütübhâne-i Merkezî, Tahrân 1358 hş.
Hemedânî, Reşîduddîn Fazlullah, Câmi‘u’t-Tevârîh, (Tsh. Doktor Behmen Kerîmî), İntişârât-i İkbal, Tahrân 1374 hş.
Hemedânî, Reşîduddîn Fazlullah, Câmi‘u’t-Tevârîh, (Tsh. Muhammed Rûşen), I-II, İntişârât-i Elbûrz, Tahrân 1373 hş.
Herevî, Seyf b. Muhammed b. Yakûb, Târîhnâme-i Herât, (Tsh. Gulâm Rızâ Tabâtabâyî Mecd), İntişârât-i Esâtîr, Tahrân 1383 hş.
İbn-i Bîbî, Hüseyin b. Ali b. Cafer, Ahbâr-i Selâcika-i Rûm Ahbâr-i Selçukiyye El-Evâmirü’l-‘Alâiyye fî’l-Umûri’l- ‘Alâiyye, (Tsh. M. Cevad Meşkûr), İntişârât-i Kitâbfurûşî-yi Tahrân, Tahrân 1350 hş.
Kadyânî, Abbas, Târîh Ferheng-i ve Temeddon-i Îrân der Devre-i Mogûl, İntişârât-ı Ferheng-i Mektûb, Tahrân 1384 hş.
Kalkaşendî, Ahmed b. Ali, Subhu’l-A‘şâ fî Sınâ’ati’l-İnşâ, Dâru’l-Kutb, Kahire 1337 h.
Kamalov, İlyas, Moğolların Kafkasya Politikası, Kaknüs Yay., İstanbul 2003.
Kâşânî, Ebû’l-Kâsım, Târîh-i Olcâytû, (Tsh. Mîhen Hanbelî), Tahrân 1348 hş.
Kazvînî, Hamdullah Ebî Bekr b. Ahmed b. Nasr Müstevfî, Târîh-i Guzîde, (Haz. Abdulhüseyn Nevâ’î), İntişârât-i Emîr Kebîr, Tahrân 1387 hş.
Kirmânî, Nâsireddîn Münşî, Simt-ül ‘Ula lil Hazret-il ‘Ulyâ der Târîh-i Karahitayiyân-i Kirmân, (Tsh. Abbâs İkbâl Kâşânî), İntişârât-i Esâtîr, Tahrân 1362 hş.
Mîrhând, Mîr Seyyid Hamîdeddîn Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn Hâvendşâh b. Kemâleddîn Mahmûd el-Belhî, Târîh-i Ravzatu’s-Safâ, I-XI, Pîrûz, Tahrân 1339 hş.
Muhammed b. Hândşâh b. Mahmûd, Ravzatu’s-Safâ, V, (Tsh. Cemşîd Kiyânfer), İntişârât-i Esâtîr 1380 hş.
Nahcivânî, Muhammed b. Hindûşâh, Dustûru’l-Kâtib fî Ta’yînu’l-Merâtîb, İdâre-i İntişârât-i Dâniş, I-II, (Tsh. Abdulkerîm Alîoğlu Alîzâde), Moskova 1976.
Natanzî, Mu‘îneddîn, Muntehibu’t-Tevârîh-i Mu‘înî, Esâtîr, Tahrân 1383 hş.
Ögel, Bahaeddin, Çingiz Han’ın Türk Müşavirleri, IQ Yay., İstanbul 2002. Ögel, Bahaeddin, Türklerde Devlet Anlayışı, Ankara 1982.
Özgüdenli,Osman Gazi, Gâzân Han ve Reformları (1295-1304), Kaknüs Yay., İstanbul 2009.
Petruşevsky, I. P., Târîh-i İctimâ’î- İktisâdîyi Îrân der Devre-i Mogûl, (Trc; Ya‘kûb Âjend), İntişârât-i Itlâ’ât, Tahrân 1369 hş.
Recebzâde, Hâşim, Â’în-i Keşverdârî der ‘Ahd-i Vezâret-i Reşîdüddîn Fazlullah Hemedânî, İntişârât-i Tûs, Tahrân 1355 hş.
Spuler, Berthold, İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350, (Çev. Cemal Köprülü), TTK Basımevi, Ankara 2011.
Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Mecma‘u’l-Ensâb, (Tsh. Mîr Hâşim Muhammed), İntişârât-i Emîr Kebîr, Tahrân 1343 hş.
Şehâbeddîn Abdullah b. Fazlullah Şîrâzî, Tahrîr-i Târîh-i Vassâf, (Tsh. Abdulmuhammed Âyetî), Müessese-i Mutâla‘ât ve Tahkîkât-i Ferhengî, Tahrân 1372 hş.
Şîrâzî, Şehâbeddîn Abdullah b. Fazlullah, Tahrîr-i Târîh-i Vassâf, (Tsh. Abdulmuhammed Âyetî), İntişârât-ı Bonyâd-ı Ferheng-i Îrân, Tahrân 1346 hş.
Tetevî, Mollâ Ahmed–Kazvînî, Asâf Hân, Târîh-i Elfî, (Tsh. Gulâm Rızâ Tabâtabâyî Mecd), I-VI, Şirket-i İntişârât-i ‘İlmî ve Fehengî, Tahrân 1382 hş.
Uyar, Mustafa, İlhanlı (İran Moğolları) Devleti’nin Askerî Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 2020.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhâl, TTK, Ankara 1988.
Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlılar Tarihi I Kuruluş Devri, Erciyes Üniversitesi Matbaası, Kayseri 1994.
Kamalov, İlyas, Moğolların Kafkasya Politikası, Kaknüs Yay., İstanbul 2003. Kâşânî, Ebû’l-Kâsım, Târîh-i Olcâytû, (Tsh. Mîhen Hanbelî), Tahrân 1348 hş.