Silifke müzesi’nden figürlü bir duvar nişi bloğu

Silifke Müzesi bahçesinde, kireçtaşmdan bir duvar nişinin yuvarlak kemerli üst bloğu bulunmaktadır. Kemer alınlığının köşelerinde çift daire içine alınmış birer Malta haçı vardır. Soldaki haçın yarısı kırıktır. Kemer alınlığının ortasında ise birbirlerine yönelmiş, antitetik iki yunus balığı yer alır. Yunusların açık ağızları birbirlerine dokunur. Bu dokunuştan oluşan alanda dört yapraklı küçük bir çiçek bulunmaktadır. Yunusların altında, niş kemerinin ise hemen üzerindeki alanda farklı yönlere hareket eden dört küçük balık tasvir edilmiştir. Çift kemerli nişin ortasında ise başı tahrip olmuş bir kartal figürü vardır. Alt bölümü tahrip olan bir kaide üzerindeki kartal, tüyleri yivlerle belirtilen kanatlarını iki yana açmıştır. Silifke Müzesi'ndeki yuvarlak kemerli nişe sahip blok taş, balık ve kartal figürleriyle dikkat çekicidir. Eski ve Yeni Ahit'te yer almayan, Kilise Babaları tarafından Antik geleneğe bağlı olarak sadece insan severlikleri, oyuna düşkünlükleri ve hızlı olmalarıyla konu edilen yunus, Hıristiyan inancında balıkların kralıdır ve denizde yaşayanları sembolize eder. Yunus, koruyucu sıfatı ile İsa'yı simgeler. Suyun içinde sıçrayan yunus, inancını sevinçle, mutlulukla yaşayan henüz vaftiz edilmiş İsa'nın sembolü olarak da kabul edilir. Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi'nde Silifke Müzesi'ndeki blok taşın niş kemeri alınlığmdaki gibi yunus balıklarının antitetik olarak tasvir edildikleri mezar taşları, altarlar, sütun başlıkları vardır. Yunuslar arasında ölü büstü, çiçek, rozet, çam kozası, yaba ya da haç motifine yer verilmiştir. Silifke Müzesi'ndeki blok taşın niş kemeri üzerindeki ikisi küçük dört balık tasviri Yeni Testament'teki anlatıma göre yapılmış olmalıdır. Burada su içindeki balık ifadesi, vaftiz edilmiş inananlar için kullanılmıştır. Nişin içinde de görülen kartal, Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi lahitlerinde ve Kıpti mezar taşlarında ölümsüzlüğü, İsa gibi öldükten sonra dirilmeyi ümit eden inananları sembolize eder, bazen çelenk içindeki İsa monogramıyla birlikte ya da sadece bir çelenkle verilir. Silifke Müzesi'ndeki nişli blok taşın benzerleri Mısır ve Suriye Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi Mimarisi'nde özellikle dini, az da olsa sivil yapılardaki üst bölümü genellikle yuvarlak kemerli duvar nişleridir. Kilikya-İsaurya Bölgesi'ndeki bazı kiliselerin narthekslerinde küçük boyutlarda, sade, herhangi bir bezeme unsuru olmayan duvar nişleri yer alır. Kolymbion olarak adlandırılan bu tür nişlerin içinde, kutsanmış su olduğu kabul edilir. Mısır kiliselerindekine benzer duvar nişleri ise bölgede Alahan Manastırı, Doğu Kilisesi batı cephesinde görülür. Silifke Müzesi'ndeki nişli blok taşın üstü, kenarları ve arkasının kabaca bırakılmış, işlenmemiş olması, onun bir duvar örgüsü içinde yer aldığını gösterir. İçinde kartal, kemer alınlığı üzerinde yunus ve balık figürleriyle daire içinde haç motifine yer veren nişli blok taş, duvar nişinin üst bölümünü oluşturmuştur. Nişin üst bölümü gibi yarım daire planlı alt bölümünü oluşturan blok taş ise günümüze ulaşmamıştır. Böyle bir duvar nişinin hangi yapının duvar örgüsünde yer aldığını gösterecek veri bulunmamaktadır. Alahan örneği gibi bir kilisede ya da bir mezar yapısı veya vaftizhane gibi başka bir yapıda da kullanılmış olabilir. Silifke Müzesi'ndeki blok taşın nişi içinde yer alan kartal figürü, plastik etkili yüksek kabartma verilişiyle 6. yüzyılın ilk yansında yapılan figürlü tasvirlerle aynı grupta değerlendirilebilir. Kemer alınlığmdaki balık figürleri ise alçak kabartma tekniğinde olabildiğince yumuşak vücut biçimlenişleri, azaltılmış vücut detayları ve hareket halinde verilişleriyle 6. yüzyıl ortasına tarihlendirilen tasvirlerle ortak özelliklere sahiptir. Silifke Müzesi'nde bulunan bir duvar nişinin üst bölümüne ait figürlü blok taş, üzerindeki figürlerin üslup özellikleriyle 6. yüzyıl ilk yarısı ya da ortasına tarih-lendirilebilir.

A figured wall niche block from the silifke museum

This paper examines the preserved upper part of an arched wall niche made of limestone which is exhibited/preserved today in the Silifke Museum. This piece is very attractive with its encircled Malta crosses, dolphin, fish and eagle figures. The dolphin is neither mentioned in the Old nor in the New Testament, but the church priests due to ancient tradition mention the dolphin dealing with its love for people, its playfulness and speed. Dolphins are seen in Christianity as the king of the fish and symbolize all the creatures living in the sea and Jesus as "The protector". Dolphins jumping in water are also considered as the symbol of the newly baptized Jesus. The fish above the niche block arch of which two are smaller than the other two, must have been made according to the the New Testament in which the fish in the water symbolize the baptized believers. The eagle apparent inside the niche, seen on both Early Christian-Byzantine sarcophagai and Coptic tombstones, symbolize immortality and the believers who hope to be resurrected after death, just like Jesus. Sometimes this figure is also accompanied by a monogram of Jesus depicted in a wreath or just the wreath with no monogram. Similar examples for the block with niche at the Silifke museum are the wall niches with commonly have a rounded upper part which are found mostly in the religious and rarely in the civil buildings of the Early Christian-Byzantine period architecture of Egypt and Syria. The narthexes in the churches of the Cilician-Isaurian region have small plain waü niches without any decoration. It is considered that these niches called as "Colymbion" contained sacred water. Niches similar to the ones seen in the churches of Egypt can be seen on the West side of the Eastern Church at the Alahan Monastery. The edges and back of the block with the niche are left rough and this indicates the use of the block in a wall construction. It is possible that this piece was used in a church as seen in the Alahan example, in a grave structure or in another type of structure such as a Baptisterion. The iconographic program consisting of greek crosses, dolphins, fishes and an eagle with its wings spread is a common feature of sacred architecture throughout the early Christian and Byzantine Eastern Mediterranean, including Isauria (East Church of Alahan Manastiri). It will be argued that for stylistic reasons, the niche has to be dated to the first half or around the middle of the 6th century.

___

Andrea 1986 Andrea, B., "Delphine als Glückssymbole", H. Roth - D. von Reitzenstein (Hrsg.), Zum Problem der Deutung frühmittelal-terlicher Bildinhalte (Akten des l.Internationalen Kolloquiums in Marburg a.d. Lahn, 15. bis 19. Februar 1983), Sigmaringen, 51-55.

Aydın 2005 Aydın, A., "Mersin-Silifke, Sömek Köyü Kiliseleri Yüzey Araştırması", AST 22-1, 85-100.

Aydın 2008 Aydın, A., "Adana, Anamur ve Silifke Müzesi'ndeki Figürlü Paye ve Levhalar", Adalya XI, 269-286.

Biedermann 2000 Biedermann, H., "Delphin", Knaurs Lexikon der Symbole, München, 89-90.

Brandenburg 1968/1969 Brandenburg, H., "Das Grab des Papstes Cornelius und die Lucinaregion der Callixtus-Katakombe", JbAChr 11/12, 42-54.

Brandenburg 1983 Brandenburg, H., "Die Darstellungen maritimen Lebens", H. Beck - PC. Bol (Hrsg.), Spâtantike und friihes Christentum, Ausstellung im Liebighaus Museum alter Plastik, Frankfurt am Main, 249-256.

Brenk 1977 Brenk, B., Spâtantike und friihes Christentum, Berlin.

Brunner - Flessel - Hiller 1990 Brunner, H. - Flessel, K. - Hiller, F., Lexikon Alte Kulturen 1, Mannheim.

Butler 1929 Butler, H.C., Early Churches in Syria 4th-7th Centuries, Princeton.

Christern 1976 Christern, J., Das frühchristliche Pilgerheiligtum von Tebessa: Architektur und Ornamentik einer spâtantiken Bauhütte in Nordafrika, Wiesbaden.

Czernohaus 1988 Czernohaus, K., Delphindarstellungen von der minoischen bis zur geometrischen Zeit, Göteborg.

Dagron - Feissel 1987 Dagron, G. - Feissel, D., Inscriptions de Cilicie, Travaux et Memoires du Centre de Recherche d'Histoire et Civilisation de Byzance, Paris.

Deichmann 1983 Deichmann, F.W., Einführung in die Christliche Archâologie, Darmstadt.

Diez 1957 Diez, E., "Ûelphin", RAC III, 667-682.

Dölger 1922 Dölger, F.J., IX© Y2. Der heilige Fisch in den an tiken Religionen und im Christentum, II, Münster.

Dresken-Weiland 1991 Dresken-Weiland, J., Reliefierte Tischplatten aus Theo-dosianischer Zeit, Cittâ del Yaticano.

Dresken-Weiland 2010 Dresken-Weiland, J., Bild, Grab und Wort. Untersuchungen zu Jenseitsvorstellungen von Christen des 3. und 4. Jahrhunderts, Regensburg.

Effenberger 1989 Effenberger, A., "Studien zu den Bildwerken der Frühchristlich- byzantinischen Sammlung III: Das Petrusrelief von Alaçam", Staatliche Museen zu Berlin Forschungen und Berichte 27, 129-154.

Effenberger - Marsak - Zalesskaja - Zaseckaja 1978 Effenberger, A. - Marsak, B. - Zalesskaja, V. - Zaseckaja, I. (Hrsg.)., Spâtantike und friihbyzantinische Silbergefa|3e aus der Staatlichen Eremitage Leningrad, Saatliche Museen zu Berlin. Ausstellungskataloge der Früchchristlich-byzantinischen Sammlung II, Berlin.

Engemann 1969 Engemann, J., "Fisch", RAC VII, 959-1097.

Fıratlı 1990 Fıratlı, N., La Sculpture Byzantine Figuree au Musee Archeologique d'Istanbul, Paris.

Gerke 1940 Gerke, F., Die christichen Sarkophage der vorkonstantinischen Zeit, Berlin.

Gough 1963 Gough, M., "Excavations at Alahan Monastery: Second Preliminary Report" AnatStud 13, 105-115.

Gough 1985 Gough, M., Alahan: an Early Christian Monastery in Southern Turkey, Toronto.

Grabar 1967 Grabar, A., Die Kunst des frühen Christentums, Miinchen.

Grossmann 1996 Grossmann, P., "Kirchenbau in Âgypten", Gustav-Lübcke- Museum der Stadt Hamm und dem Museum für Spâtantike und Byzantinische Kunst, Staatliche Museen zu Berlin-PreuBischer Kulturbesizt (Ed.), Âgypten. Schâtze aus dem Wiistensand Kunst und Kultur der Christen am Nil, Wiesbaden, 43-57.

Harrison 1986 Harrison, R. M., "An Ambo Parapet in the Antalya Museum", O. Feld - U. Peschlow (Hrsg.), Studien zur spâtantiken und byzantinischen Kunst. F.W. Deichmann gewidmet 2, Bonn, 73-74.

Heinz-Mohr 1974 Heinz-Mohr, G., Lexikon der Symbole. Bilder und Zeichen der christlichen Kunst, Düsseldorf-Köln.

Herzfeld - Guyer 1930 Herzfeld, E. - Guyer, S., Meriamlik und Korykos, MAMA. Manchester.

Hild - Hellenkemper - Hellenkemper-Salies 1990 Hild, F. - Hellenkemper, H. - Hellenkemper-Salies, G., "Kommagene-Kilikien-Isaurien", RBKIV, 182-356.

Hoddinott 1963 Hoddinott, R. F., Early Byzantine Churches in Macedonia and Southern Serbia, New York.

Jacobek 1993 Jacobek, R., "Eine relifierte Schrankenplatte aus Limyra", J. Borchardt - G. Dobesch (Hrsg.), Akten des II. Internationalen Lykien-Symposions II, Wien, 197-200.

Jakobs 1987 Jakobs, P. H. F., Die frühchristlichen Ambone Griechenlands, Bonn.

Kâhler 1967 Kâhler, H., Die Hagia Sophia, Berlin.

Klauser - Strathmann 1950 Klauser, Th. - Strathmann, H.,"Aberkios" RAC I, 12-17.

Krause 1966 Krause, M., "Âgypten", RBKI, 65-79.

Kroll 1988 Kroll, G., Auf den Spuren Jesu, Stuttgart.

Leclercq 1920 Leclercq, H., "Dauphin", DACL 4-1, 283-295.

Levi 1947 Levi, D., Antioch Mosaic Pavements II, Princeton. von Mercklin 1962 von Mercklin, E., Antike Figuralkapitellen, Berlin.

Mietke - Ristow - Schmitt - Brakmann 2004 Mietke, G. - Ristow, S. - Schmitt, T. - Brakmann, H., "Kilikien (Cilicia, Isauria)", RAC XIX, 803-864.

Pülz 1996 Pülz, A., "Eine frahchristliche Kirche beim Ptolemaion in Limyra", F. Blakolmer v.d. (Hrsg.), Fremde Zeiten Fest. J. Borchhardt, I, Wien, 239-250.

Rasch - Arbeiter 2007 Rasch, J.J. - Arbeiter, A., Das Mausoleum der Constantina in Rom, Mainz am Rhein.

Ristow 1998 Ristow, S., Frahchristliche Baptisterien, Jahrbuch für Antike und Christentum, Ergânzungsband 27, Münster.

Ruprechtsberger 1993 Ruprechtsberger, E. M. (Hrsg.), Syrien: von den Aposteln zu den Kalifen, Linz.

Russo 1991 Russo, E., Sculture del complesso eufrasiano di Parenzo, Publicazioni dell'Universitâ delgi Studi di Cassino. Napoli.

Sachs - Badstübner - Neumann 2005 Sachs, H. - Badstübner, E. - Neumann, H., Worterbuch der christlichen Ikonographie, Regensburg.

Schneider 1934 Schneider, A.M., Die Brotvermehrungskirche von et-tabga am Genesarethsee und ihre Mosaiken, Paderborn.

Schneider - Stemplinger 1950 Schneider, Th. - Stemplinger, E., "Adler", RAC I, 87-94.

Scrinari 1972 Scrinari, V., Museo Archeologico di Aquileia. Catalogo delle Sculture Römane, Istituto Poligrafico dello Stato, Rome.

Strube 1996 Strabe, C., "Zur Datierung der Baudekoration von Tebessa", B. Brenk (Ed.), Innovation in der Spâtantike, Wiesbaden, 421-455.

Strzygowski 1904 Strzygowski, J., Catalogue general des antiquites Egyptiennes du Musee de Caire, nos 7001-7394 et 8742-9200 Koptische Kunst, Yienne.

Tezcan 1989 " Tezcan, H., Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul.

Tok 2001 Tok, E., "Erken Bizans Dönemi Zemin Mozaiklerine Sardes Örneğinde Bir Bakış", STD XI, 135-159.

Ulbert 1969/1970 Ulbert, T., "Untersuchungen zu den byzantinischen Reliefplatten des ö.bis 8. Jahrhunderts", IstMitt 19/20, 339-357.

Wehrhahn-Stauch 1968 Wehrhahn-Stauch, L., "Adler", LCI I, 70-75.

Wehrhahn-Stauch 1994 Wehrhahn-Stauch, L., "Delphin", LCI I, 503-504.

Wellmann 1901 Wellmann, M., "Delphin", RE IV, 2, 2504-2509.

Wilpert 1903 Wilpert, G., Die Malerein der Katakomben Roms, Freiburg im Breisgau.

Wilpert 1929 Wilpert, .G., I Sarcofagi Cristiani Antichi, Pontificio Istituto di Archeologia Christiana, Rome.

Wischmeyer 1980 Wischmeyer, W., "Die Aberkiosinschrift als Grabepigramm", JbAChr 23, 22-47.

Wrede 1976 Wrede, H., "Lebenssymbole und Bildnisse zwischen Meerwesen", H. Keller - J. Kleine (Hrsg.), Festschrift fur G. Kleiner, Tübingen, 147-178.