Üretkenlik karşıtı iş davranışları: Yargıtay kararları çerçevesinde bir değerlendirme

Örgütlerin hedeflerine ulaşmasının önündeki en büyük engellerden biri olan üretkenlik karşıtı iş davranışları; çalışanların örgüte veya üyelerine zarar verme niyetiyle, kasten sergiledikleri olumsuz davranışlardır. Çalışanlar tarafından kasıtlı olarak sergilenen bu davranışlar örgüt iklimini bozarak performansı düşürmekte ve örgüte mali yükler getirmektedir. Üretkenlik karşıtı iş davranışları araştırmacılar tarafından çalışan davranışlarının karanlık yüzü, asosyal davranışlar, sapkın davranışlar ve misilleme davranışı olarak da kavramsallaştırılmaktadır. Örgüte veya bireye yönelik sergilenen bu davranışlar, aynı zamanda işçiler ve işverenler açısından önemli hukuki sonuçlar doğurmaktadır. Bu çalışma ile Yargıtay kararları çerçevesinde üretkenlik karşıtı iş davranışlarının hukuki sonuçlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Örnek olay yönteminin kullanıldığı çalışmada, 2015-2020 yılları arasındaki üretkenlik karşıtı iş davranışlarına ilişkin Yargıtay kararları ele alınmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Çalışmada, uygun olmayan sözel eylem, hırsızlık, alkol kullanımı, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uymama, zaman ve kaynakların kötüye kullanımı, devamsızlık gibi üretkenlik karşıtı iş davranışları örnek olay olarak belirlenmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre, uygun olmayan sözel eylem, hırsızlık, alkol kullanımı, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uymama haklı sebeple fesih sebebiyken, zaman ve kaynakların kötüye kullanımı ve devamsızlık geçerli fesih sebebi oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Üretkenlik Karşıtı İş Davranışları, Yargıtay Kararları, Örnek Olay

Counterproductive work behaviors: An evaluation in the framework of supreme court decisions

Counterproductive work behaviors are one of the biggest obstacles to organizations' achieving their goals; they are negative behaviors that employees deliberately display with the intention of harming the organization or its members. These behaviors, which are deliberately exhibited by the employees, disrupt the organizational climate, reducing performance and bringing financial burdens to the organization. Counterproductive work behaviors are also conceptualized by researchers as the dark side of employee behavior, asocial behavior, deviant behavior and retaliatory behavior. These behaviors exhibited towards the organization or individual also have important legal consequences for employees and employers. The aim of this study is to investigate the legal consequences of counterproductive work behaviors in the context of the case studies of Supreme Court decisions. In the study, the case study method was used, the decisions of the Supreme Court regarding the counterproductive work behaviors between 2015 and 2020 were discussed. The data were evaluated using content analysis technique. Counterproductive work behaviors such as inappropriate verbal action, theft, alcohol use, non-compliance with occupational health and safety rules, misuse of time and resources, and low attendance were identified as case studies. According to the results of the study, inappropriate verbal action,theft, alcohol use, non-compliance with occupational health and safety rules are the reasons for termination with just cause, while misuse of time and resources and low attendance is the reason for valid termination.

Keywords:

Counterproductive Work Behaviors, Supreme Court Decisions, Case,

PDF

___

Aubé, C., Rousseau, V., Mama, C. & Morin, E. M. (2009). Counterproductive behaviors and psychological well-being: The moderating effect of task interdependence.
Journal of Business and Psychology, 24(3), 351-361. http://dx.doi.org/10.1007/s10869-009-9113-5
Baran, Y. ve Esen, Y. (2016). İş sağlığı ve güvenliği açısından yüksekte çalışma. 8. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, 2-3 Haziran 2016 Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul. Erişim adresi: http://catider.org.tr/pdf/sempozyum8/22-IS-SAGLIGI-VE-GUVENLIGI-ACISINDAN-YUKSEKTE-CALISMA.pdf
Baybora, D. (2017). Yargı kararları ile sosyal medyada konuşmanın iş sözleşmesine etkisi. İSGHD, 14 (56), 1705-1740. Erişim adresi: https://legal.com.tr/urun/is-hukuku-ve-sosyal-guvenlik-hukuku-dergisi-yil-2017-sayi-56/367514
Berg, B. L. ve Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Çev. H. Aydın), Konya: Eğitim Kitapevi.
Bülbül, K. G., & Ergün, N. (2017). Counterproductive work behavior in air transportation organizations: A study on airline cabin services. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(2), 407-424. http://dx.doi.org/10.17130/ijmeb.2017228691
Dulay, D. (2010). İş sözleşmesinin performansa dayalı olarak feshedilmesi. Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 7(27), 963-978. DeCenzo, D. A., Robbins, S. P., & Verhulst, S. L. (2017). İnsan kaynakları yönetiminin temelleri. Çetin, C. & Arslan, L. M. (Çev.Ed.). Ankara: Nobel Yayın. Dönmez, U. ve Okutan, B. (2019). Yargıtay kararları ışığında sosyal medya ve iş ilişkisi. İstanbul: Legal Yayıncılık.
Dursun, S. (2012). İşyeri şiddetinin çalışanların tükenmişlik düzeyi üzerine etkisi: Sağlık sektöründe bir uygulama. Çalışma İlişkileri Dergisi, 3(1), 105-115. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/cider/issue/29525/316932
Greenberg, J. (1990). Employee theft as a reaction to underpayment inequity: The hidden cost of pay cuts. Journal of Applied Psychology, 75(5), 561-568. https://doi.org/10.1037/0021-9010.75.5.561
Griffin, R. W., O'Leary-Kelly, A. & Pritchard, R. D. (2004). The dark side of organizational behavior (pp. 1-20). San Francisco, CA: Jossey-Bass.
Gruys, M. L. & Sackett, P. R. (2003). Investigating the dimensionality of counterproductive work behavior. International Journal of Selection and Assessment, 11(1), 30-42. https://doi.org/10.1111/1468-2389.00224
Kelloway, E. K., Francis, L., Prosser, M. & Cameron, J. E. (2010). Counterproductive work behavior as protest. Human Resource Management Review, 20(1), 18-25. https://doi.org/10.1016/j.hrmr.2009.03.014
Klotz, A. C. & Buckley, M. R. (2013). A historical perspective of counterproductive work behavior targeting the organization. Journal of Management History, 19(1), 114-132. https://doi.org/10.1108/17511341311286222
Koç, M. (2009). İşçinin davranışlarından kaynaklanan geçerli nedenler. Mali Çözüm Dergisi/Financial Analysis, (96). Erişim adresi: https://www.ismmmo.org.tr/Yayinlar/Mali-Cozum-Dergisi--1
Martinko, M.J., M.J. Gundlach & S.C. Douglas (2002). Toward an integrative theory of counterproductive workplace behavior: A causal reasoning perspective. International Journal of Selection & Assessment, 10 (1/2), 36-50. https://doi.org/10.1111/1468-2389.00192
Merriam, S. B. (2013). Nitel verilerin analizi. S. Turan (Ed.). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber içinde (s.161-198). Ankara: Nobel Yayın.
Mount, M., Ilies, R. & Johnson, E. (2006). Relationship of personality traits and counterproductive work behaviors: The mediating effects of job satisfaction. Personnel Psychology, 59(3), 591-622. https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.2006.00048.x
Mulki, J.P., Jaramillo F. & Locander, W.B. (2006). Emotional exhaustion and organizational deviance: Can the right job and a leader's style make a difference?. Journal of Business Research, 59(12), 1222-1230. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2006.09.001
Neuman, J. H. & Baron, R. A. (1998) “Workplace violence and workplace aggression: Evidence concerning specific forms, potential causes, and preferred targets. Journal of Management, 24(3), 391– 419. https://doi.org/10.1016/S0149-2063(99)80066-X
Ones, D. S. (2002). Introduction to the special issue on counterproductive behaviors at work. International Journal of Selection and Assessment, 10(1‐2), 1-4. https://doi.org/10.1111/1468-2389.00188 Özdemir, C. S. (2016). İş sağlığı ve güvenliği hükümlerine işçinin uymaması ve iş sözleşmesinin feshi. Mali Çözüm Dergisi, 26, 189. Erişim adresi: https://www.ismmmo.org.tr/Yayinlar/Mali-Cozum-Dergisi/sayi-133/--2565
Özkalp, E., Keser, A., Acar, P., Varoğlu, D. ve Kırel, Ç. (2013). Organizasyonlarda davranış. Baskı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
Öztunç, G. (2001). Adana ilindeki çeşitli hastanelerde çalışan hemşirelerin çalışma saatlerinde karşılaştıkları sözel ve fiziksel taciz olaylarının incelenmesi. CÜ Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 5(1), 1-9. Erişim adresi: http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/133malicozum/017_Cumhur_Sinan_%C3 B6ZDEMiR_.pdf
Robinson, S. L. & Bennett, R. J. (1995). A typology of deviant workplace behaviors: A multi-dimensional scaling study. Academy of Management Journal, 38, 555–572. https://doi.org/10.5465/256693
Sabuncuoğlu, Z. ve Tüz, M. (2003). Örgütsel psikoloji. Gözden geçirilmiş 4. Baskı, Bursa: Furkan Ofset.
Seçer, H. Ş. ve Şeçer, B. (2007). Örgütlerde üretkenlik karşıtı iş davranışları: Belirleyicileri ve önlenmesi. TİSK Akademi, 2(4), 147-175.
Sackett, P. R. & DeVore, C. J. (2002). Counterproductive behaviors at work. In N. Anderson, D. S. Ones, H. K. Sinangil, & C.Viswesvaran (Eds.),Handbook of industrial, work and organizational psychology: Personnel psychology(Vol. 1, pp. 145–164). London: Sage.
Skarlicki, D. P. & Folger, R. (1997). Retaliation in the workplace: The roles of distributive, procedural and interactional justice. Journal of Applied Psychology, 82: 434. https://doi.org/10.1037/0021-9010.82.3.434
Sönmez, O. İ. (2018). Doğru yönetim & Stratejik insan yönetimi yazıları. 1. Baskı, İstanbul: Hiperlink Yayınları. Spector, P. E., Fox, S., Penney, L. M., Bruursema, K., Goh, A. & Kessler, S. (2006). The dimensionality of counterproductivity: Are all counterproductive behaviors created equal? Journal of Vocational Behavior, 68(3), 446–460. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2005.10.005
Williamson, A. M., Feyer, A. M., Cairns, D. & Biancotti, D. (1997). The development of a measure of safety climate: The role of safety perceptions and attitudes. Safety Science, 25(1-3), 15-27. https://doi.org/10.1016/S0925-7535(97)00020-9
Vardi, Y. & Wiener, Y. (1996). Misbehavior in organizations: A motivational framework. Organization Science, 7(2), 151-165. https://doi.org/10.1287/orsc.7.2.151
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (1999). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
Yıldız, A. N. ve Kaya, M. (2009). İşyerinde şiddet. Toplum Hekimliği Bülteni, 28(3). 1-6. Erişim adresi: http://www.thb.hacettepe.edu.tr/arsiv/2009/sayi_3/baslik1.pdf
Yar. 7. HD, E. 2015/4672, K. 2015/7580 (Erişim adresi: https://karararama.yargitay.gov.tr, Erişim tarihi: 3 Eylül 2019)
Yar. 9. HD, E.2016/12678, K.2017/8046 (Erişim adresi: https://karararama.yargitay.gov.tr, Erişim tarihi: 3 Eylül 2019)
Yar. 9. HD, E.2016/1000, K.2016/21771 (Erişim adresi: https://karararama.yargitay.gov.tr, Erişim tarihi: 3 Eylül 2019)
Yar. 9. HD, E.2017/6307, K.2017/17126 (Erişim adresi: https://karararama.yargitay.gov.tr, Erişim tarihi: 3 Eylül 2019)
Yar. 22. HD, E.2018/6547, K.2018/16395 (Erişim adresi: https://karararama.yargitay.gov.tr, Erişim tarihi: 3 Eylül 2019)
Yar. 9. HD, E.2017/12550, K.2019/14617 (Erişim adresi: https://karararama.yargitay.gov.tr, Erişim tarihi: 9 Temmuz 2020)
Yar. 9. HD, E.2019/6197, K.2020/136 (Erişim adresi: https://karararama.yargitay.gov.tr, Erişim tarihi: 9 Temmuz 2020)
4857 sayılı İş Kanunu, https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Goster/34576 (erişim tarihi, 9 Ekim 2019)
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.7036.pdf (Erişim tarihi, 9 Ekim 2019)