KUR’ÂN-I KERÎM KIRAATİNDE DÂD (ض) HARFİ: MAHRECİ VE SIFATLARI

Dâd sesi, Arapçada eşsiz bir sestir. Bu sebepten o, diğer dillerden ayrılır. Bundan dolayı Arapçaya dâd dili denilmiştir. Hz. Peygamber’den (as) itibaren dâd harfinin mahrecinin tartışıldığı ve bu tartışmanın günümüze kadar geldi-ğini görüyoruz. Dâd harfinin ilmî boyutlarıyla tartışılacağı bu makalede, önce dâd sesinin tarihi bir değerlendirmesi yapılacak ve ilk dönemlerde kullanılan dâd sesinin günümüzde kullanılıp kullanılmadığına kanıt aranacaktır. Ayrıca dâd harfinin mahreci, sıfatları, ihtilaflar ve fukaha görüşleri ele alınıp değer-lendirilerek dâd harfinin en doğru telaffuzunun hangisi olduğu hususu delil-lerle açıklanacaktır.

THE SOUND “DÂD” IN QURANIC RECITATION: ITS ORIGIN AND CHARACTE

The sound “dâd” is an unique sound in Arabic language. Thus, Arabic langu-age differs from other languages and it is named as “Language of Dad”. The origin of the sound has been a topic which is one of the long-standing contro-versies. This article aims to analyse the sound “dâd” scientifically within two parts: First one is to analyse the sound from a historical point of view by trying to provide evidence whether the sound that was used in the first pe-riod in history is still in use or not today. Second one is to analyse the origin and characteristics of the sound “dâd” by determining the right way of reci-ting it based on Islamic laws and according to Islamic scholars.

PDF

___

Abbas, Hasan. Hasâisü’l-hurûfi’l-arabiyye ve meânîhâ. Dımeşk: Menşûrât-ı İttihâdi’l-Kitâbi’l-Arab, 1988.
al-Azraqi, Munira. “The Ancient Dâd in Southwest Saudi Arabia”. Arabica 57, Leiden: 2010.
Aliyyü’l-Kāri, Ebü’l-Hasen Nûreddin Ali b. Sultan el-Herevî. el-Minehu’l-fikriyye bi şerhi’l-mukaddimeti’l-cezeriyye. Mısır: 1368/1948.
Aliyyü’l-Kāri, Ebü’l-Hasen Nûreddin Ali b. Sultan el-Herevî. el-Minâhu’l-fikriyye alâ metni’l-cezeriyye. Mısır: 1335.
Arslan, Ahmet Turan. “Dâd”, DİA. İstanbul: 1993.
Bergsträsser, Gotthelf. et-Tatavvuru’n-nahvî. Nşr. Ramazan Abduttevvab, Kahire: 1982.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. İstanbul: 1979.
Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin yayınları: 26, 2011.
Debreli, Abdülkerim. Mîzânu’l-hurûf ve şifâül-ebdân. İstanbul: 1305.
Ebû Hayyân, Esirü'd-Din. el-İdrak fi lisani’l-etrâk. İstanbul: 1931.
el-Askalânî, Şihâbüddîn İbn Hacer. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. Mısır: 1328.
el-Emîr, Muhammed. Hâşiyetü’l-emîr a’lâ muğni’l-lebîb. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, tarihsiz.
el-Ğabbûri, Abdullah. “el-Arabiyye lügatü’d-dâd”. Nedvet Dâîretu ‘Ulûmu’l-Lüğa’l-Arabiyye, Bağdat: 1998.
el-Hamed, Gānim Kaddûrî. ed-Dirâsâtü’s-savtiyye ‘inde ulemâi’t-tecvîd. Bağdat: 1986.
el-Husari, Şeyh Mahmud Halil. https://www.izlesene.com/video/mahmud-halil-el-husari-01-ok-takipli-fatiha-suresi-ve-meali-720p/9247857 (21.07.2017).
el-Kaysî, Mekkî b. Ebû Tâlib. er-Riâye li tecvîdi’l-kırâe. Nşr. Ahmed Hasan Ferhat, 2. Baskı. Amman: 1984.
el-Makdisî, Nûreddin Ali b. Muhammed b. Gânim. “Buğyetü’l-Mürtâd li tashîhi’d-dâd”. Mecelletü Türâsiyye Fasiliyye Muhkeme el-Müvedded. tahkik: Muhammed Cebbâr el-Muaybid, Dâru eş-Şuûni el-Sikâfe el-‘Âmme, sayı: 18/2, Bağdat: 1989.
el-Mütenebbî, Ebû Tâlib. Divanü’l-mütenebbi. Kahire: 1958.
Enis, İbrahim. el-Esvâtü’l-lüğaviyye. Kahire: Mektebetü’l-Mısriyye, 1992.
en-Neccâr, Ali. el-Mu’cemu’l-Arabiyye. Mısır: 1376.
es-Suyûtî, Celâleddîn. Hemu’l-hevâm. Kahire: Matbaatü’s-Saâde, 1327.
ez-Zebîdî, Muhammed Murtaza. Tâcu’l-A’rûs min cevâhiri’l-kāmûs. Kahire: h.306.
Gülle, Sıtkı. Açıklamalı Örnekleriyle Tecvid İlmi. İstanbul: Huzur Yayınları, 2005.
Hamûde, Abdulvahhâb. “Kırâatü’l-Kur’âni’l-Kerîm bi luhûni’l-arabi lâ bi luhûni ehli’l-fısk”. Mecelletü’l-Ezher, sayı: 2, 30:155-158, Kahire: 1958.
Huzeyfi, Şeyh Ali Abdurrahman. https://www.youtube.com/watch?v=45 Km1nYEDDc (21.07.2017).
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtar. Bey-rut: tarihsiz.
İbn Cinnî, Ebu’l-Feth. Sirru Senâ’at’i-İ’rab. tahkik. İbrahim Mustafa, Halep: 1954.
İbn Faris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed. es-Sâhibî. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1910.
İbn Ya’îş. Şerhu’l-Mufassal. Kahire: el-Matbaatü’l-Münîriyye, tarihsiz.
İbn Neccâr, Şemsuddîn. “Gâyetü’l-murâd fî m’arifeti ihrâci el-dâd”. Mecelletü’l-Mecmaı’l-İlmî el-Irâkî, tahkik: Taha Muhsin, sayı: 2, 39:250-251, Bağdat: 1408/1988.
İbni Hişâm, el-Ensârî. Muğni’l-lebîb, Matbaatü’l-Halebî. Kahire: tarihsiz.
İbnu’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırâati’l-aşr. Dımeşk: 1345.
İbnu’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. et-Temhîd fî ilmi’t-tecvîd. neşreden. Ganim Kaddûrî Hamed, Beyrut 1986.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. Üsdü’l-gābe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Kahire: 1970.
Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. M.Ü. İlahiyat Fakültesi yayınları. 7, 30. Baskı, İstanbul: 2016.
Muhammed Fuad, Abdulbâkî. el-Kāmûsu’l-muhît. Mısır: Matbatu’s-Saâde tarihsiz.
Pakdil, Ramazan. Ta’lim Tecvid ve Kıraat, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları: 287, 12. baskı, İstanbul: 2017.
Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Mısır: tarihsiz.
Revvây, Salâh. “el-Arabiyyetü lügatü’d-dâd…limâzâ?”. Havliyyatu Külliyeti Dâri’l-Ulûm, Kahire: 1988.
Sağman, Ali Rıza. Sağman Tecvidi. İstanbul: 1955.
Sibeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman. el-Kitâb. Nşr. Abdüsselam Muhammed Hârûn, 2. Baskı, Kahire: 1982.
Temmam, Hasan. Menâhicu’l-bahs fi’l-lüğa. Dâru’s-Sikâfe-Dâru’l-Beydâ. Fas: 1985
Tirmizî, Muhammed b. İsa. el-Câmiu’s-sahih. Nşr. İbrahim Atve, el-Mektebetü’l-İslamiyye, tarihsiz.
Özak, Kurrâ Hafız Ali Hadar. https://www.youtube.com/watch?v=vQXU4YP1Q4s (21.07.2017).
Yüksel, Ahmet. “İlk Dönem Arap Dillerinde Fonetik Çalışmalar”. OMÜİFD, Sayı: 24-25, Samsun: 2007.