Altınboynuzun köşesi: Galata kurşunlu mahzen üzerine mimari bir inceleme

The corner of the horn: An architectural review of the leaded magazine in Galata İstanbul

Altınboynuz olarak da bilinen Haliç’in, kuzeydoğu köşesini tarifleyen çok katmanlı bir anıt İstanbul’un kentsel kıyı bölgesinin mimarlık tarihini Bizans’tan Osmanlı’ya uzanan bir kesitte ilişiklendirir: Galata Hisarı; Haliç zincirinin bağlantı noktası; Yeraltı Camisi; ve Kurşunlu Mahzen. Mekanının tarihi önemiyle koşut olarak, bu çok isimli ve işlevli yapıya özgün ve ikincil kaynaklarda, gerek tekil gerekse de başka konular kapsamında, bol atıfta bulunulmuştur. Ne var ki, bu birikim mimari olarak yerindeki yapı kısımları ve kalıntılarının derinlemesine incelenmesi ve tarihsel gelişim üzerinden yeterince değerlendirilmemiştir. Bu monografik yazı kaynaklar ve verileri Kurşunlu Mahzen’in tarihsel işlevleri bağlamında yeniden yorumlamaktadır: Liman hisarı, köprübaşı, silah mahzeni, un deposu, gümrük, kent girişi, cami ve karantina. Yapının tarihi dönemleri bu başlıklarda ortaya konurken, asıl konu sıradan bir askeri yapı tipolojisinin sıradışı dönüşümlerinin izlerinin sürülmesidir, ki bu farklı alanlarda karşılaştırmalı analizleri gerektirmiştir. Kurşunlu Mahzen’in nesnelleştirilmesi ve tarihi katmanlarının görselleştirilmesi yazının en belirgin katkılarındandır.

PDF

___

AGOSTON, G. (2009) Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire, Cambridge University Press, Cambridge UK.
AĞIR, A. (2009) Istanbul’un Eski Venedik Yerleşimi ve Dönüşümü, İstanbul Araştırmaları Merkezi, İstanbul.
AKIN, N. (2002) 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera, Literatür Yayınları, İstanbul.
Alman Mavileri 1913 – 1914, I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları, volume 2 (2002), İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul.
ANDREASYAN, H.D. ed. and tr. (1988) Eremya Çelebi Kömürcüyan: İstanbul Tarihi, XVII. Yüzyılda İstanbul, Eren, İstanbul (first publication in 1952).
ANDREASYAN, H.D. (1973) Eremya Çelebi’nin Yangınlar Tarihi, Tarih Dergisi (27) 57-84.
(ARSEVEN) ESAD, C. (1989) Eski Galata ve Binaları, TTOK, Istanbul (original in Ottoman script, publication date 1911).
ATASOY, N., ed. (2007) Photographs from the Yıldız Palace Albums Souvenir of İstanbul, Akkök Yayınları, İstanbul.
AYNURAL, S. (2005) The Millers and Bakers of Istanbul (1750-1840), Crafts and Crfatsmen of the Middle East, eds. S. Faroqhi, R. Deguilhem, Tauris, London;153-194.
Ayvansarayi Hüseyin Efendi, Ali Sati Efendi, Süleyman Besim Efendi: Hadikatü’l- Cevami: İstanbul’un Camileri ve diğer Dini-Sivil Mimari Yapıları, (2001) ed. A.N. Gültekin, İşaret Yayınları, İstanbul.
BARDILL, J. (2004) Brickstamps of Constantinople, Oxford Monographs on Classical Archaeology, 2 vol.
BARKER, H.A (1813) A Series of Eight Views forming a Panorama of the celebrated city of Constantinople and its environs taken from the town of Galata by Henry Aston Barker and exhibited in his great rotunda, Leicester Square, Thomas Palser, London.
BERGER, A. (1994) Kastellion, İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı, İstanbul (4) 485.
CAMERON, A., HERRIN, J. eds. and tr. (1984) Parasteis Syntomai Chronikai, Leiden.
Charles Edouard Goad’ın İstanbul Sigorta Haritaları (2007) İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul.
EL CHEIKH, N.M. (2004) Byzantium viewed by the Arabs, Harvard University Press, Cambridge, MA.
CLARKE, E. D. (1810) Travels in various Countries of Europe, Asia and Africa. Volume 1, Cadell and Davies, Cambridge UK.
CRANE, H., AKIN, E. (2006) Sinan’s Autobiographies:Five Sixteenth-Century Texts, Brill.
ÇELİK, Zeynep (1996) 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul, tr. Serim Deringil, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul (first published in English, 1986).
DANKOFF, R., KAHRAMAN, S.A., DAĞLI, Y., eds. and tr, (2006) Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 1. Kitap, YKY, İstanbul.
DEMİRKENT, I., ed. and tr. (2004) Niketas Khoniates’in Historiası (1195-1206) İstanbul’un haçlılar tarafından zaptı ve yağmalanması, Eren Kitabevi, İstanbul.
DEMİRTAŞ, M. (2008) Osmanlıda Fırıncılık: 17. Yüzyıl, Kitap Yayınevi, İstanbul.
DETHIER, P.A. (1993) Boğaziçi ve İstanbul: 19. Yüzyıl sonu, tr. U. Öztürk, Eren Yayınevi, İstanbul.
ELDEM, S.H. (1974) Köşkler ve Kasırlar, 2. Cilt, İstanbul; 180-7.
ERGİN, O.N. (1994-1997) Mecelle-i Umur-ı Belediyye, 9 cilt, İstanbul Belediyesi (original in Ottoman script, publication dates 1914-1922).
ERKAL, N. (2010a) Water City, Water Life, Expo 2010 Shanghai Catalogue: Turkey, ed. A. Savaş, Miki Press, Ankara; 87-94.
ERKAL, N. (2010b) Bugün Liman Kara Olmuştur: İmparatorluk Cumhuriyet Eşiğinde İstanbul Rıhtımlarının Dönüşümü, Osmanlı Başkentinden Küreselleşen İstanbul’a Mimarlık ve Kent, 1910-2010, ed. İ. Akpınar, Osmanlı Bankası Arşiv Araştırma Merkezi, İstanbul; 31-48.
ERKAL, N (2009) Kapan, İstanbullaşmak: olgular, sorunsallar, metaforlar, eds. P. Derviş, B. Tanju, U. Tanyeli, Garanti Galeri, İstanbul; 160-5.
ERKAL, N. (2001) Haliç Extra-mural Zone: a Spatio-Temporal Framework for Understanding the Architecture of the İstanbul City Frontier, unpublished PhD Dissertation, Middle East Technical University, Ankara.
ERTUĞ, N. (2008) Osmanlı Döneminde İstanbul Hamalları, Timaş, İstanbul. EYİCE, S. (1994) Yeraltı Cami, Istanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı, İstanbul (7) 502-3.
FOSS, C. (1996) Survey of Medieval Castles of Anatolia II, Vol. II: Nicomedia, British Institute of Archaeology, Ankara.
FOSS, C., WINFIELD, D. (1986) Byzantine Fortifications: an Introduction, University of South Africa.
GENİM, S. (2004) Kurşunlu Mahzen Köşkü, Geçmişten Günümüze Beyoğlu, Volume 1, İstanbul Büyükşehir Belediyesi; 127-50.
GILLES, P. (2000) İstanbul Boğazı, tr.E. Özbayoğlu, Eren Yayınevi, İstanbul.
GOODWIN, G. (1997) A History of Ottoman Architecture, Thames and Hudson, London.
GOTTWALD, J. (1907) Die Stadtmauern von Galata, Bosporus (4) 5-72.
GUILLAND, R. (1959) La chaine de la Corne d’Or, Etudes Byzantines, Paris ; 263-97.
HALDON, J., LACEY, A., HEWES, C. (2006) Greek Fire revisited: recent and current research, Byzantine Style, religions and civilization, ed. E. M. Jeffreys, Cambridge.
HASLUCK, F.W. (1918) The Mosques of the Arabs in Constantinople, The Annual of the British School at Athens (22).
HOWARD, D. (2000) Venice and the East: the Impact of the Islamic World on Venetian Architecture 1100–1500, Yale University Press.
HÜR, A. (1994) Cenevizliler, Istanbul Ansiklopedisi (2) 407-40.
In the Daylight: 8000 years of İstanbul Exhibition of Marmaray, Metro, Sultanahmet Excavations (2007) Vehbi Koç Vakfı, İstanbul.
İstanbul ports : cradle of civilizations = Credito di civillizzazione.. (2006) ed. Sercan Özgencil Yıldırım., Istanbul Greater Municipality.
JANIN, R (1964) Constantinople Byzantine: developpement urbain et repertoire topographique, Rodolphe Guilland, Paris.
KAEGI, W. (2003) Heraclius: emperor of Byzantium, Cambridge.
KAFESÇİOĞLU, Ç. (2009) Constantinopolis/ Istanbul: cultural encounter, imperial vision and the construction of the Ottoman capital, the Pennsylvania State University Press: Pennsylvania.
KAHRAMAN, S.A., DAĞLI Y., eds. and tr. (2003) Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul, Volume 2, YKY, İstanbul.
KAHZDAN, A. (1998) Polis and Kastron: in Theophanes and in some other historical texts, Eupsychia: mélanges offerts à Hélène Ahrweiler, Volume 2, eds. H. Ahrweiler, M. Balard, publications de la Sorbonne, Paris; 349-50.
KAYRA, C., ÜYEPAZARCI, E. (1992) İkinci Mahmut’un İstanbul’u: Bostancıbaşı Sicilleri, İstanbul Belediyesi Yayınları.
KIRLI, C. (2009) Sultan ve Kamuoyu: Osmanlı Modernleşme Sürecinde “Havadis Jurnalleri” 1840-1844, Türkiye İş Bankası, İstanbul.
KOCABAŞ, U., ed. (2008) The Old Ships of the New Gate, Ege Yayınları.
KOÇU, E. (1958-1971) İstanbul Ansiklopedisi, 11 cilt, İstanbul.
Konstantiniyye’den İstanbul’a, XIX yüzyıl ortalarından XX yüzyıla Boğaziçi’nin Rumeli Yakası Fotoğrafları (2006) ed. S. Genim, Pera Müzesi, İstanbul.
KUBAN, D. (1996) Istanbul: an urban history: Byzantion, Constantinopolis, Istanbul, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
KURAN, A (1987) Mimar Sinan: the Grand Old Master of Ottoman Architecture, Ada Press, İstanbul.
KURAN, T., ed. and tr. (2010) Social and Economic Life in Seventeenth Century Istanbul: glimpses from Court Registers, Türkiye İş Bankası, İstanbul.
Long Stories: Istanbul in the Panoramas of Melling and Dunn, (2008) ed. E. Işın, B. Tanman, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
MADDEN, T. (2006) Food and the Fourth Crusade: a new approach to the “Diversion Question”, Logistics of Warfare in the Age of the Crusades, ed. J. H. Pryor, Ashgate; 209-28.
MADDEN, T., QUELLER, D. (2000) The Fourth Crusade: the Conquest of Constantinople 1201-1204, University of Pennnyslvania Press, Philadelphia.
MAGDALINO, P. (2000) The Maritime Neighborhoods of Constantinople: commercial and residential functions, sixth to twelfth centuries, Dumbarton Oaks Papers (52) 209- 26.
MAMBOURY, E. (1953) The tourists’ Istanbul, tr. M. Burr, Çituri Biraderler Basımevi, İstanbul.
MAMBOURY, E. (1924) Constantinople: Tourists’ guide, Rizzo and Son, Istanbul.
MANGO, C., ed. (2002) The Oxford History of Byzantium, Oxford University Press.
MANGO, C., SCOTT, S.R., eds. and tr. (1997) The Chronicle of Theophanes Confessor: Byzantine and Near Eastern History, AD 284-813, Clarendon Press, Oxford.
MANGO, C. (1993) Studies on Constantinople, Varorium, Surrey, UK.
MANGO, C. ed. and trans (1990) Nikephoros, Patriarch of Constantinople: Short History, Dumbarton Oaks, Washington.
Melchior Lorichs’ Panorama of Istanbul - 1559 (2001) ed. C. Mango, S. Yerasimos, Ertuğ and Kocabıyık Publications, Bern.
Van MILLINGEN, A. (1899) Byzantine Constantinople, The Walls of the City and adjoining historical sites, London.
MORAVESIK, G., JENKINS R. (1967) Constantine Poryhyrogenitus, De Administraio, Washington.
MORRISON, K.A. (2003) English Shops and Shopping: an Architectural History, Yale University Press, London.
MÜLLER-WIENER, W. (2002) İstanbul’un Tarihi Topografyası, tr. Ü. Sayın, YKY, Istanbul (first published in German, 1977).
MÜLLER-WIENER, W. (1998) Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı, trans. E. Özbek, Tarih Vakfı Yayınları, Istanbul (first published in German, 1993).
NECİPOĞLU, G. (2007) 15. ve 16. yüzyılda Topkapı Sarayı: mimari, tören ve iktidar, trans. R. Sezer, YKY, İstanbul (first published in English, 1991).
NICOL, D. (1992) Byzantium and Venice: a History of Diplomatic and Cultural Relations, Cambridge University Press.
NICOLLE, D., HOOK, A. (2005a) Crusader Castles in the Holy Land: 1097- 1192, Osprey Publishing, New York.
NICOLLE, D., HOOK, A. (2005b) Crusader Castles in the Holy Land: 1192- 1302, Osprey Publishing, New York.
OBERHUMMER, E. (1902) Konstantinopel unter Sultan Suleiman dem Grossen, aufgenommen im Jahre 1559 durch Melchior. München.
OBOLENSKY, D. (1994) Byzantium and the Slavs, St Vlademir’s Seminary Press.
OSTROGORSKY, G. (2002) The History of the Byzantine State, Rutgers, New Jersey.
OUSTERHOUT, R. (2008) Master Builders of Byzantium, University of Pennsylvania, Philadelphia.
The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, 1991.
ÖZASLAN, N. (1999) From the Shrine of Cosmidion to the Shrine of Eyüp Ensari, Greek, Roman and Byzantine Studies (40) 379-99.
ÖZTUNCAY, B. (2007) The Photographers Of Constantinople, 2 volumes, Koç Kültür, İstanbul.
PAMUKCİYAN, K. (1994) Depremler: Osmanlı Dönemi, İstanbul Ansiklopedisi, (3) 34.
PARTINGTON, J.R (1998) A History of Greek Fire and Gunpowder, The John Hopkins Press, Baltimore.
PERTUSI, A. (2006) İstanbul’un Fethi, Dünyadaki Yankısı, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul.
PRYOR, J., WILSON, P. (2007) The Chain of the Golden Horn 5-7 July 1203, In laudem hierosolymitani: studies in Crusades and medieval culture in honor of Benjamin Kedar, eds., I. Shagrir, R.Ellenblum, J.S. Riley-Smith, Ashgate, London.
PRYOR, J.H., JEFFREYS, E. eds. (2006) The Age Of The Dromon: The Byzantine Navy ca. 500-1204, Brill.
PRYOR, J. (1992) Geography, Technology and War: studies in the maritime history of the Mediterranean 649- 1571, University of Cambridge Press.
QUELLER, D., MADDEN, T. (1999) The Fourth Crusade: the Conquest of Constantinople, University of Pensylvania Press, Philadelphia.
Sai Mustafa Çelebi: Memories of Sinan and Architect Book of Buildings, Tezkiretü’l Bünyan ve Tezkiretü’l Ebniye, (2003) Koçbank, İstanbul.
SCHNEIDER, A.M., NOMIDIS (1944) Galata: Topographisch-Archaeologischer Plan mit erlauterdem text, İstanbul.
TALBOT, A.M., SULLIVAN, D. (2005) The History of Leo the Deacon: Byzantine Military Expansion in the Tenth Century, Dumbarton Oaks, Washington DC.
TANMAN, B. (1994) Kurşunlu Mahzen Köşkü, İstanbul Ansiklopedisi (5) 126-7.
THYS-ŞENOCAK, L. (2007) Ottoman Women Builders: the Architectural Patronage of Hadice Turhan Sultan, Ashgate.
Tournefort Seyahatnamesi (2005) trans. A. Berktay ve T. Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul.
TSANGADAS, B. (1980) Fortifications and Defense of Constantinople, Columbia University Press, New York.
ÜLGEN, A.S. (1939) Fatih Devrinde İstanbul, İstanbul.
VASILIEV, A.A. (1951) The Second Attack on Constantinople, Dumbarton Oaks Papers (6) 163-225.
VASILIEV, A.A. (1946) The First Russian Attack on Constantinople in 860, Medieval Academy of America, Cambridge MA.
WELLHAUSEN, J. (2004) Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period, Arab-Byzantine relations in the early Islamic times, ed. Michael Bonner, Aldershot, Ashgate; 31-64.
YETİŞKİN KUBİLAY, A. (2009) Maps of Istanbul: 1422-1922, Denizciler Yayınevi, İstanbul.