ZELİHA DEMİREL GÖKALP

BİZANS BRONZ KONKAV (İÇBÜKEY) SİKKELERİ VE KÜTAHYA MÜZESİ'NDEKİ DEFİNE

Bu makalenin konusu Kütahya Müzesi'nde yer alan Bizans bronz konkav sikke definesidir. 2013 yılında müzede gerçekleştirilen çalışmada tespit edilen söz konusu define 41 adet sikkeden oluşmaktadır. Bizans döneminde ilk konkav sikke IX. Konstantinos döneminde histamenon olarak basılmıştır. Bronz konkav sikkelerin basımı ise ilk kez I. Aleksios döneminde görülmektedir. Konkav sikkeler için 19. yüzyılda bilim insanları Latin kaynaklarına dayanarak scyphate terimini kullanmışlardır. Ancak Bizans dönemi kaynaklarında konkav sikkenin karşılığı olarak trakhea terimi kullanılmıştır. Bizans'ın neden konkav sikke basmış olduğunun hala kesin bir cevabı yoktur. Üstelik bu sikkeler atıf ve darphane sorunu yanısıra basit basımlı, kötü görünümlü ve hatalı lejand içermektedir. Bronz konkav sikke defineleri yoğun olarak Bulgaristan, Yunanistan'ın güneyi, Anadolu'nun batısı ve Balkanların batısında görülmektedir. Kütahya Müzesi'ndeki definenin buluntu yeri ise Afyonkarahisar-Sandıklı İlçesi-Uluköy'dür. Yani define Ege Bölgesi'nin İç Batı Anadolu bölümünde bulunmuştur. Definedeki sikkeler II. Isaakios (24), III. Aleksios (14), Bulgar taklidi (2) ve I. Theodoros (1) dönemlerine tarihlenmektedir. Definenin toplam ağırlığı 111.61 gr., sikkelerin ortalama ağırlığı 2.72 gr ve ortalama çapları 24.4 mm'dir. Definenin ele geçtiği bölge 12. yüzyıl sonunda aslında Bizans'ın hakimiyeti altında değildir. Aynı zamanda definenin ele geçtiği bölge başkent Konstantinopolis'den başlayan Eskişehir-Afyon ve Sandıklı üzerinden Dinar'a gelen ve Batı Anadolu'da Efes ile Denizli yolu ile birleşen ana yollardan biri üzerinde yer almaktadır. Kütahya Müzesi'ndeki define 1185-1205/1212? yılları arasına tarihlenmektedir. Dolayısıyla 1185 yılını define için terminus post quem olarak kabul edebilir. Yani define 1185 yılı öncesine ait olmamakla birlikte 1204 yılı Latin İşgali sonrasına tarihlenmektedir.

Byzantine Bronze Concave Coins and A Hoard in Kütahya Museum

The subject of this paper is a Byzantine bronze concave coin hoard in the Kütahya Museum. This hoard was seen during a study conducted at the museum in 2013. It contains 41 coins. The concave coins were first minted during the reign of Constantine IX (1042-55) as histamena. During the reign of Alexios I (1081-1118), this method was also introduced to produce bronze issues. Scholars have used the term scyphate since the 19th century to define Byzantine concave coins based on Latin sources. However, in the Byzantine sources the term "trachy" defines the concave coins. There is still no definitive answer to why the Byzantines started to mint concave coins. Moreover research of these coins still contain many problems of attribution and dating due to poor striking, defective legends and unattractive appearance of the coins. Several concave bronze coin hoards have been recorded in Bulgaria, other places in Balkans, south of Greece, and Western Anatolia. The hoard in the Kütahya Museum comes from Uluköy in Sandıklı, Afyonkarahisar in ancient Phrygia. The hoard contains coins of Isaac II (24), Alexius III (14), Bulgarian Imitatives (2) and Theodore I (1). The total weight of the hoard is 111.61 g., with an average weight of 2.72 g. and the average diameter of the coins is 24.4 mm. The region where the hoard comes from was not under the Byzantine rule at the 12th century. In addition the region was located on a main road starting from Constantinople and leading over Eskişehir-Afyon-Sandıklı-Dinar combining with Ephesus and Denizli in Asia Minor. The hoard in the Kütahya Museum is dated between years 1185-1205 / 1212? Therefore, the year 1185 can be accepted as a terminus post quem for the hoard. The hoard is not belonging to the pre-1185, but it is dated after the Latin occupation of 1204.

___

Baker 2006 Baker, J. R., "Some Notes on the Monetary Life of the Dodecanese and its Microasiatic Peraia, ca. 1100-1400", in ?? ??????? ??? ?????????? ??? ?? ???????????? ???? ??????, ?thens, 351-377.
Baker - Stahl 2013 Baker, J. - A. M. Stahl, "Coinage and Money in the Morea after the Fourth Crusade", Viewing the Morea Land and People in the Late Medieval Peloponnese (Ed. Sharon E. J. Gerstel), Washington, DC, 153-184.
Bellinger, 1958 Bellinger, A. R., "Three Hoards of Byzantine Bronze Coins", Greek Roman and Byzantine Studies 1/2, 163-171.
Bellinger - Metcalf 1959 Bellinger, A. R. - D. M. Metcalf, "A Hoard of Byzantine Scyphate Bronze Coins from Arcadia", The Numismatic Chronicle 19, 155-164.
Belke - Mersich 1990 Belke, K. - N. Mersich, Phrygien und Pisidien, TIB, Wien.
Bendall - Sellwood 1978 Bendall, S. - D. Sellwood, "The Method of Striking Scyphate Coins Using Two Observe Dies: In the Light of an Early Thirteenth Century Hoard", The Numismatic Chronicle 138, 93-104.
Crnobrnja 1991 Crnobrnja, N. A., "The Hoard of Byzantine Bronze Scyphates from Zagradje near Zajecar", Starinar 42, 61-163.
Çantay 2008 Çantay, D., Edirne-Makedonya Kulesi Kurtarma Kazılarında Ele Geçen Bizans Sikkeleri ve Mühürleri (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
Demirel-Gökalp 2015 Demirel-Gökalp, Z., "Kütahya Müzesi'ndeki Bizans Altın Sikkeleri", Kütahya Müzesi 2014 Yıllığı II, 179-196.
Füeg 2010 Füeg, F., "The Beginning of the Concavely Struck Histamena", Travaux et Memoires 16 Melanges Cecile Morrisson, Paris, 273-276.
Grierson 1971 Grierson, P., "Nummi Scyphati. The Story of Misunderstanding", The Numismatic Chronicle 11, 253-260.
Grierson, 1982 Grierson, P., Byzantine Coins, Berkeley and Los Angeles.
Grierson 1999 Grierson, P., Byzantine Coinage, Washinghton DC.
Hendy 1969 Hendy, M. F., Coinage and Money in the Byzantine Empire 1081- 1261, Washington DC.
Hendy 1999 Hendy, M. F., Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Volume Four Part 1, Alexius I to Michael VIII 1081-1261 (Ed. A. R. Bellinger - P. Grierson), Washington DC.
Hendy 1999a Hendy, M. F., Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Volume Four Part 2, Alexius I to Michael VIII 1081-1261 (Ed. A. R. Bellinger - P. Grierson), Washington DC.
Hendy - Charles 1970 Hendy, M. F. - J. A. Charles, "The Production Techniques, Silver Content and Circulation History of the Twelfth-Century Byzantine Trachy", Archaeometry 12/I, 13-21.
Ivani?evi? 2012 Ivani?evi?, V., "Ostava vizantijskih traheja iz Zabla?a kod ?a?ka" (The hoard of Byzantine trachea from Zabla?e near ?a?ak), Zbornik radova Narodnog muzeja XLI, 39-57.
Kos 1993 Kos, P., "Ancient Numismatic in former Yugoslavia, A Survey for the Period 1981-1991", Arheoloski Vestnik 44, 295-307.
Krstic 1988 Krstic, S., "Ostava Vizantijskih skifata iz Mirilovca kod paracina" (A Hoard of Byzantine Scyphates from Mirilovac Near Paracin)", Numizmaticar 21, 117-1126.
Küpeli 2010 Küpeli, Ö., "XVI. Yüzyılda Sandıklı Kasabası", Tarih İncelemeleri Dergisi XXV/2, 503-526.
Maladakis 2011 Maladakis, V., "Coinage and Money in the 'Years of Insecurity': the Case of Late Byzantine Chaldiki (Thirteenth-Fourteenth Century)", Proceedings of the XIVth International Numismatic Congress Glasgow 2009 (Ed. Nicholas Holmes), Glasgow, 1517-1533.
Manucu-Adameşteanu 2010 Manucu-Adameşteanu, G., Monede bizantine Descoperite in nordul Dobrogei: secolele X-XIV, Bucuresti.
Markowitz 2014 Markowitz, M., "Why did Byzantine Coins Become Cup-Sahep?", Coin Week, April 25, _____http://www.coinweek.com/featured-news/ byzantine-coins-become-cup-shaped/> 13.02.2015.
Metcalf 1961 Metcalf, D. M., "Byzantine Scyphate Bronze Coinage in Greece", The Annual of the British School at Athens 56, 42-63.
Metcalf 1966 Metcalf, D. M., Coinage in the Balkans, 820-1355, Chicago.
Metcalf 1977 Metcalf, D.M., "Silver and Tin in the Byzantine Trachy Coinages, ca. 1160-1261", Revue Belge de Numismatıque et de Sigillographie CXXIII, 107-131.
Metcalf 1979 Metcalf, D. M., Coinage in South-Eastern Europe 820-1396, London.
Mirnik 1981 Mirnik, I., "Skupni Nalazi Novca iz Hrvatske I Skupni Nalaz Novca iz 12. Stoljecau Dalmaciji" (A Hoard of Byzantine Coins of the 12th Cent. From Dalmatia), Vjesnik Arh. Muz. Zagreb 14, 97-114.
Morrisson 2002 Morrisson, C., "Coinage and Money Byzantine Typika", Dumbarton Oaks Papers 56, 263-275.
Morrisson 2002a Morrisson, C., "Byzantine Money: Its Production and Circulation", The Economic History of Byzantium: From the Seventh through the Fifteenth Century (Ed. Angeliki E. Laiou), Washington, DC., 909-966.
Mosser 1935 Mosser, S. McA., A Bibliography of Byzantine Coin Hoards, New York.
Murdzhew 2008 Murdzhew, P., "The Medieval Town in Bulgaria, Thirteenth to Fourteenth Century", A Dissertation Presented to the Graduate School of the University of Florida in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor Of Philosophy University of Florida, 264-265.
Papadopoulou 2005 Papadopoulou, P., "Un tresor monetary de trachea de billon du XIIe siècle provenant de Butrint (Albania)", XIIIe Congreso Internacional de Numismatica, Madrid 2003: Actas-ProceedingsActes I (Ed. C. Alfaro - C. Marcos - P. Otero), Madrid, 1231-1236.
Ramsay 1960 Ramsay, W. M., Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası (Çev. M. Pektaş), İstanbul.
Rivera 2009 Rivera, A. T., "Ipotesi Cırca La Tecnica Di Coniazion dei Trachy", Monete Antiche 43, 35-38.
Sezgin - Önder 2013 Sezgin, Y. - M. Önder, "Aigai Bizans Sikke Definesi", Arkeoloji Dergisi XVIII, 141-150.
Stahl 2010 Stahl, A. M., "Bowls and Cups: Concave Coins in Medieval Italy and in Byzantium", Travaux et Memoires 16 Melanges Cecile Morrisson, Paris, 813-820.
Talbot 2000 Talbot, Alice-Mary (çev.), "Attaleiates: Rule of Michael Attaleiates for his Almshouse in Rhaidestos and for the Monastery of Christ Panoiktirmon in Constantinople", Byzantine Monastic Foundation Documents: A Complete Translation of the Surviving Founders' Typika and Testaments (Ed. J. Thomas - A. Constantinides Hero), Washington, DC, 2000, 326-376.
Tekin 1999 Tekin, O., Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri, İstanbul. Tekin - Erol-Özdizbay 2014
Tekin, O. - Erol-Özdizbay, A., "Coins from Allianoi Excavation: Campaign of 2000" (J. Baker, "Late Byzantine Coins"), Colloquium Anatolicum XIII, 293-336.
Uzunçarşılı 1988 Uzunçarşılı, İ. H., Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara.
Ünal 2013 Ünal, C., "A Group Of Copper Trachy of Aleksios III Angelos (1195- 1203) From Kuva-yi Milliye Museum/Balıkesir" the Representation of Saint Konstantinos on Byzantine Coin Iconography in the Beginning of the 13th Century", Nis and Byzantium XII, 251-258.
Weller 1969 Weller, H. L., "Eighteen Byzantine Scyphate Coins of the Late 1200s", The Numismatic Chronicle 9, 235-246.
Wroth 1908 Wroth, W., Catalogue of the Imperial Byzantine Coins in the British Museum II. London (Tıpkı basım: Elibron Classics, 2003)
Varlık 2002 Varlık, M. Ç., "Kütahya", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 26, 580-584.
Yıldız 1981-1982 Yıldız, H. D., "Kütahya'nın Tarihçesi", Atatürk'ün Doğumunun 100. Yılına Armağan, 35-51.