Zeki ARIKAN

5825

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Mirasının “Keşfi”

Türkiye’de çağdaş anlamda tarih araştırmaları II. Meşrutiyet döneminde başladı. Bu dönemde kurulan Tarih-i Osmani Encümeni tarih araştırmalarına yeni ufuklar açtı. Encümenin amacı kaynaklara dayalı bir Osmanlı tarihi yazmak, Batı’da Osmanlı tarihi üzerine yazılmış eserleri Türkçe’ye kazandırmaktı. Bu alanda verimli çalışmalar yapıldı. Encümenin çıkardığı dergi, bilimsel bir anlayışın ürünü olarak görülmektedir. Kimi Osmanlı kaynaklarının bilimsel yöntemlere uygun olarak basımı ve Türk arşivlerinin düzene konulması da gündeme geldi. II. Meşrutiyet döneminde başta Hammer’in Osmanlı Tarihi olmak üzere çok değerli eserler Türkçe’ye çevrildi. Ancak yapılan bu çeviriler, encümenin çalışmaları içinde yer almıyordu. Cumhuriyet’in ilanı, tarih araştırmalarında bir kopukluk yaratmadı. Ancak ders kitaplarının nasıl yazılacağı önemli bir sorun olarak gündeme geldi. Bu konudaki tartışmalar, liseler için 4 ciltlik Tarih ders kitaplarının yazıldığı 1931 yılına kadar sürdü. Ancak Osmanlı tarihi hangi yöntemle yazılacaktı? O sırada Sovyetler Birliği'nden dönmüş olan Muhittin (Birgen), kuvvetli olarak Tarihsel Materyalizm’in etkisinde bulunuyordu. Osmanlı Tarihini Tarihsel Materyalist yönteme uygun olarak inceledi. Kapıkulu modeline uygun olarak Osmanlı tarihini açıkladı. Ancak onun kullandığı yöntem pek etkili olmadı. Kerim Sadi de Osmanlı devletinin kuruluş dönemini zaman zaman Tarihsel Materyalizm açısından açıklamayı denedi. Kapıkulu modeli tezini ileri sürdü. Ancak bütün bunlar dönemin tarihçileri arasında pek kabul görmedi. Tarih araştırmalarında II. Meşrutiyet’in mirası ağır bastı. Cumhuriyetin ilk yıllarında, yeni belge ve kaynakların ışığında yapılan araştırmalar, Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı tarihine önemli bir katkıda bulundu.

Discovery of Seljuk, Beyliks (Principalities) and Ottoman Heritage in the Early republican period

In Turkey, historical studies in a modern sense started in the Second Constitutional period. Ottoman Historical Society, which was founded during this period opened new horizons in historical studies. The aim of the Society was to write an Ottoman history based on historical records and to translate the works on Ottoman history that were written in the West into Turkish. Many significant studies were undertaken in this field. The journal of the Society is considered as the product of a scientific understanding. Moreover, publication of some of the Ottoman records in accordance with scientific methods and organization of Turkish archives was on the agenda of the journal. During Second Constitutionalist period, many important works, including Hammer’s Ottoman History were translated into Turkish. However, these translations were not included in the studies of the Society. Proclamation of the Republic did not signal a break on part of historical studies. Nevertheless, the question of how to write history textbooks became an important problem. The debates concerning this issue continued until the four volumes of high school history textbooks was written in 1931. Yet, which method would be used in writing Ottoman history? Muhittin (Birgen), who returned from the Soviet Union during that time, was under strong influence of Historical Materialism. He studied Ottoman history from the perspective of Historical Materialist methodology. He interpreted the Ottoman history consistent with Kapikulu Sipahis’ (Sipahis of the Porte) model. Kerim Sadi tried to explain some of the problems of the Ottoman history from a Marxist point of view from time to time. However, such historical materialist method applied by them was not accepted by historians of the time. The legacies of the Second Constitutional period was more influential. The studies that were undertaken in the light of new documents and records, contributed significantly to the Seljuk, Beyliks and Ottoman history.
PDF

___

  • AHMET CEVDET (1920), “Yine Tarihimiz”, İkdam, 15 Teşrinisani 1336/1920, no. 8509.
  • AHMET REFİK (1920a), “Tarih-i Osmani Encümeni Meselesi”, İkdam, 12 Teşrinievvel 1336/1920, no. 8477.
  • AHMET REFİK(1920b), “Tarih-i Osmani Encümeni’nin Vezaifine Dair”, İkdam, 14 Teşrinievvel 1336/1920, no. 8479.
  • AKÇURA, Y. (1976), Üç Tarz-ı Siyaset (yay. Enver Ziya Karal), Ankara: TTK .
  • AKÇURAOĞLU, Y. (1928), Türk Yılı, İstanbul.
  • AKDAĞ, M. (1949), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve İnkişafı Devrinde Türkiye’nin İktisadi Vaziyeti”, Belleten, 51.
  • AKDAĞ, M.(1950), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve İnkişafı Devrinde Türkiye’nin İktisadi Vaziyeti”, Belleten, 55.
  • AKIN, H. (1968), Aydınoğulları Beyliği Hakkında bir Araştırma, Ankara: DTCF Yayınları.
  • ALİ KEMAL (1908a), “Bir Tarih-i Osmaniye Muhtacız”, İkdam, 23 October/Teşrinievvel 1908, no. 5178.
  • ALİ KEMAL(1908b), “Ahmet Midhat Efendi ve Darülfünun’da Tarih-i Umumi”, İkdam, 19 Décembre /Kânunuevvel 1908, no. 5205.
  • ALİ KEMAL(1334), Raşit Müverrih mi, Şair mi ?, İstanbul.
  • ALTUNYA, N., (2009), Milli Eğitimde Mustafa Necati Dönemi, Ankara.
  • ARAI, M. (1994), Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği (çev. Tansel Demirel), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • ARIKAN, Z. (1997), Tarihimiz ve Cumhuriyet / Muhittin Birgen (1885-1951), İstanbul: Tarih Vakfı.
  • ARIKAN, Z.(2006), Muhittin Birgen: İttihat ve Terakki’de On Sene, 2 Cilt, İstanbul: Kitap.
  • ARSLAN, A., (2009), İbni Haldun, İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
  • ASIM, N., (1931), “Düstunarne-i Enveri”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, I/5 (Haziran 1930-Mayıs 1931).
  • Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1989), II, Ankara.
  • Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1989), III, Ankara.
  • BARAN, T.A., (2008), Mustafa Necati’nin Söyledikleri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
  • BARTHOLD, V. V. (1927), Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, İstanbul.
  • BARTHOLD, V. V.(1947), La Découverte de l’Asie Histoire de l’Orientalisme en Europe et en Russie, traduit du Russe et annoté par B. Nikitine, Payot, Paris.
  • BAYRI, M. H., (1952), “Türk Tarih Encümeni”, Tarih Dünyası, 30/31 (Şubat).
  • BAYUR, Y. H., (1991), Türk İnkılabı Tarihi, Ankara: TTK.
  • BERKES, N., (1973), Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara: Bilgi.
  • BERKES, N.,(1997), Unutulan Yıllar (yay. Ruşen Sezer), İstanbul: İletişim.
  • BORAK, S., (1998), Atatürk’ün Resmi Yayınlara Girmemiş Söylev, Demeç ve Söyleşileri, İstanbul: Kaynak .
  • BRAUDEL, F., (1967), Civilisation matérielle et capitalisme (xv e xvııı e siècle), Paris.
  • COPEAUX, E., (1998), Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine (çev. Ali Berktay), İstanbul: Tarih Vakfı.
  • DEMİRYÜREK, M., (2001), “Tarih-i Osmani Encümeni’nin Kuruluşu”, Toplumsal Tarih, 90 (Haziran).
  • DEMİRYÜREK, M.,(2003), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e bir Osmanlı Aydını Abdurrahman Şeref Efendi (1853- 1925), Ankara: Phonex.
  • DEMİRYÜREK, M.,(2009), Son Vak’anüvis Abdurrahman Şeref Efendiyle Tarih Sohbetleri, İstanbul.
  • DENY, J. (1927), “Turquie”, Histoire et historiens depuis cinquante ans, methode, organisation et résultats du travail historique de 1876 á 1926, Paris.
  • DRIAULT, E. (1329), Selim-i Salis ve Napolyon (Çev. Köprülüzade Mehmet Fuat), İstanbul.
  • DRIAULT, E.(1330), Un Ancien Diplomate, Kapitülasyonlar (Çev. Ali Reşat – Macar İskender), İstanbul.
  • DRIAULT, E.(1328), Şark Meselesi ( Çev. Mehmet Nafiz), İstanbul.
  • ENGELHART (1912), Türkiye ve Tanzimat (Ali Reşat), İstanbul.
  • ERTÜRK, B. E. (1999-2000), “Ali Reşat Bibliyografyası Denemesi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (ÇTTAD), III/ 9-10.
  • ESKİ, M. (1999), Cumhuriyet Döneminde bir Devlet Adamı Mustafa Necati, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
  • EYİCE, S. (1973), “Prof. Albert Louis Gabriel, 2-8 1883 -23 .12. 1973”, Belleten, 147.
  • GABRIEL, A. (1928), “ Les étapes d’une campagne dans les deux Irak d’après un manuscrit turc du XVIe siècle”, Syria, IX.
  • GABRIEL, A.(1926), “Les Mosquées de Constantinople”, extrait de la Revue Syria, Librairie Orientaliste.
  • GABRIEL, A.(1958), Une Capitale Turque: Brousse/ Bursa, Paris, 2 vols.
  • GABRIEL, A.(2008), Mimar, Arkeolog, Ressam, Gezgin (1883 - 1972)/ Architecte, archéologue, artiste, voyageur, İstanbul: YKY.
  • GEORGEON, F. (1986), Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876 - 1935) (çev. Alev Er), Yurt Yayınları, Ankara.
  • GEORGEON, F.(1982), “Les foyers turcs á l’époque kémaliste”, Turcica, XIV.
  • GIBBONS, H.A. (1928), Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu (çev. Ragıp Hulusi), İstanbul.
  • GIBBONS, H.A.(1916) The Foundations of the Ottoman Empire, Oxford.
  • GÖKMAN, M. (1978), Tarihi Sevdiren Adam: Ahmet Refik Altınay, İstanbul: T. İş Bankası.
  • HALİL EDHEM (1926), Garbi Anadolu’da Selçukluların Varisleri - Tavaif-i Müluk, İstanbul.
  • HALİL EDHEM (1928), Fihrist-i Umumi , İstanbul.
  • HALİL EDHEM (1334), Kayseriyye Şehri Mebani-i İslamiye Kitabeleri, Selçuklu Tarihinden Bir Kıta, İstanbul.
  • HALİL, M. (1928), Düsturname-i Enveri (yay.), İstanbul.
  • HALİL, M.(1931), Düsturname-i Enveri / Medhal, İstanbul.
  • HAMMER, J.V. (1947), Devlet-i Osmaniye Tarihi (çev. Mehmed Ata), 1329 –1337, 10. cilt, 11. cilt, İstanbul.
  • HANİOĞLU, M.Ş. (1981), Bir Siyasal Düşünür Olarak Dr. Abdullah Cevdet ve Dönemi, İstanbul: Üçdal.
  • İLGÜREL, S. (1975), “Türkiyat Enstitüsü”, Türk Kültürü, 158.
  • İLGÜREL, S.(1976-1977), “Türkiyat Mecmuası Bibliyografyası”, Tarih Enstitüsü Dergisi, 7/8.
  • İNALCIK, H. (1951), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve İnkişafı Devrinde Türkiye’nin İktisadi Vaziyeti Üzerinde bir Tetkik Münasebetiyle”, Belleten, 60.
  • İNALCIK, H.(1964), “The Rise of Ottoman Historiography”, Historians of the Middle East (ed. B. Lewis and P.M. Holt), London, 152-67.
  • İNALCIK, H.(1973), The Ottoman Empire: The Classical Age, 1300-1600, London.
  • İNALCIK, H.(1994), “How to Read Ashik Pasha Zade’s History”, Studies in Ottoman History in Honour of Professor V.L. Ménage (ed. C.Heywood and C. Imber), İstanbul.
  • İNALCIK, H.(1994), “Sultanizm Üzerine Yorumlar: Max Weber’in Osmanlı Siyaset Sistemi Tiplemesi, Dünü ve Bugünü ile Toplum ve Ekonomi”, (çev. Kemal Aydın Akagündüz), 7.
  • IORGA, N. (1935), Byzance après Byzance, Bucarest.
  • IORGA, N.(1908-1913), Geschichte des Osmanischen Reiches, Gotha, 5 Cilt İslam Medeniyeti’ne ve Türk Harsına Ait Milli Tetebbular Mecmuası, İstanbul, Mart – Nisan 1331 – Teşrinisani – Kânunuevvel 1331.
  • KARAL, E.Z. (1977), “Tanzimat’tan Bugüne Tarihçiliğimiz”, Felsefe Kurumu Seminerleri, Ankara
  • KAYAOĞLU, T., (1998), Türkiye’de Tercüme Müessesesi, İstanbul: Kitapyurdu.
  • KÖPRÜLÜ, F. (1935), Les Origines de l’Empire Ottoman, Paris.
  • KÖPRÜLÜ, F.(1957), Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara: TTK.
  • KÖPRÜLÜZADE, M. F. (1926-1928), “Aydınoğulları Tarihine Ait Notlar”, Türkiyat Mecmuası (TM), I –II.
  • KREISER, K. (2008), Atatürk: Bir Biyografi (çev. Dilek Zaptçıoğlu), İstanbul: İletişim.
  • KUBAN, D. (1971), “Atatürkçülük Üzerine Yorumlar ve Çağdaş Uygarlığa Katılma Sorunu”, Atatürk Konferansları, IV, 1970.
  • LAROCHE, J. (1972), “Albert Gabriel, ‘le plus Turcs des Français’”, Turcica, IV.
  • LEMERLE, P. (1957), L’Emirat d’Aydın Byzance et l’Occident, Paris.
  • LEVEND, A. S. (1956), Gazavatnameler ve Mihal Oğlu Ali Bey’in Gazavatnamesi, Ankara: TTK.
  • LEWIS, B. (1970), Modern Türkiye’nin Doğuşu (çev. Metin Kıratlı), Ankara: TTK.
  • LOWRY, H.W. (2010), Erken Dönem Osmanlı Devleti’nin Yapısı, İstanbul: Bilgi.
  • LYBYER, A.H. (1913), The Government of the Ottman Empire in the Time of Suleiman the Magnificent, Harvard University Press.
  • MÉLIKOFF, I. (1960), La geste de Melik Danişmend Etude critique du Danişmendname, Paris, 2.vols.
  • MÉNAGE, V.L. (1966), “Some Notes on Devshirme”, BSOAS, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 29.
  • MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI, (1945), İstanbul Kütüphaneleri Tarih- Coğrafya Yazmaları Kataloğu, İstanbul, 1. Fasikül, s. III.
  • ŞEVKİ, M.A. (1930), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, Yeni Seri, 5.
  • OĞUZOĞLU, Y. (2000), Osmanlı Devlet Anlayışı, İstanbul: Eren.
  • ÖZBARAN, S. (1998), Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları, İzmir.
  • ÖZTELLİ, C. (1976), “Büyük Millet Meclisi Döneminde Kültür Çalışmaları”, Türk Dili, 302 (1 Kasım).
  • PLANHOL, X. (1958), De la Plaine pamphylienne aux Lacs Pisidiens Nomadisme et vie Paysanne, Paris.
  • PINON, R. (1328), Karadeniz ve Boğazlar Meselesi (Çev. Hüseyin Nuri), İstanbul.
  • RIEFSTAHL, R.M. (1941), Cenubi Garbi Anadolu’da Türk Mimarisi, Maarif Vekâleti, İstanbul.
  • SADİ, K. (1940), Osmanlı İmparatorluğu’nun Dağılma Devri ve Tarihi Maddecilik, İstanbul.
  • SAYAR, M.I. (1954), Le Destan d’Umur Pacha, Paris.
  • SERVET, M. (1929), “Tarihin İktisadi Tefsiri”, Hayat, VI(Mayıs).
  • SOREL, A. (1911), XVIII.Yüzyılda Şark Meselesi ve Kaynarca Muahedesi (çev.Yusuf Ziya), İstanbul. Tanzimat I, İstanbul, 1940.
  • TARİH-İ OSMANİ ENCÜMENİ, “İfade-i Meram”, Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, 1 (1326a).
  • TARİH-İ OSMANİ ENCÜMENİ,(1326b), “İfade-i Mahsusa”, TOEM , I, 1- 3.
  • TEKELI, İ. ve İLKİN, S. “(Kör) Ali İhsan (İloğlu) Bey ve Temsili-Mesleki Program”, Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Sorunları, 1923-1938, İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Mezunları Derneği, 283-363.
  • TÜRK TARİHİ TETKİK CEMİYETİ, (1931), Tarih, İstanbul.
  • TÜRK TARİHİ TETKİK CEMİYETİ,(1932), Tarih I Tarihten Evvelki Zamanlar ve Eski Zamanlar, İstanbul; (yeniden, Kaynak Yay., 2000).
  • TUNAYA, T.Z., (1991), İslamcılık Akımı, yeniden, İstanbul.
  • TURAN, Ş., (1981), “Atatürkçülük”, Türk Dili, 353 (Mayıs 1981).
  • TURAN, Ş.,(1987), Türkiye İtalya İlişkileri, I, Selçuklulardan Bizans’ın Sona Erişine, Ankara.
  • ÜNAL, R. H. (2001), Birgi Tarihi Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları, Kültür Bakanlığı, Ankara.
  • ÜSTEL, F. (1997), İmparatorluktan Cumhuriyete Türk Milliyetçiliği Türk Ocakları (1912- 1931), İstanbul: İletişim.
  • UZUNÇARŞILI, İ. H. (1927-1929), Kitabeler, I –II, İstanbul.
  • UZUNÇARŞILI, İ. H.(1943), Kapıkulu Ocakları, Ankara: TTK.
  • UZUNÇARŞILI, İ. H.“Devşirme”, İslam Ansiklopedisi (İA), III.
  • VLADIMIRTSOV, B.Y. (1944), Moğolların İçtimai Teşkilatı, Moğol Göçebe Feodalizmi, (Çev. A. İnan) Ankara: TTK.
  • VRYONIS, S. (1956), “Isodore Glabas and the Turkish Devshirme”, Speculum, XXXI.
  • WITTEK, P. (1938), The Rise of the Ottoman Empire, London, 1938.
  • YENİ KUŞAK KÖY ENSTİTÜLERİ DERNEĞİ, Mustafa Necati ve Cumhuriyet Eğitimi Devrimi, Sempozyum Bildirileri, İzmir, 2009.
  • YİNANÇ, M.H., (1928), Düsturname-i Enveri, Türk Tarih Encümeni Külliyatı, Devlet Matbaası.
  • YİNANÇ, M.H.,(1929), Düsturname-i Enveri / Methal, Türk Tarih Encümeni Külliyatı, İstanbul: Evkaf Matbaası.
  • YİNANÇ, M.H.,(1940), “Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Bizde Tarihçilik”, Tanzimat I, İstanbul: Devlet Matbaası.
  • YÜCEL, H.A., (1938), İçten - Dıştan, Ankara.
  • YÜCEL, H.A.,(1945), İstanbul Kütüphaneleri Tarih - Coğrafya Yazmaları Kataloğu, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul, 1. Fasikül, s. III.
  • YÜCEL, H.A.,(1993), Bulgaristan’a Satılan Evrak ve Cumhuriyet Dönemi Arşiv Çalışmaları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • YÜCEL, H.A.,(1998), Hürriyet, Gene Hürriyet I-II-III (der. Canan Yücel Eronat), Ankara: Kültür Bakanlığı.
  • ZACHARIADOU, E. A. (1987), Trade and Crusade: Venetian Crete and the Emirates of Menteshe and Aydın (1300-1415), Venice.
ODTÜ Gelişme Dergisi-Cover
  • ISSN: 1010-9935
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Başlangıç: 2018
  • Yayıncı: ODTÜ İİBF
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Impacts of transition from an official Greek viewpoint: the case of the Turkish Muslim minority in Western Thrace-Greece (1923-1933)

Ali HÜSEYİNOĞLU

Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e geçişte büyük toprak sahiplerinin sınıfsal rolü ve dönüşümü

NEVZAT EVRİM ÖNAL

Giriş: kuş bakışı Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş

MUSTAFA TÜRKEŞ

Cumhuriyet duyurulurken geride bırakılamayan bir Kurum: Hilal-i Ahmer Cemiyeti

Seçil Karal AKGÜN

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Mirasının “Keşfi”

Zeki ARIKAN

Elifbâdan alfabeye: iki yazı sisteminde yazıbirim- sesbirim etkileşimi

ÖZGÜR AYDIN