Modernlik söylemi: Endişeli bakışlarda modern birey

ondokuzuncu yüzyılın son çeyreğinden günümüze, modernlik ve modern hayatın eleştirileri pek çok farklı disiplin üzerinden klasik teorik yazılar, imgeler, kültürel nesneler, mimari pratikler, bilimsel ve bilimsel olmayan makaleler gibi sayısız metin üzerinden beslenmektedir (1). Bu çalışmanın amacı sosyal bir durum olarak modernliği, farklı disiplinlerde üretilmiş çeşitli metinleri ile ve eşliğinde, modern bireyine odaklanarak bir söylem olarak ele almak ve analiz etmektir. yapılan söylem analizi michel Foucault’nun (1926-1984) Bilginin Arkeolojisi (L’archéologie du Savoir) (1969) adlı eserinde geliştirdiği kuramsal tartışma üzerine temellendirilmiştir. Temel olarak Foucaultgil bakış, eylemleri, sözleri, yazıları, imgeleri kapsayan ayrıştırılmış ifade grupları ve düzenlenmiş pratikler aracılığı ile toplumsal yaşam üzerinde bir anlam, bir etki, bir algı yaratılışının mekanizmalarını araştırır. Foucault çeşitli ve birbirinden farklı metinlerin nasıl biraraya gelerek belli bir bakış açısını ve bir söylemi oluşturduğu üzerine odaklanır. ondokuzuncu yüzyıldan günümüze felsefe, sosyoloji, edebiyat, psikoloji ve sanat gibi pek çok farklı alanda üretilmiş olan modernlik metinleri, bu doğrultuda, modern bireye yönelik bakışlar olarak ifadelerine ayrıştırılarak ele alınmıştır. Üretilen metinler çarpıcı ifadeler eşliğinde modern bireye odaklanmaktadır. Bu çalışma bu ifadelerin nasıl farklı üretim alanlarında çoğalarak, tekrarlanarak gruplandıklarını ve hangi dominant algıyı oluşturduğunu ya da modern bireyin nasıl karakterize edildiğini göstermeyi hedeflemektedir. Bu nedenle bu metin de söylemin kuruluş mekanizmasına benzer şekilde ifadelere, tekrarlarına ve çeşitlemeler halinde çoğalmasına dayanacaktır. Bu ifadeler kimi zaman açıkça kelimelerde yerini bulmakta, kimi zaman ise imgeler içine gömülmekte ve referanslar sistemine ihtiyaç duymaktadırlar. ancak sonunda her bir söylem bir diğer bakışı beslemekte, hatta üretmekte ve ‘modern birey mutsuzdur’ diye vurgulayabileceğimiz bir ifadenin eşlik ettiği baskın bir algıyı oluşturmaktadır. ortaya çıkan ifadelerin değerlendirilmesi baskın algının endişe dolu vizyonlar tarafından beslendiğini göstermektedir. Bu vizyonların beslendiği başlıca kavramlar ise yalnızlık, yabancılaşma, bireyselleşme, yersizlik-yurtsuzluk ve ev özlemidir. Bu çalışma modern kültürde, yalnızlık, yabancılaşma, bireyselleşme, yersizlik-yurtsuzluk ve ev özlemi gibi temalardan beslenen modern bireye yönelik endişe dolu bakışları ‘modernlik’, ‘modernlik Söyleminin Epistemesi’, ‘modernlik Söyleminin Etkinleştirici Stratejisi’ adlı başlıklar altında ele alır. Bu söylem descartesçı düşünce sisteminde kök salan, modernliğin görsellik üzerine kurulu dilini ve sanayileşme ve küreselleşme eşliğinde de, kültürel, ekonomik, toplumsal ve psikolojik bir durum olarak modernliği tartışmayı gerektirir. Bir modernlik eleştirisi olarak bu çalışma, modernlik eleştirisinden ayrı düşünemeyeceğimiz modern bireye yönelik söylem(ler)i, edebiyat, sosyoloji, felsefe gibi disiplinler arasında üretilen yazılı kuramsal metinler (söylenenler) ile bazen salt sanat, bazen ise sanat ve tasarım arakesitinde üretilmiş olan, modernlik söyleminin etkinleştirici stratejisi olarak beliren, söylemsel nesneler (görünenler) arasında metinlerarası okuma yaparak yorumlar. Başka bir deyişle, bu çalışmanın amacı modernliğin görsel retoriklerini formüle etmek, söylemin atomu olan ifadelerine ayrıştırmak ve Foucaultgil söylemsel oluşumda bir söylemsel metnin başka metinleri nasıl ürettiğini göstermektir. Sonuç bölümü olan ‘Endişeli Bakışlarda mutsuz Birey’ başlığı altında modernlik eleştirisinin ürettiği ifadeleri gruplar. ‘modern birey mutsuzdur’ ifadesini, tüm diğer endişe verici ifadelerin uzantısında ayrıca gözlemler ve kendisi bu araştırma metninin atomu olarak ayrıca üretir.

The discourse of modernity: The modern subject and his/her anxious gaze

modernity and modern life met with critique starting from the last quarter of the nineteenth century and continuing to the present through countless texts including classical theoretical writings, images, cultural objects, architectural practices, works of art, literary works, scientific and unscientific articles, reviews, movies, letters, lectures, etc. regardless of whether they are discursive or not, these texts construct a point of view and a particular meaning concerning the mental health of the modern individual. ın other words, the general domain of all these texts has produced a ‘discourse’ that says that the conditions of modern life and of the metropolis/megalopolis return to the modern individual as negative dialectics between ‘the subject and the object’, ‘the self and the other’, ‘freedom and security’, ‘standardization and individualization’ and ‘individual and social’. This study aims to analyse modernity as a discourse focusing on its modern individual. discourse is here meant the notion that takes central part in michel Foucault’s (1926-1984) fundamental theoretical argument. ın the Foucauldian sense, discourse means an identifiable group of statements that is comprised of all utterances, actions, practices and texts which have meaning and which have some effect in the real world that consider the ‘modern individual as standardized, individualized, alienated, homeless, etc.’ ın order to illustrate the general domain of all statements, the study emphasizes classical theoretical texts of modernity clarifying social changes that played important roles in the rationalization and standardization of the modern individual as ‘utterances or written/spoken things’. The study claims that these discursive utterances/texts that are produced than in the rules and structures which produce particular utterances and texts. Here, art works as ‘invisible things’ are produced by the classical theoretical texts. These heterogeneous kinds of art works (visual texts), which make up not only an individualizable group of statements but also constitute -discursive formation of modernity- the particular structure of this discourse, are regulated with the titles as ‘subject-object, ‘place-homeland- home’, ‘standardization-individuality-freedom’ referring to the classical theoretical (written) texts -Baudelaire’s, Simmel’s, Benjamin’s, Berman’S, Sennet’s- in intertextual relationships. The aim of this analysis is not only to clarify the visions along with the statements through various written texts (utterances) directed/produced for modern individul from the capitalist modernity to the global capitalist modernity of today but also illustrates these all abstract through art works that are accepted as images, visual texts (invisible things) knowing that visions are important source of imagery. The texts as utterances or invisible things, are considered as visions along with themes and statements rather than reality or truth. So this study does not try to proof a reality, tries to display a perception that has power to convince society bombarded with the utterances and images. Critical writings of modernity render modern individual in the images of rationalization, alienation, isolation, standardization, individualization, and homelessness. So, beside the writings of modernity, the argument is presented through discursive art objects/things taken as the texts that have the power to visualize anxious visions on/of modern individual embodying not only rhetorical metaphors, tropes and motifs concerning modernity. and lastly, this study rightly observes and claims dominance of an anxious gaze that could transform into a single utterance: ‘modern individual is unhappy/traumatic’. ın other words, one may identify the characteristics of a discourse of a ‘modern’ culture in a single utterance.

PDF

___

ADAMS, A. (1996) Architecture in the Family Way: Doctors, Houses, and Women, 1870-1900, mcGill-Queen’s University Press, montreal.
ALBERTI, L. B. (1435) de Pictura, On Painting, çev. ve yay. haz. C. Grayson (1972) Phaidon, london.
ALPERS, S. (1983) The Art of Describing: Dutch Art in the Seventeenth Century, Chicago University Press, Chicago.
ANTMEN, A. (2007) Hale Tenger: İçerdeki Yabancı/Stranger Within, yky, İstanbul.
AVGIKOS, J. (1994) andrea Zittel, Artforum International (32:5) 88.
BACHELARD, G. (1958/2008) la Poétique de l’espace, Uzamın Poetikası, çev. a. Tümertekin (2008) İthaki yayınları, İstanbul.
BAUDELAIRE, C. (1863) Peintre de la vie moderne, Modern Hayatın Ressamı, çev. a. Berktay, sunuş yaz. a. artun, yay. haz. a. artun (2003) İletişim yayınları, İstanbul.
BAUDELAIRE, C. (1869) le Spleen de Paris, Paris Sıkıntısı: Küçük Düzyazı Şiirler, çev. E. alkan, (2003) Varlık yayınları, İstanbul.
BAUMAN, Z. (2001) Community: Seeking Safety in an Insecure World, Polity Press, Cambridge.
BAUMAN, Z. (2000) Liquid Modernity, Blackwell, malden.
BAUMAN, Z. (1991) Modernity and Ambivalence, Cornell University Press, new york.
BECK, U. (1994) The reinvention of Politics: Towards a Theory of reflexive modernization, Reflexive Modernization: Politics, Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order, yay. haz.U. Beck, a. Giddens ve S. lash, Polity Press, Cambridge; 1-55.
BECK, U. (1986) risikogesellschaft: auf dem Weg in eine andere moderne, Risk Society: Towards a New Modernity, çev. m. ritter (1992/2003) Sage Publications, london; newbury Park; new delhi.
BENJAMIN, W. (1983) Das Passagen-Werk, Pasajlar, çev. a. Cemal (1993/2002) yapı kredi yayınları, İstanbul.
BERMAN, M. (1983) All That Is Solid Melts into Air: The Experience of Modernity, Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor: Modernite Deneyimi, çev. Ü. altuğ, B. Peker (1994/2004) İletişim yayıncılık, İstanbul.
BIRSEL, S. (2002) İşler Üzerinden ve Yanlarında/Over And Beside The Works/ Sur Et Ā Coté Travaux, Galeri apel, İstanbul.
BRYSON, N. (1981) Word and Image: French Painting of the Ancien Régime, Cambridge University Press, Cambridge.
BRYSON, N. (1983) Vision and Painting: The Logic of the Gaze, yale University Press, new Haven.
COPLEY, F. B. (1923) Frederick W. Taylor, Father of Scientific Management (Cilt. 2), Harper and Brothers, new york, Londra.
DEBORD, G. (1967) la Société du spectacle, Gösteri Toplumu, çev. a. Ekmekçi ve o. Taşkent (2006) ayrıntı yayınları, İstanbul.
DESCARTES, R. (1641) meditationes de Prima Philosophia, meditatio Vı, meditations on the First Philosophy, meditation Vı, çev. E. S. Haldane, Minds & Bodies : An Introduction with Readings, yay. haz. r. Wilkinson (2000) routledge, Florence; 163-75.
DEUTSCH, F. yay. haz. (1959) On the Mysterious Leap from the Mind to the Body, ınternational University Press, new york.
DEUTSCHE, R. (1996) Evictions: Art and Spatial Politics, mıt Press, Cambridge.
DOY, Gen. (2004) Picturing the Self : Changing Views of the Subject in Visual Culture, GBr: ı. B. Tauris and Company, limited, london.
EAGlETON, T. (1999/1997) Marx, routledge, new york.
EAGlETON, T. (1998) newsreel History: (rev. of) modern Times, modern Place by Peter Conrad, london.
FOUCAUlT, M. (1967) la naissance de la Prison, Hapishanenin Doğuşu, çev. m. a. kılıçbay (1992) İmge kitabevi, ankara.
FOUCAUlT, M. (1969) Qu’est-ce qu’un auteur? müellif nedir? çev. d. şengel ve m. şengel arıman, Bilgi Olarak Sanat Olgu Olarak Sanatçı, Yeni Ontoloji, yay. haz. G. karamustafa ve d. şengel (1992/1993) UnESCo/aıaP Türkiye Ulusal komitesi Plastik Sanatlar derneği yayınları, İstanbul; 171-98.
FOUCAUlT, M. (1969) l’archéologie du savoir, Bilginin Arkeolojisi, çev. V. Urhan (1999) Birey yayıncılık, İstanbul.
FREUD, S. (1919) das Unheimlich, The Uncanny, çev. a. Strachey, On Creativity and the Unconscious; Papers on the Psychology of Art, Literature, Love, Religion, önsöz B. nelson, yay. haz. B. nelson (1958) Harper and row Publishers, new york; 122-61.
GAFlETTI, G. G., yay. haz. (1998) Allan Wexler, Önsöz B. Shulz, GG Portfolio, Spain.
GABOR, A. (2000) Capitalist Philosophers: The Geniuses of Modern Business: Their Lives, Times and Ideas, Crown Publishing Group, Westminster.
GIEDION, S. (1948/1955) Mechanization Takes Command, oxford University Press, new york.
GIlBRETH, L. M., v.d. (1954) Management in the Home: Happier Living Through Saving Time and Energy, dodd; mead, new york.
HEINRICH, B. (2007) Gülsün Karamustafa: Güllerim Tahayyüllerim/My Roses My Reveries, yky, İstanbul.
HYMAN, I. (1974) Brunelleschi in Perspective, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, n.J.
JAY, M. (1993) Downcast Eyes: The Denigration of Vision in Twentieth-Century French Thought, California University Press, Berkeley.
JAY, M. (1988) Scopic regimes of modernity, Vision and Visuality, yay. haz. H. Foster, Bay Press, Seattle; 2-23.
JENCKS, C. (1995) The Centrality of the Eye in Visual Culture, Visual Culture, yay. haz. C. Jencks, routledge, londra; 1-12.
KRISTEVA, J. (1988) Etrangers ànous-mêmes, Strangers to Ourselves, çev. l. S. roudiez (1991) Harvester Wheatsheaf , Hemel Hempstead.
LACAN, J. (1973) le séminaire, livre Xı: les Quatre concepts fondamentaux de la psychanalyse, The Four Fundamental Concepts of Psycho-Analysis, çev. a. Sheridan, yay. haz. J. a. miller (1978/1981) W. W. norton and Company, new york, london..
LURIE, D. ve WodıCZko, K. (1989) New York City Tableaux: Tompkins Square: The Homeless Vehicle Project, ser. koor. J. ıngberman, J. Courtney, Exit art, new york.
MARX, K. (1844) Zur kritik der nationalökonomie mit einem Schlisskapitel über die hegelsche Philosophie, 1844 El yazmaları, Yabancılaşma, çev. k. Somer, v.d., yay. haz. B. Erdost (2000/2003) Sol yayınları, ankara; 19-77.
MARX, K. (1844) Zur kritik der nationalökonomie mit einem Schlisskapitel über die hegelsche Philosophie, 1844 El Yazmaları, çev. k. Somer (1993) Sol yayınları, ankara.
METZ, C. (1977) le Signifiant ımaginaire: Psychanalyse et Cinéma, The Imaginary Signifier: Psychoanalysis and the Cinema, çev. C. Britton, v. d. (1982) ındiana University Press, Bloomington.
MIRZOEFF, N. (1998/2002) ıntroduction to Plug-in Theory, The Visual Culture Reader, yay. haz. n. mirzoeff, routledge, londra; new york; 111-5.
MORE, C. (2000) Understanding the Industrial Revolution, routledge, london.
MORSIANI, P., SMITH, T. (2005) Andrea Zittel: Critical Space, Prestel, munich.
OSBORNE, P. (2001) non-places and the Spaces of art, The Journal of Architecture (6) 183-93.
RAE, J. (2001) Engineer in History, Peter lang, new york.
RENDELL, J. (2006) Art and Architecture A Place Between, ı. B. Tauris and Co ltd., londra; new york.
PERSEUS PUBlISHING STAFF (2003) Movers and Shakers: The 100 Most Influential Figures in Modern Business, Basic Books, Boulder.
RICE, S. P (2004) Minding the Machine: Languages of Class in Early Industrial America, California University Press, Ewing.
ROBİNSON, J. S. (2000) allan Wexler, Artforum International (38: 6) 123.
RORTY, R. (1979/1980) Philosophy and the Mirror of Nature, Princeton University Press, Princeton.
ROWBOTHAM, S. (1997) Feminist approaches to Technology: Women Values or a Gender lens? Women Encounter Technology: Changing Patterns of Employment in the Third World, yay. haz. m. Swasti, routledge, london; 44-69.
RYBCZYNSKI, W. (1986) Home: A Short History of an Idea, Viking Penguin, new york.
RYLE, G. (1949) The Concept of Mind, Hutchinson, london.
SALTZ, J. (1994) andrea Zittel at andrea rosen, Art in America (82: 6) 101-2.
SANDYWEll, B. (1996) Reflexivity and the Crisis of Western Reason: Logological Investigations (Vol. 1) routledge, london.
SANDYWEll, B. (1998) Specular Grammar: The Visual rhetoric of modernity, Interpreting Visual Culture: Explorations in the Hermeneutics of Vision, yay. haz.ı. Heywood ve B. Sandywell, routledge, Florence; 31-57.
SCHOPENHAUER, A. (1818/1819) die Welt als Wille und Vorstellung, İsteme ve Tasarım Olarak Dünya, çev. l. Özşar (2005) Biblos kitabevi yayınları, Bursa.
SENNETT, R. (1977) The Fall of Public man, Kamusal İnsanın Çöküşü, çev. S. durak, a. yılmaz, yay. haz. T. Birkan, T. Tosun (1996/2002) ayrıntı yayınları, İstanbul.
SENNETT, R. (1998) The Corrosion of Character: The Personal Consequences of Work in the new Capitalism, Karakter Aşınması: Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri, çev. B. yıldırım, yay. haz. T. Tosun (2002) ayrıntı yayınları, İstanbul.
SIMMEL, G. (1903) die Grosstädte und das Geistesleben, metropol ve Tinsel Hayat, çev. n. kalaycı, Modern Kültürde Çatışma, önsöz d. Frisby, yay. haz. a. artun (2003) İletişim yayınları, İstanbul; 85-102.
SIMMEL, G. (1919) konflikt der modernen kultur, modern kültürde Çatışma, çev. T. Bora, Modern Kültürde Çatışma, önsöz d. Frisby, yay. haz. a. artun (2003) İletişim yayınları, İstanbul; 57-83.
SOMAINI, A. (2005-2006) on the Scopic ‘regime’, Art in the Age of Visual Culture and Image Leitmotiv (5) 25-39.
SPOONER, P. F. (1991) Constructions of Meaning, Sergi kataloğu, Production Press, ıllinois.
SZOSTAK, R. (1991) The Role of Transportation in the Industrial Revolution: A Comparison of England and France, mcGill-Queen University Press, montreal.
TAYLOR, F. W. (1906) On the Art of Cutting Metal, The american Society of mechanical Engineers, new york.
TAYLOR, F. W. (1911/1967) The Principles of Scientific Management, W.W. norton, new york.
TEALE, T. P. (1878) Dangers to Health: A Pictorial Guide to Sanitary Defects, Churchill, london.
TEIGE, K. (1932) nejmenší byt, The Minimum Dwelling, çev. E. dluhosch (2002) mıT Press, Cambridge, mass.
VIDLER, A. (1992; 1994) The Architectural Uncanny, mıT Press, Cambridge, mass.
WREN, D A. (1998) Management Innovators: The People and Ideas That Have Shaped Modern Business, oxford University Press, Cary.
WRIGlEY, E. E. (2004) Poverty, Progress, and Population, Cambridge University Press, Cambridge.
YILDIZ, A., Önsöz (2009) Selim Birsel’in Sanat Pratiği Üzerine: “Bazan Bir şey Görünür Gibi oluyor,” Selim Birsel: Arka Bahçe/Backyard, Galeri apel, İstanbul.
YOUNG, R. M. (1990) The mind-Body Problem, Companion to the History of Modern Science, yay. haz. r.C. olby vd., routledge, london; 702-11.