ÖZGÜR AYDIN

5815

Elifbâdan alfabeye: iki yazı sisteminde yazıbirim- sesbirim etkileşimi

Bu yazıda, Arap ve Latin harflerine dayalı yazı sistemleri, yazıbirim-sesbirim etkileşiminin saydamlığını gösteren ve “yazı sisteminin derinliği” olarak adlandırılan etken bakımından karşılaştırılmaktadır. Türkçenin Latin alfabesine dayanan bugünkü yazı sistemi incelendiğinde, kimi parçalarüstü sesbirimlere, harfine ve ödünçleme sözcüklere ilişkin kimi görünümler dışında, yazıbirimlerle sesbirimlerin neredeyse tümüyle örtüşür durumda olduğu görülmektedir. Buna karşın, Türkçenin Arap alfabesine dayanan yazı sisteminde, ünlüleri gösteren yazıbirimlerin eksikliği, aynı yazıbirimin birden çok sesbirimle ve tek bir sesbirimin birden çok yazıbirimle etkileşimi, saydamlığı etkileyen öğeler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, 10525 sözlükbirimde harf-sesbirim eşleşmesinin tam ve kısmi olarak gerçekleştiği sözcükler belirlenerek Latin alfabesine dayalı bugünkü yazı sisteminde eşlemenin %95.33 oranında tam olarak gerçekleştiği, Arap alfabesine dayalı yazı sisteminde ise bu oranın %21.14 olduğu ortaya konmaktadır. Çalışmada ayrıca, Latin harfleriyle Türkçe yazımındaki durumun tersine, Türkçenin Arap harfleriyle yazımında, albiçimciklerdeki başkalaşımların sınırlı biçimde sergilenebildiği gösterilmektedir. Tüm bu bulguların, ilk okuma güçlüklerinin yazıbirim-sesbirim eşlemesiyle ilişkili olabileceği savına veri oluşturabileceği ileri sürülmektedir.

From “Elifba” to alphabet the interaction of grapheme-phoneme in two orthographies

In this article, Arabic and Latin orthographies are compared in terms of a factor of transparency of graphemes-phonemes interaction, called &#8220;orthographic depth&#8221;. In the present orthography of Turkish based on Latin script, graphemes and phonemes almost overlap each other, except some aspects in respect to suprasegmental phonemes, the letter <ğ> and borrowed words. On the other hand, in Arabic orthography, vowel graphemes are not as numerous as vowel phonemes in Turkish. Besides, in Turkish writing with Arabic orthography, in addition to more than one interaction of the same grapheme, a single phoneme can interact with more than one grapheme. In this paper, on the basis of the data consisting of 10525 lexemes, we have examined the lexemes which letter-phoneme matches are partially or fully realized. The findings show that the letter-phoneme match in Latin-based orthography is 95.33%, while its ratio with Arabic orthography is 21.14%. Further, in this article we have made it clear that allomorphies in Turkish can be demonstrated to a greater extent in Latin orthography, while in Arabic orthography this has been realized to be quite limited. It is therefore proposed that all these findings can be evaluated as evidence in support of the argument that the initial reading difficulties are related to the grapheme-phoneme interaction.
PDF

___

  • ABU-RABIA, S. (1997), ―Reading in Arabic Orthography: The Effect of Vowels and Context on Reading Accuracy of Poor and Skilled Native Arabic Readers‖, Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 9, 65–78.
  • ABU-RABIA, S. (1998), ―Reading Arabic Texts: Effects of Text Type, Reader Type and Vowelization‖, Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 10, 105–119.
  • ABU-RABIA, S.(1999), ―The Effect of Arabic Vowels on the Reading Comprehension of Second and Sixth-Grade Native Arab Children‖, Journal of Psycholinguistic Research, 28, 93–101.
  • ABU-RABIA, S.(2001), ―The Role of Vowels in Reading Semitic Scripts: Data from Arabic and Hebrew‖, Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 14, 39–59.
  • ABU-RABIA, S. ve SIEGEL, L.S. (1995), ―Different Orthographies, Different Context Effects: The Effects of Arabic Sentence Context in Skilled and Poor Readers‖, Reading Psychology: An International Quarterly, 16, 1–19.
  • AKYOL, H. ve TEMUR, T. (2008), ―Ses Temelli Cümle Yöntemi ve Cümle Yöntemi ile Okuma Yazma Öğrenen Öğrencilerin Okuma Becerilerinin Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi‖, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 79-95.
  • ALTUN, H.Y. (2010), ―Düzeltme İşareti ve Türkçede Yazıldığı gibi Okunmayan Kelimeler‖, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 43, 167-179.
  • BAŞKIR, A. (2010), Türkçe Sözcüklerde Harf ve Ses Dağılımı, Ankara Üniversitesi, YayımlanmamıĢ Lisans Tezi, Ankara.
  • BORGWALDT, S. R., HELLWIG, F. M. ve de GROOT, A.M. B. (2004), ―Word-Initial Entropy in Five Languages: Letter to Sound, and Sound to Letter‖, Written Language & Literacy, 7/2, 65–84.
  • BRENDEMOEN, B. (1979), ―Labiyal Ünlü Uyumunun Gelişmesi Üzerine Bazı Notlar‖, Türkiyat Mecmuası, C. XIX, 1977-1979, 223-240.
  • CANPOLAT, M. (1981), ―Arap Yazılı Türk Alfabesinin Gelişmesi‖, Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, ss. 49-54.
  • DEMİRCAN, Ö (1979), Türkiye Türkçesinin Ses Düzeni: Türkiye Türkçesinde Sesler, TDK Yayınları, Ankara
  • DEN BOSCH, A., CONTENT, A., DAELEMANS, W. ve DE GELDER, B. (1994), ―Measuring the Complexity of Writing Systems‖, Journal of Quantitative Linguistics, 1/3, 178-188.
  • DEVELİ, H. (1995), Evliya Çelebi Seyahatnâmesine göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, TDK Yayınları, Ankara.
  • DEVELİ, H.(1998), ―18. Yüzyıl Türkiye Türkçesi Üzerine‖, Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1, 27-36.
  • DOĞANER, Y. (2005), ―Elifba‘dan Alfabeye: Yeni Türk Harfleri‖, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4/2, 27-44.
  • DURGUNOĞLU, A.Y. ve ÖNEY, B. (1999), ―A Cross-Linguistic Comparison of Phonological Awareness and Word Recognition‖, Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 11, 281–299.
  • ERGENÇ, İ. (1984), Almanca ve Türkçenin Ses Yapılarının Karşılaştırması, DTCF Yayınları, Ankara.
  • ERGENÇ, İ.(1989), ―Ayın ve Hemzeli Sözcüklerin Günümüz Türkçesinde KullanılıĢ Biçimleri‖, II. Dilbilim Sempozyumu: Dilbilim Uygulamaları, yay. F.Ö. Ekmekçi ve V. Ülkü, Çukurova Üniversitesi Basımevi, Adana, ss. 20-26.
  • ERGENÇ, İ.(1991), ―_____ğ> Üzerine‖, Dilbilim Yazıları 1991, yay. A. Sezer, A. ve S. Koç, Usem Yayınları, Ankara, ss. 51-56.
  • FROST, R. ve BENTIN, S. (1992), ―Processing Phonological and Semantic Ambiguity: Evidence from Semantic Priming at Different SOAs‖, Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition, 18, 58–68.
  • GOSWAMI, U., GOMBERT, J.E. ve de BARRERA, L.F. (1998), ―Children‘s Orthographic Representations and Linguistic Transparency: Nonsense Word Reading in English, French, and Spanish‖, Applied Psycholinguistics, 19, 19–52.
  • KARAL, E.Z. (1978), ―Osmanlı Tarihinde Türk Dili Sorunu‖, Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. TTK Yayınları, Ankara, ss. 7-96.
  • KARTALLIOĞLU, Y. (2005), Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16., 17. ve 18. Yüzyıllar), Gazi Üniversitesi YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ankara.
  • KARTALLIOĞLU, Y.(2007), ―Tanzimat Gramerlerinde Bazı Eklerin İmlası ve Dudak Uyumu ile ilgili Uyarılar‖, Bilig, 43, 85-106.
  • KATZ, L. ve FROST, R. (1992), ―The Reading Process is Different for Different Orthographies: The Orthographic Depth Hypothesis‖, Haskins Laboratories Status Report on Speech Research, 111/112, 147-160.
  • LIBERMAN, I.Y., LIBERMAN, A.M., MATTINGLY, I.G. ve SHANKWEILER, D.L (1980), ―Orthography and the Beginning Reader‖, Orthography, Reading and Dyslexia, yay. J. F. Kavanagh ve. R. L. Vanezky, University Park Press, Baltimore, ss. 137-153.
  • ÖNEY, B. ve DURGUNOĞLU, A. (1997), ―Beginning to Read in Turkish: A Phonologically Transparent Orthography‖, Applied Psycholinguistics, 18, 1–15.
  • ÖNEY, B. ve GOLDMAN, S. (1984), ―Decoding and Comprehension Skills in Turkish and English: Effects of the Regularity of Grapheme-Phoneme Correspondences‖, Journal of Educational Psychology, 76, 557–568.
  • SELEN, N. (1979), Söyleyiş Sesbilimi Akustik Sesbilimi ve Türkiye Türkçesi, TDK Yayınları, Ankara.
  • SUNGU, İ. (1941), ―Harf İnkılabı ve Milli Şef İsmet İnönü‖, Tarih Vesikaları, Ankara.
  • ŞAHİN, A. ve AKYOL, H. (2006), ―İlk Okuma-Yazma Öğretiminde Kullanılan Çözümleme ve Bireşim Yöntemlerinin Uygulamalı Olarak Karşılaştırılması‖, Ulusal Sınıf Öğretmenliği Kongresi, yay. A. Konrot, Kök Yayıncılık, Ankara, ss. 3-14.
  • ŞAHİN, İ., İNCI, S., TURAN, H. ve APAK, Ö. (2006), ―İlk Okuma Öğretiminde Ses Temelli Cümle Yöntemiyle Çözümleme Yönteminin Karşılaştırılması‖, Millî Eğitim, 171, 109-129.
  • ŞİMŞİR, B. (1992), Türk Yazı Devrimi, TTK Basımevi, Ankara.
  • TANSEL, F.A. (1953), ―Arap Harflerinin Islahı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri (1862-1884)‖, TDAY Belleten, C.XVII, 224-249.
  • TSENG, L. (2002), Yeni Harflerin Kabulünden Sonra Türkçede Ses-Yazı İlişkisi, Ankara Üniversitesi, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi.
  • UZUN, N.E. (2004), Dünya Dillerinden Örnekleriyle Dilbilgisinin Temel Kavramları: Türkçe Üzerine Tartışmalar, Kebikeç Yayınları, İstanbul.
  • ÜLKÜTAŞIR, M.Ş. (1981), Atatürk ve Harf Devrimi, TDK Yayınları, Ankara.
  • ÜNAYDIN, R.E. (1956), Hatıralar. Ankara.
  • WIMMER, H. ve Goswami, U. (1994), ―The Influence of Orthographic Consistency on Reading Development: Word Recognition in English and German Children‖, Cognition, 51, 91–103.
  • ZÜLFİKAR, H. (2008), Doğru Yazma ve Konuşma Bilgileri 1, Zerpa Yayınları, Ankara.
ODTÜ Gelişme Dergisi-Cover
  • ISSN: 1010-9935
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Başlangıç: 2018
  • Yayıncı: ODTÜ İİBF
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Giriş: kuş bakışı Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş

MUSTAFA TÜRKEŞ

Impacts of transition from an official Greek viewpoint: the case of the Turkish Muslim minority in Western Thrace-Greece (1923-1933)

Ali HÜSEYİNOĞLU

Cumhuriyet duyurulurken geride bırakılamayan bir Kurum: Hilal-i Ahmer Cemiyeti

Seçil Karal AKGÜN

Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e geçişte büyük toprak sahiplerinin sınıfsal rolü ve dönüşümü

NEVZAT EVRİM ÖNAL

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Mirasının “Keşfi”

Zeki ARIKAN

Elifbâdan alfabeye: iki yazı sisteminde yazıbirim- sesbirim etkileşimi

ÖZGÜR AYDIN